حاوي الأقوال في معرفة الرجال: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حاوي الأقوال في معرفة الرجال'''، اثر عبدالنبی جزائری (م 1021)، کتابی است ارزشمند در موضوع علم رجال و تقسیم راویان.

حاوي الأقوال، از همان اوان انتشار نسخه خطی آن، مورد توجه ویژه محافل علمی، حوزههای علمیه، محققان، صاحب‌نظران و رجالپژوهان قرار گرفت و در ردیف منابع مهم رجال‌پژوهی، بشمار آمد و عبدالنبی جزائری، با سبک ویژه خود که همانا دسته‌بندی راویان است به چهار دسته: صحاح، حسان، موثقون و ضعفا و شناساندن 2358 راوی، در بین اهل نظر و دارندگان سبکهای ویژه رجالی، جایگاه والایی یافته است<ref>ر.ک: بینام، ص472-‌473</ref>.

کتاب با دو مقدمه از ریاض محمد حبیب ناصری و مؤلف، آغاز و مطالب در چهار بخش، در چهار جلد، تنظیم شده است. اسامی روات بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است، به‌گونه‌ای که اسامی هم‌شکل در یک باب و اسامی مختلف، تحت عنوان «باب الآحاد» گردآوری شده‌اند. در هر بخش، پس از ذکر اسامی هریک از راویان حدیث، شرح حال هریک از آنها با ذکر مصدر مورد مراجعه، بیان شده است.

در مقدمه اول، به‌صورت مفصل، از مؤلف و کتاب، اولاد، احفاد و تألیفات وی<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ج1، ص7-‌49</ref> و دیگر خانوادهها و بیوت علمی جزائر جنوب بصره، از جمله شیخ احمد بن عبدالکریم<ref>ر.ک: همان، ص51</ref>، حسن بن محمد بن احمد<ref>ر.ک: همان، ص53</ref> و ابوالحسن بن حسن بن محمد بن احمد جزائری<ref>ر.ک: همان، ص77</ref>، سخن گفته شده است.

مؤلف در این کتاب، عنایت فراوانی به سخنان ابوالعباس نجاشی، شیخ طوسی و علامه حلی داشته است. وی ابتدا سخن نجاشی را - ‌بدون تغییر در عبارت و با حذف طرق و اسانید - ‌و سپس قول علامه را در «خلاصة الأقوال» ذکر می‌کند و پس از آن عبارات شهید ثانی - ‌اگر در مورد راوی مشخص یافت شود - ‌و سخنان مرحوم طوسی را در دو کتاب رجال و فهرست میآورد و با این کار خویش نشان می‌دهد که از کدام راوی در اصول پنج‌گانه رجالی یاد شده و از کدام راوی، تنها در یکی از این کتابها ذکری به میان آمده است. جالب آنکه مؤلف تصریح میکند که: بسیاری از رجال و روات، در کتابهای نجاشی، شیخ طوسی و علامه حلی در غیر باب خودشان مذکورند و او با جستجوی بسیار بر نام آنها آگاهی یافته و از آنها در باب مختص خودشان: صحاح، حسان و موثقین یاد کرده است. اما بحث درباره ضعاف را او با استفاده از کتابهای رجال نجاشی و خلاصه علامه، دنبال کرده و نام کسانی را هم که در این دو کتاب نیامده - ‌ولی در کتابهای شیخ طوسی مذکور است - ‌در فصلی جداگانه فهرست کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

مؤلف سپس به ذکر رجال صحاح، حسان، موثقین و ضعاف، بر طبق حروف الفبا میپردازد. او در بخش صحاح - ‌که به وثاقت ایشان تصریح شده است - ‌از 763 نفر نام برده است و پس از پایان پذیرفتن این بخش به ذکر جماعتی که تنها در خلاصه علامه مذکورند و سپس به ذکر مشایخ و بزرگان شیعه پس از زمان شیخ طوسی پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص69</ref>.

نویسنده در بخش حسان و ممدوحین - ‌که تصریح به وثاقت آنان نشده - از هشتاد نفر و در خاتمه این فصل، از گروهی از اولیا و خواص امیرالمؤمنین(ع) و اصحاب او از قبیله ربیعه و یمن یاد می‌کند و در رجال موثق که با فساد عقیده‌اشان، به توثیق آنان تصریح شده است، از 62 نفر و در بخش ضعفا، اعم از مجهول الحال و ممدوح، از 1168 نفر یاد می‌کند (که مجموع همه این افراد، به 2358 نفر بالغ می‌شود)<ref>ر.ک: همان</ref>.

از جمله راویان معرفی‌شده در کتاب، می‌توان از: آدم بن اسحاق<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص177</ref>، ابراهیم بن ابی‌بلاد<ref>ر.ک: همان، ص، ص119</ref>، اسماعیل بن آدم<ref>ر.ک: همان، ص141</ref>، اسحاق بن اسماعیل نیشابوری<ref>ر.ک: همان، ص157</ref>، ایوب بن حر جعفی<ref>ر.ک: همان، ص160</ref>، ادریس بن زیاد کفرثوثی<ref>ر.ک: همان، ص163</ref>، احمد بن ابراهیم معلی<ref>ر.ک: همان، ص165</ref> و ابان بن تغلب<ref>ر.ک: همان، ص206</ref> نام برد.