۱۰۶٬۳۳۳
ویرایش
الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|الموضح (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها''' نوشته [[ابن ابی‌مریم، نصر بن علی|ابن ابی‌مریم]] (متوفی بعد 565ق) و تحقیق [[بدر، عبدالرحمن ابراهیم|عبدالرحمن ابراهیم بدر]]، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به توضیح وجوه قرائات و علل این امر می‌پردازد. او قرائت [[حضرمی، یعقوب بن اسحاق|یعقوب حضرمی]] را به دلیل کثرت راویانش و حسن انتخابش، به قاریان سبعه (هفتگانه) افزوده و قرائات را در این کتاب در قالب قرائات ثمانیه (هشتگانه) ارائه کرده است. | |||
'''الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها''' نوشته [[ابن | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۸: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
ناشر در مقدمه از چاپ صد کتاب در علوم قرآن و تجوید و قرائات تاکنون سخن می‌گوید و نام 81 کتاب دیگر را که در این موضوع در دست چاپ است، ارائه می‌کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/8 ر.ک: مقدمه ناشر، ص8-12]</ref> محمد محمد احمد ابوسعده، تقریظی بر این کتاب نوشته و از کار محقق کتاب، عبدالرحمن بدر تقدیر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/13 ر.ک: تقریظ کتاب، ص13]</ref> محقق کتاب در مقدمه‌اش از تخفیف الهی به خاطر نزول قرآن به هفت حرف (سبعه احرف) می‌گوید.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/14 ر.ک: مقدمه محقق، ص14]</ref> او می‌نویسد: مطالبی که میان صفحات این کتاب جای گرفته، قرائات ائمه هشتگانه از امام نافع به امام یعقوب برای امام نصر بن علی بن محمد ابوعبدالله شیرازی فارسی فسوی نحوی است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/15 ر.ک: همان، ص15]</ref> نویسنده، پیش از نگارش این کتاب، کتابچه‌ای را به نام «المنتقی» در وجوه قرائات شاذ نوشته است. این اثر در عین اختصار حاوی مطالب مفید بسیاری بوده است. ازاین‌رو طالبان علم از ابن ابی مریم درخواست کردند که کتابی درباره قرائات مشهوره هم برای آنان بنویسد و او هم پس از فراغت از تدریس و خطابه در مسجد جامع شیراز، عملاً به درخواست آنان پاسخ مثبت داد. وی این کتاب را در قرائات هشتگانه نوشته است بااینکه مشهور نزد محققین در علوم قرائات این است که قرائات هفت تا یا ده تا (صغری و کبری) هستند. ابن ابی مریم، امام یعقوب حضرمی را هم به قراء هفتگانه اضافه کرده و علت این امر را کثرت راویان از او و حسن اختیارش ذکر کرده است؛ لذا وی به‌جای هفت قرائات از هشت قرائت صحبت کرده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: همان، ص18]</ref> وی در ذکر علل قرائات بر آنچه ابوالحسن علی بن جعفر بن محمد رازی سعیدی در «اختلاف القراء الثمانیة» ذکر کرده، بسنده کرده و علت گزینش این کتاب را اقبال اهالی شهرش به آن می‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/33 ر.ک: مقدمه مؤلف، ص33-34]</ref> | ناشر در مقدمه از چاپ صد کتاب در علوم قرآن و تجوید و قرائات تاکنون سخن می‌گوید و نام 81 کتاب دیگر را که در این موضوع در دست چاپ است، ارائه می‌کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/8 ر.ک: مقدمه ناشر، ص8-12]</ref> محمد محمد احمد ابوسعده، تقریظی بر این کتاب نوشته و از کار محقق کتاب، عبدالرحمن بدر تقدیر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/13 ر.ک: تقریظ کتاب، ص13]</ref> محقق کتاب در مقدمه‌اش از تخفیف الهی به خاطر نزول قرآن به هفت حرف (سبعه احرف) می‌گوید.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/14 ر.