المقصد الأسنی: شرح اسماء الله الحسنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''المقصد الأسنی: شرح اسماء الله الحسنی'''، اثر ابوحامد غزالی (450-505ق)، کتابی است به زبان عربی پیرامون اسماء الهی که با تحقیق محمد بیجو به چاپ رسیده است.

غزالی این کتاب را به‌‎ خواهش دوستی که شرح معانی اسماء خدای تعالی‌ را‌ از‌ او پرسیده بود، نوشته است‌<ref>معینی، محسن، ص101</ref>.

فخر رازی در نوشتن کتاب «شرح أسماء الله الحسني للرازي: لوامع البینات شرح اسماء‌ الله تعالی‌ و الصفات»، به این اثر غزالی نظر داشته و از آن بهره گرفته است<ref>ر.ک: همان</ref>.

محقق در مقدمه، شرح‌حال مختصری از غزالی ارائه کرده و علت اهتمام خود را در تحقیق و نشر کتاب، دفع اتهام اعتقاد به حلول و اتحاد از غزالی می‌شمرد<ref> مقدمه اول، ص1- 2</ref> و در مقدمه مؤلف، ضمن اشاره به انگیزه تألیف<ref>مقدمه دوم، ص3</ref>، به توضیح مختصر موضوع فنون کتاب، پرداخته شده است<ref>همان، ص5</ref>.

غزالی تقریر ثابتی درباره نحوه وضع و استعمال‌ الفاظ‌ در‌ مصادیق معقول و محسوس ندارد<ref>توکلی‌پور، محمد، ص80</ref>. او در بیشتر موارد، وضع لفظ و کاربرد آن را هم برای مصادیق معقول‌ و ‌‌هم‌ برای مصادیق محسوس، به نحو حقیقت می‌داند<ref>همان</ref>. لفظ از همان آغاز بر روح‌ معنای‌ خود‌ وضع شده‌ و به‌اصطلاح منطقی و اصولی، دارای «وضع تعیینی» است<ref>همان</ref>. تحلیلی که وی در این بخش از کتاب از ادراک صفات «عظیم» و «جمیل» ارائه داده،

غزالی در فصل چهارم‌ از‌ این فن، سه مرتبه را در تخلق به اخلاق الهی از یکدیگر تفکیک کرده و آن‌ها را مربوط به بهره‌مندی انسان‌ها از‌ معانی‌ اسمای الهی دانسته است<ref>ر.ک: پورسینا، زهرا (میترا)، ص27</ref>. رتبه نخست‌، مربوط‌ به شنیدن لفظ اسماء؛ رتبه دوم مربوط به درک معنای تفسیر و وضع لغوی آن‌ها و سومی، ناظر به داشتن اعتقاد قلبی به ثبوت معنای آن‌ها‌ برای‌ خداوند است، بدون اینکه‌ شخص‌ به «کشف» آن‌ها نائل آید. این سه مرتبه، در ارتباط با درک معانی اسمای الهی، مراتبی نازل‌اند و کسی که به همین مقدار دست یابد، «منحوس‌الحظّ» شمرده می‌شود<ref>همان</ref>. حتی قرارداشتن در‌ رتبه‌ سوم که بیشتر علما در همین سطح قرار دارند نیز مرتبه‌ای نازل به‌حساب می‌آید<ref>همان</ref>. به نسبت این مراتب، رتبه کمالی مربوط به مقربان نیز در سه مرتبه زیر جای‌ می‌گیرد‌:

غزالی‌ در بحثی که درباره نحوه‌ی علم به خداوند‌ دارد‌، اصطلاح «ذوق» را به‌کار برده است. وی دو راه را برای شناخت خداوند متصور‌ می‌داند. راه اول همان شناخت خداوند از طریق اسما و صفات از طریق قیاس با صفات‌ خود‌ انسان؛ راهی که الهیات ایجابی خوانده می‌شود و لزوماً ناقص است. بر اساس‌ آیه «لیس‌ کمثله شیء» (شوری/١١) خداوند صفاتی دارد که هیچ فرد دیگری ندارد و او شبیه هیچ‌چیز‌ دیگری نیست. راه دیگر آن است که صبر کنیم تا فرد همه صفات‌ ربانی‌ را به‌دست آورد و خودش به مقام رب برسد و چون ممکن نیست که فرد رب‌ شود‌ پس‌ این راه معرفت به خداوند هم مسدود است. تنها خداوند است که‌ از‌ این راه می‌تواند خود را بشناسد و ازآنجایی‌که تنها راه دوم است که موجب‌ معرفت‌ حقیقی می‌شود، پس انسان نمی‌تواند معرفت حقیقی به خداوند داشته‌ باشد‌. حد نهایی آنچه فرد می‌تواند در‌ مورد‌ خداوند‌ بداند این است که او عاجز از‌ شناخت‌ خداوند است و بنابراین الهیات سلبی بر الهیات ایجابی برتری می‌یابد. به همین ترتیب غزالی‌ استدلال‌ می‌کند‌ که‌ فرد‌ نمی‌تواند معرفت صحیحی از نبوت‌ داشته‌ باشد بدون آنکه پیامبر باشد، چراکه انبیا نیز ویژگی‌هایی دارند‌ که‌ با دیگران مشترک نیست و در قیاس‌ با دیگر چیزها نیز‌ نمی‌‌توان آن‌ها را فرا گرفت‌. به‌ همین شکل هیچ‌کس نمی‌تواند معرفتی صحیح از لذات و رنج‌های آخرت‌ داشته‌ باشد، درحالی‌که هنوز‌ در‌ این‌ دنیا است<ref>توکلی، فاطمه و دیگران، ص60</ref>.