شرح فصوص الحکم للشیخ‌ الأکبر محیي‌الدین‌ محمد بن‌ عربي‌ الحا‌تمي: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شرح فصوص الحکم للشیخ‌ الأکبر محیي‌الدین‌ محمد بن‌ عربي‌ الحا‌تمي'''، اثر محمد بن صالح کاتب کلیبولی مشهور به یازجی اوغلو(متوفی 855 هجری) شرحی است بر «فصوص الحکم» ابن‌عربی. فصوص الحکم یکی از کتاب‌های مهم ابن عربی در عرفان نظری است. وی در این اثر به بیان اسما و صفات الهی می‌پردازد. همان‌طور که خود ابن عربی ذکر کرده این کتاب را از پیامبر اکرم(ص) در رؤیا دریافت کرده است. به نظر می‌رسد فصوص از آخرین کتاب‌های دوران زندگانی ابن عربی باشد.

به علت اهمیت این کتاب، شروح زیادی بر آن نوشته شده؛ مثلاً شرح‌های خوارزمی، قیصری، ابن ترکه، کاشانی و... . یکی از این شروح، شرح محمد بن صالح کاتب کلیبولی بر این اثر است. متن اصلی فصوص به زبان عربی است و کلیبولی هم این شرح را به زبان عربی بر متن فصوص نگاشته است. کلیبولی، از فقهای حنفی و زاهدی عارف از مشایخ طریقه بیرامیه است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق بر کتاب، ص8</ref>

محمد بن صالح کاتب، در مقدمه کتاب از رؤیایی در سال 853 هجری یاد می‌کند که در آن پیامبر اکرم(ص) به خواب وی آمده؛ او در مقابله پیامبر(ص) نشسته بوده و کتابی در دست داشته، پیامبر(ص) به او نگاه کرده و فرموده‌اند: پس‌ازاین خودم به تو درس می‌دهم. وی می‌نویسد: پس از بیداری از خواب، قلبم را منور به نور آن حضرت(ص) دیدم... سپس عباراتی را درباره فصوص نقل می‌کند که گویا از برداشت قلبی خودش درباره این کتاب است.<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص61-62</ref> وی سپس از تحیّرش درباره کتاب فصوص می‌گوید تا اینکه می‌گوید: شخصی غریب پیش من آمد و کتابی به من داد که در جایی از آن جلال خجندی از اوزجندی و او نیز از جندی به نقل از برخی اصحاب ابن‌عربی نقل می‌کند که شیخ به آن شخص گفته: فلانی! آیا می‌دانی چرا من جرئت کردم مطالبی را بخصوص در این کتاب بگویم که مخالف با صریح کتاب است؟ او گفت نه. شیخ گفته: زیرا پیامبر خدا(ص) من را به‌عنوان رحمت و مایه امتحان امت برگزیده تا اعتقاداتشان را به آزمون بگذارند... و من سبب تمییز ملحدان از یکتاپرستان هستم.<ref>ر.ک: همان، ص62</ref>

کلیبولی، پیش از پرداختن به شرح فصوص، 14 مطلب را به‌عنوان مطالب مقدماتی بیان می‌دارد که حاوی مطالب مهمی است و حجم زیادی را _مخصوصاً در تنبیه چهاردهم که بسیار طولانی است_ به خود اختصاص داده است؛ این تمهیدات چهارده‌گانه حدود 33 صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص63-95</ref> ظاهراً شرح به‌صورت مستقل از متن شیخ اکبر نوشته شده و به‌صورت ترکیبی و مزجی نیست؛ به همین دلیل در صورت ظاهری و ساختار نوشته، تفاوتی در رنگ و اندازه فونت عبارات، دیده نمی‌شود. قابل ذکر است که کلیبولی در جاهایی از کتاب، عباراتی از ابن عربی را با لفظ «قوله» می‌آورد و به شرح آن می‌پردازد؛ مثلاً در شرح فص حکمت آدمیه در صفحات 96 و 106 می‌توان این موارد را دید. شرح کلیبولی بر فصوص بر همان ترتیبی پیش می‌رود که ابن عربی در فصوص از انبیاء و اولیای الهی در آن نام برده است؛ یعنی 27 تن از انبیاء عظام و اولیای الهی. اولین شخصیت از میان این اشخاص، آدم نبی(ع) و آخرین شخصیت، پیامبر اکرم محمد مصطفی(ص) است. البته در این شرح، پس از ذکر مطالب مربوط به نبی اکرم(ص) و حقیقت ایشان، در فصلی جداگانه از اسرار بهشت و رؤیت، سخن به میان می‌آید.<ref>ر.ک: فهرست مطالب کتاب، ص283-285</ref> در کل، این شرح شرحی روان و قابل‌فهم بر فصوص الحکم شیخ اکبر محی‌الدین عربی است و خواندن آن به علاقه‌مندان مباحث عرفان نظری بخصوص مباحث ابن‌عربی توصیه می‌گردد.