ک: مقدمه محقق، ص14]</ref> او می‌نویسد: مطالبی که میان صفحات این کتاب جای گرفته، قرائات ائمه هشتگانه از امام نافع به [[حضرمی، یعقوب بن اسحاق|امام یعقوب]] برای امام نصر بن علی بن محمد ابوعبدالله شیرازی فارسی فسوی نحوی است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/15 ر.ک: همان، ص15]</ref> نویسنده، پیش از نگارش این کتاب، کتابچه‌ای را به نام «المنتقی» در وجوه قرائات شاذ نوشته است. این اثر در عین اختصار حاوی مطالب مفید بسیاری بوده است. ازاین‌رو طالبان علم از ابن ابی مریم درخواست کردند که کتابی درباره قرائات مشهوره هم برای آنان بنویسد و او هم پس از فراغت از تدریس و خطابه در مسجد جامع شیراز، عملاً به درخواست آنان پاسخ مثبت داد. وی این کتاب را در قرائات هشتگانه نوشته است بااینکه مشهور نزد محققین در علوم قرائات این است که قرائات هفت تا یا ده تا (صغری و کبری) هستند. ابن ابی مریم، [[حضرمی، یعقوب بن اسحاق|امام یعقوب حضرمی]] را هم به قراء هفتگانه اضافه کرده و علت این امر را کثرت راویان از او و حسن اختیارش ذکر کرده است؛ لذا وی به‌جای هفت قرائات از هشت قرائت صحبت کرده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: همان، ص18]</ref> وی در ذکر علل قرائات بر آنچه ابوالحسن علی بن جعفر بن محمد رازی سعیدی در «اختلاف القراء الثمانیة» ذکر کرده، بسنده کرده و علت گزینش این کتاب را اقبال اهالی شهرش به آن می‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/33 ر.ک: مقدمه مؤلف، ص33-34]</ref> | ||
نویسنده در ابتدای کتاب، ده فصل را به‌صورت مقدمه مباحث بیان کرده و سپس به بیان استعاذه و بسلمه و شروع در ذکر قرائات در سوره‌ها به ترتیب از فاتحه تا ناس کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: مقدمه محقق، ص18]</ref> او در ده فصل مقدماتی مباحث کلی ذیل را بیان کرده است؛ اسامی ائمه ثمانیه و انساب و اسانید و امصار آنان، ذکر راویان و راویان از آن‌ها و رموز آنان، مطالبی درباره تجوید قرآن، حروف معجم، اقسام و حوزه‌های حروف، همزه و احکام آن، احکام حروف مانند ادغام و اماله و... وقف و ابتدا و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: همان]</ref> از مزایای این کتاب، ذکر قرائات با روشی مختصر و درعین‌حال غیرمخل است بعلاوه اینکه نویسنده در آن، از آیات قرآنی و احادیث نبوی و آثار و اشعار و اقوال و امثال زیادی برای توضیح وجه لغوی در کلمات قرآنی استفاده کرده است. او در این کتاب، اختلافات راوی با شیخش و اختلافات در خود راوی و موارد صحیح و ضعیف و غیره را در موارد اصول و قواعد و قرائات و نحو و صرف توضیح داده است و این کتاب را «الموضح» نام داده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: همان، ص18-19]</ref> | نویسنده در ابتدای کتاب، ده فصل را به‌صورت مقدمه مباحث بیان کرده و سپس به بیان استعاذه و بسلمه و شروع در ذکر قرائات در سوره‌ها به ترتیب از فاتحه تا ناس کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: مقدمه محقق، ص18]</ref> او در ده فصل مقدماتی مباحث کلی ذیل را بیان کرده است؛ اسامی ائمه ثمانیه و انساب و اسانید و امصار آنان، ذکر راویان و راویان از آن‌ها و رموز آنان، مطالبی درباره تجوید قرآن، حروف معجم، اقسام و حوزه‌های حروف، همزه و احکام آن، احکام حروف مانند ادغام و اماله و... وقف و ابتدا و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: همان]</ref> از مزایای این کتاب، ذکر قرائات با روشی مختصر و درعین‌حال غیرمخل است بعلاوه اینکه نویسنده در آن، از آیات قرآنی و احادیث نبوی و آثار و اشعار و اقوال و امثال زیادی برای توضیح وجه لغوی در کلمات قرآنی استفاده کرده است. او در این کتاب، اختلافات راوی با شیخش و اختلافات در خود راوی و موارد صحیح و ضعیف و غیره را در موارد اصول و قواعد و قرائات و نحو و صرف توضیح داده است و این کتاب را «الموضح» نام داده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/18 ر.ک: همان، ص18-19]</ref> | ||
