فرهنگ اصطلاحات درایة الحدیث و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب مشتمل بر مقدمه مؤلفین و اصطلحات درایه و رجال حدیث به‌ترتیب حروف الفباست.  

علوم حدیث، مجموعه‌ای از دانش‌های مرتبط با روایات نبوی و معصومان(ع) است که در آن، انواعی از مقاصد مهم معرفتی فراهم آمده و به‌لحاظ نوع روایت و راویان، دربردارنده بررسی‌های گونه‌گون حدیثی است. یکی از مهم‌ترین این دانش‌ها، درایة الحدیث است که به‌مثابه علمی بنیادین در حوزه معرفت دینی عمل می‌کند و فهم و تبیین تکالیف دین در قلمرو فقه مدیون آن است؛ علمی که در آن از سند حدیث و متن آن و چگونگی تحمل حدیث و آداب نقل آن بحث می‌شود و موضوع آن پرداختن به حدیث، از حیث مقبول یا مردود بودن آن است. در میان اهل سنت، ابومحمد رامهرمزی (متوفی 360ق) با اثر مشهورش به نام «المحدث الفاصل بين الراوي والواعي»، اولین کسی است که در این زمینه کتاب نوشته است. حاکم ابوعبدالله نیشابوری (متوفی 405ق) با نگارش کتاب «معرفة علوم الحديث»، خطیب بغدادی (متوفی 463ق) با تألیف دو کتاب «الكفاية في علم الرواية» و «الجامع لأخلاق الراوي وآداب السامع» و ابن صلاح شهرزوری (متوفی 643ق) با تدوین کتاب «علوم الحديث»، این علم را به سامان کرده‌اند. کتاب‌های مربوط به علوم حدیث در بخش مربوط به درایة الحدیث بعدها توسط کسانی مانند ابن حجر عسقلانی (متوفی 852ق)، سخاوی (متوفی 902ق) و جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق)، روند مباحث مربوط به این فن را جان تازه‌تری بخشید؛ ابن حجر با تدوین «نخبة الفكر في مصطلحات أهل الأثر» و شرح آن «نزهة النظر» و سخاوی با نگارش کتاب مهم «فتح المغيث» یا «شرح ألفية الحديث» و سرانجام سیوطی با نوشتن کتاب «تدريب الراوي» اهمیت دانش درایه را مورد تأکید قرار دادند.  

در عصر حاضر نیز، دانشمندان اهل سنت در این عرصه کارهایی را عرضه کرده‌اند که در جای خود قابل استفاده است، مانند کتاب «قواعد التحديث من فنون مصطلح الحديث» از علامه قاسمی و کتاب «أصول الحديث، علومه ومصطلحه» از محمد عجاج خطیب. در این زمینه، محمد احمد طحان، صبحی صالح و نورالدین عتر نیز پیش‌قدم شده و کتاب‌های «تيسير مصطلح الحديث»، «علوم الحديث ومصطلحه» و «منهج النقد في علوم الحديث» را نوشته‌اند<ref>ر.ک: مقدمه، ص32-31</ref>‏.  

آغاز رسمیت یافتن دانش درایة الحدیث نزد دانشمندان امامیه، عصر [[ابن طاووس، احمد بن موسی|احمد بن طاووس حلی]] (متوفی 673ق) و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] (متوفی 726ق) است. پس از این دو دانشمند بزرگ، [[شهید اول، محمد بن مکی|محمد بن جمال‌الدین مکی عاملی]] (متوفی 786ق)، در مقدمه کتاب «[[ذكری الشيعة في أحكام الشريعة|ذكری الشيعة]]» و [[ابن فهد حلی، احمد بن محمد|احمد بن فهد حلی]] (متوفی 841ق) در مقدمه اثر به‌یادماندنی‌اش، «[[المهذب البارع في شرح المختصر النافع|المهذب البارع]]» از درایة الحدیث سخن گفته‌اند. نقطه اوج این مبحث میان متفکران شیعی از آن [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی زین‌الدین بن علی بن احمد]] (متوفی 965ق) است. کار او با نگارش سه کتاب تأثیرگذار، یعنی «بداية الدراية»، «الرعاية»، و «غنية القاصدين» و به‌کارگیری آن در عمده مباحث فقهی، نقطه عطف این مهم بشمار می‌آید<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>‏.  

در کتاب حاضر هم اصطلاحات مربوط به درایه و هم دانش‌های دیگر حدیث مانند رجال گردآوری و تعریف شده‌اند. در حوزه علم درایه و یا رجال، آثار فاخری از سوی متقدمان و متأخران و عالمان معاصر به جامعه علمی عرضه شده است. اما کتاب فرهنگ یا معجمی که دربردارنده بیشتر اصطلاحات علوم حدیثی به زبان فارسی باشد، کمتر به چشم می‌خورد. در زبان عربی، آثاری مانند «معجم مصطلحات الحديث»، اثر محمد ضیاءالرحمن الاعظمی، «معجم مصطلحات الحديث»، اثر سلیمان مسلم الحرش و حسین اسماعیل الجمل و «معجم علوم الحديث النبوي»، اثر عبدالرحمان بن ابراهیم الخمیسی وجود دارد. اخیراً نیز کتاب «معجم مصطلحات الرجال والدراية»، اثر آقای محمدرضا جدیدی‌نژاد و با اشراف فاضل گران‌قدر جناب آقای محمدکاظم رحمان‌ستایش به چاپ رسیده است. نگارندگان این فرهنگ از مدخل‌های این آثار - به‌ویژه دو منبع اخیر- در ترتیب مدخل‌های اصطلاحات حدیثی در منابع شیعی، بهره فراوان برده، درعین‌حال تلاش کرده‌اند هم به‌لحاظ کمی و تعداد مدخل‌ها و هم در توضیح و بیان آن‌ها به این آثار محدود بسنده نکنند<ref>ر.ک: همان، ص35-34</ref>‏.