المنطق عند الغزالي في أبعاده الأرسطوية و خصوصياته الإسلامية: تفاوت میان نسخه‌ها

'''المنطق عند الغزالي في أبعاده الأرسطوية و خصوصياته الإسلامية'''، تألیف رفیق العجم، بررسی ابتکارات منطقی غزالی از جمله درآمیختن‌ قواعد‌ منطقی‌ با اصطلاحات ابتکاری جدید و مثال‌های اصولی و اسـلامی است.  

ابوحامد محمد بن مـحمد غـزالی، متکلم، فقیه، اصولی و منطق‌دان قرن پنجم هجری، به پیروی از ابن سینا از روش ارسطو و یونانیان در تدوین نُه‌بخشی علم منطق عدول‌ کرده‌ و علاوه‌ بر بسط و گسترش برخی از‌ نوآوری‌های‌ ابن‌ سینا، از آرای منطقی خـاصی بـرخوردار است. او پس از فارابی و ابن سینا سومین منطق‌دان مسلمان است که با ابتکارات منطقی‌ خود‌، نقش‌ مهمی در تحول و گسترش منطق ارسطویی در جهان‌ اسلام‌ ایفا کرده است. غزالی نخستین دانشمندی است کـه قـواعد مـنطقی را به‌صورت روشمند، وارد علوم اسـلامی کـرده اسـت‌، با‌ این‌ هدف که هم منطق را از انزوا در میان متشرعان‌ خارج کند و هم آموزش علوم اسلامی را احیا نماید؛ چراکه از نظر او، مـنطق تـنها راه دسـتیابی‌ به‌ معرفت‌ حقیقی در تمامی علوم از جمله علم کـلام و اصـول فقه است‌.  

غزالی نخستین دانشمند اسلامی است که آشکارا منطق صوری ارسطویی‌ را‌ با علوم‌ اسلامی درآمیخته است. او روش تعریف و استنباط منطقی را وارد علم اصول و علم کلام‌ کرد و تحول شگرفی را در این دو عـلم پدیـد آورد. هدف‌ غزالی‌ این‌ بود که با معرفی منطق به علوم اسلامی، نظام آموزش علوم دینی را احیا کند. یکی از ‌‌ابزارهایی‌ که برای احیای علوم دینی به‌کار برد، این بـود کـه ادعا کرد‌ که‌ منطق‌ در قرآن پیدا شده است و این دیدگاه منطقی، موجب توسعه منطق صوری ارسطویی در جهان‌ اسلام شد<ref>ر.ک: همان، ص124</ref>‏.  

رفیق العجم، این کتاب را با استفاده از تألیفات منطقی غزالی به رشته تحریر درآورده است که به‌حسب ترتیب تاریخ نگارش عبارتند از:

# محك النظر: در این کتاب نیز آرای منطقی ذکر شده است؛ لکن غزالی آنها را بر اساس آرای اسلامی نوشته است و همه اصطلاحات و مثال‌ها را به اصطلاحات و مثال‌های اصولی تغییر داده است.  

# المستصفی من علم الأصول: در این اثر مقدمه‌ای منطقی ذکر شده که قواعد و ابواب منطق در آن شبیه کتاب «محك النظر» عرضه شده است. این مقدمه به‌عنوان مدخلی برای علم اصول در باقی کتاب توسط غزالی شرح شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص58</ref>‏.  

باب اول کتاب مروری بر منطق غزالی و شرح مباحث اوست که به شیوه تقسیم کلاسیک در سه فصل حد و قضیه و قیاس تنظیم شده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص51</ref>‏.  

باب دوم کتاب با عنوان خلفیات منطقی غزالی در سه فصل: مفهوم، علاقه‌ها و معانی و اصول اسلامی مطرح شده است.  

غزالی برای تحکیم مـبانی مـنطقی و ایجاد بستر لازم جهت‌ مقبولیت آن در مـیان‌ مـتشرعان‌ زمان خود، رویکرد اصولی و قرآنی به مسائل منطق پیدا کرده<ref>ر.ک: همان، ص257</ref>‏ و ضمن درآمیختن قواعد منطقی با اصطلاحات ابتکاری جدید و مثال‌های اصولی و اسلامی، به استخراج قـیاس‌های مـنطقی از قرآن کریم پرداخته و جـایگاه واقـعی‌ آن را تبیین نموده است<ref>ر.ک: علی‌محمدی، کریم، فایدیی، اکبر، ص124</ref>‏.

خاتمه کتاب در پنج خلاصه مطرح شده است؛ از جمله اینکه: غزالی از دیگر علمای اصول به وارد کردن وسیع مباحث عقلی در اجتهاد متمایز است<ref>ر.ک: همان، ص317</ref>‏.  

در انتهای کتاب دو نتیجه تاریخی مطرح شده که در بخشی از آن می‌خوانیم: غزالی به‌جهت وارد کردن منطق در اصول به‌شدت از سوی کسانی چون ابوالوفاء بن عقیل (متوفی 513ق)، قشیری (متوفی 520ق) و ابن صلاح (643ق) مورد هجوم واقع شده است<ref>ر.ک: همان، ص320 و 321</ref>‏.  

<references/>