قاریان هشتگانه عبارتند از: ابومعبد عبدالله بن کثیر کنانی، ابوعبدالرحمن نافع بن عبدالرحمن مدنی، ابوعمران عبدالله بن عامر شامی، ابوعمرو بن العلاء بصری، ابوبکر عاصم بن بهدلة أسدی، ابوعمارة حمزة بن حبیب زیات کوفی، ابوالحسن علی ابن حمزه کسائی و ابومحمد یعقوب بن إسحاق حضرمی.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/34 ر.ک: مقدمه نویسنده، ص34]</ref> | قاریان هشتگانه عبارتند از: ابومعبد عبدالله بن کثیر کنانی، ابوعبدالرحمن نافع بن عبدالرحمن مدنی، ابوعمران عبدالله بن عامر شامی، ابوعمرو بن العلاء بصری، ابوبکر عاصم بن بهدلة أسدی، ابوعمارة حمزة بن حبیب زیات کوفی، [[کسایی، علی بن حمزه|ابوالحسن علی ابن حمزه کسائی]] و [[حضرمی، یعقوب بن اسحاق|ابومحمد یعقوب بن إسحاق حضرمی]].<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35337/1/34 ر.ک: مقدمه نویسنده، ص34]</ref> | ||
شیوه نویسنده در بیان قرائات این است که سوره‌های قرآن را به ترتیب ذکر کرده و اقوال راویان و ادله آنان را برای هرکدام از قرائات ذکر می‌کند. مثلاً در سوره ناس چنین می‌نویسد؛ الناس [آیه/ 1 و 2 و 3 و 5 و 6]: همه قاریان نون از کلمه «الناس» را مفتوح می‌خوانند به‌جز قرائت دوری از کسایی که نقل شده وی آن را متمایل به جر می‌خوانده است. وجه اماله این کلمه این است که چنین کاری به خاطر کسره اعراب جایز و حسن است. در برخی موارد هم ناس را به دلیل کثرت استعمال اماله داده‌اند که البته این امر باعث قیاس این مورد در سوره ناس با آن موارد نمی‌شود. مواردی که ذکر شده، در جاهایی است که کلام مکسور نیست و به علت کثرت استعمال چنین موردی اماله گرفته است وگرنه در مواردی که کلام مکسور باشد اماله اولویت دارد. درباره الف در کلمه «ناس» باید گفت، بااینکه الف آن الف فعال است ولی در اینکه در تصغیر به واو تبدیل می‌شود، به الف فاعل شباهت دارد. بااینکه اصل مکبر آن «اناس» است، در تصغیر به‌صورت «نویس» نوشته می‌شود و چون به الف فاعل شبیه است، اماله در آن (همان‌طور که در فاعل مجاز بود) مجاز است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35209/1/884 ر.ک: متن کتاب، ج2، ص884]</ref> | شیوه نویسنده در بیان قرائات این است که سوره‌های قرآن را به ترتیب ذکر کرده و اقوال راویان و ادله آنان را برای هرکدام از قرائات ذکر می‌کند. مثلاً در سوره ناس چنین می‌نویسد؛ الناس [آیه/ 1 و 2 و 3 و 5 و 6]: همه قاریان نون از کلمه «الناس» را مفتوح می‌خوانند به‌جز قرائت دوری از کسایی که نقل شده وی آن را متمایل به جر می‌خوانده است. وجه اماله این کلمه این است که چنین کاری به خاطر کسره اعراب جایز و حسن است. در برخی موارد هم ناس را به دلیل کثرت استعمال اماله داده‌اند که البته این امر باعث قیاس این مورد در سوره ناس با آن موارد نمی‌شود. مواردی که ذکر شده، در جاهایی است که کلام مکسور نیست و به علت کثرت استعمال چنین موردی اماله گرفته است وگرنه در مواردی که کلام مکسور باشد اماله اولویت دارد. درباره الف در کلمه «ناس» باید گفت، بااینکه الف آن الف فعال است ولی در اینکه در تصغیر به واو تبدیل می‌شود، به الف فاعل شباهت دارد. بااینکه اصل مکبر آن «اناس» است، در تصغیر به‌صورت «نویس» نوشته می‌شود و چون به الف فاعل شبیه است، اماله در آن (همان‌طور که در فاعل مجاز بود) مجاز است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35209/1/884 ر.ک: متن کتاب، ج2، ص884]</ref> | ||