خلاصة النظر: تفاوت میان نسخه‌ها

[[انصاري، حسن]] (محقق)

| ناشر =مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران  

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''خلاصة النظر'''، تألیف نویسنده‌ای ناشناس (زنده در قرن ششم و اوائل قرن هفتم هجری)، در برخی موضوعات کلام شیعی، به زبان عربی نوشته شده است. تحقیق و مقدمه کتاب به قلم [[اشمیتکه، زابینه|زابینه اشمیتکه]] و حسن انصاری به انجام رسیده است؛ البته مقدمه [[اشمیتکه، زابینه|اشمیتکه]] به زبان انگلیسی در انتهای اثر آمده و در ابتدای اثر پیشگفتار فارسی [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] جایگزین شده است.  

نویسنده کتاب، به سبک و سیاق بسیاری از کتاب‌های قدیمی، به منابع خود اشاره نکرده و تنها به عباراتی از [[الاقتصاد الهادي إلی طريق الرشاد|الاقتصاد]] [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] درباره صرفه اشاره کرده است. او به برخی دیدگاه‌های کلامی [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سید مرتضی]]، [[ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم|ابوالصلاح حلبی]] و سدیدالدین حمصی اشاره کرده و مشخص نیست که آیا این دیدگاه‌ها را از کتاب‌های آنان استخراج کرده یا از منبع دیگری بهره برده است. نکته شایان توجه این است که نویسنده هیچ ارجاعی به کتاب‌های کلامی خود ندارد. شاید به این دلیل که خلاصة النظر را در جوانی و قبل از اینکه کتاب‌های کلامی دیگر را به رشته تحریر درآورد، نوشته است.<ref>ر.ک: همان، ص147-146</ref>.  

[[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]]، مقدمه‌اش بر این اثر را این‌گونه آغاز می‌کند: کتاب خلاصة النظر که در اینجا تصحیح و به‌عنوان دومین اثر از سلسله متون و مطالعات فلسفی و کلامی چاپ می‌شود، متنی است کلامی از نویسنده‌ای شیعی دوازده‌امامی و از پیروان مذهب معتزلی. سابقه کلام معتزلی در میان شیعه امامیه به خاندان نوبختی در قرن سوم برمی‌گردد، هرچند که اثری از ایشان تاکنون پیدا نشده است. از اواخر قرن ششم به بعد، آراء ابوالحسین بصری (متوفی 436ق) در شیعیان امامی تأثیر گذاشت. آراء بصری در متکلمان امامی در قرن‌های بعد مانند [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدین طوسی]] (متوفی 672ق) نیز تأثیر گذاشته است. در فاصله میان حمصی رازی و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدین طوسی]]، آثار کلامی اندکی از امامیه به‌جا مانده است. یکی از این آثار، کتاب حاضر، یعنی خلاصة النظر است. در این کتاب، آراء ابوالحسین بصری که متفاوت از آراء بهشمیه است، دیده می‌شود. از [[حمصی رازی، محمود بن علی|حمصی رازی]] نیز در این اثر نام برده شده است، ولی مفاهیم و اصطلاحات فلسفی که از زمان خواجه نصیر وارد کلام شیعه شده است، در این اثر دیده نمی‌شود. مؤلف از پاره‌ای علمای شیعی پیش از خود، مانند خاندان نوبختی، [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] (به‌خصوص از دو کتاب [[الاقتصاد الهادي إلی طريق الرشاد|الاقتصاد]] و التمهيد)، [[ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم|ابوالصلاح حلبی]] که شاگرد [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] بوده و بالاخره از [[حمصی رازی، محمود بن علی|حمصی رازی]] نام برده است. از ساختار کتاب و محتوای آن می‌توان فهمید که مؤلف متأثر از کتاب «[[المنقذ من التقليد]]» [[حمصی رازی، محمود بن علی|حمصی رازی]] بوده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص6-5</ref>.