بحث کاربر:Km13401340@gmail.com: تفاوت میان نسخه‌ها

بحث کاربر:Km13401340@gmail.com (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۷ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۸:۲۹

۲۲٬۱۴۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۷ سپتامبر ۲۰۲۱

←‏سرّ سماع: بخش جدید

Km13401340@gmail.com

۲۱۶

ویرایش

@@ خط ۱۱۱: / خط ۱۱۱: @@
 [[رده: تفسیر]]
 [[رده:قرآن و مباحث دیگر]]
+[[رده:مهر(1400)]]
+[[رده:مقالات کاربران]]
+== سرّ سماع ==
+{{جعبه اطلاعات کتاب
+| تصویر =
+| عنوان = سرّ سماع
+| عنوان‌های دیگر =
+| پدیدآوران = علاءالدوله سمنانی
+[[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] (شارح و مصحح)
+| زبان =فارسي
+| کد کنگره =‏ 4س8/7/288 BP
+| موضوع = سماع، عرفان و تصوّف، نقد و تفسیر.
+| ناشر = انتشارات نجم کبری
+| مکان نشر =ایران ـ کرج
+| سال نشر = 1394 ش
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE
+| چاپ =1
+| شابک =2-49-2905-964-978
+| تعداد جلد =1
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =
+| کتابخوان همراه نور =
+| کد پدیدآور =
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
+''' سرّ سماع '''نوشته‌ی شیخ [[علاءالدوله سمنانی]] است که توسّط استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] تصحیح و شرح شده است. رساله حاضر بسیار کوتاه و مختصر است ولی شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|شیخ علاءالدوله سمنانی]] به خوبی در خصوص حقیقت سماع در این رساله سخن گفته و حق مطلب را ادا کرده است. شرحی هم که استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] بر آن افزوده مطلب را کامل و تمام کرده است، گرچه در خصوص سماع در برخی دیگر از آثار شیخ مطالبی وجود دارد ولی در اینجا به طور مستقل رساله ای را برای تعریف و توصیف و چگونگی آن قرار داده است.
+شارح کتاب پیش از این کتابهایی را در باره ی شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|شیخ علاءالدوله سمنانی]] نوشته و افکار و اندیشه های او را در زمینه های گوناگون معرّفی کرده است. در خصوص سماع نیز در شرح افکار و عقاید او بحثهایی را مطرح کرده است، پیش از آن هم در کتاب [[نجم کبری]] از این بابت سخن گفته و همین طور در کتاب [[موسیقی و سماع کیهانی]] سماع را از منظر [[مولانا]] به بحث و بررسی گذاشته است.
+== ساختار ==
+کتاب سرّ سماع اثری است ارزشمند در باره ی مفهوم و حقیقت سماع عرفانی. مسلّماً نویسنده ی این کتاب با توجّه به اینکه از مشایخ کبرویه است بی تردید همان دیدگاه را هم در این باره لحاظ کرده است، یعنی آنچه را که از شیخ خود و دیگر مشایخ این مکتب دیده و شنیده و خوانده را در این رساله جمع کرده و اثری مستقل را رقم زده است. کتاب با مقدّمه ای کوتاه از شارح و مصحح آغاز می شود و توضیحاتی در خصوص سماع و وجد و موسیقی و مجالس سماع می دهد که مفید و قابل تأمل است.
+در واقع شارح دو رساله را در این کتاب جمع کرده و هر دو را مورد شرح و تفسیر قرار داده است و این دو رساله عبارتند از:
+# رساله ی سرّ سماع
+# رساله سماع و شرایط آن
+در مقدّمه هم به این هر دو رساله اشاره شده است. در هر رساله شماره بندی هایی صورت گرفته که متن را به نوعی بدون آنکه چیزی حذف بشود تقطیع نموده و برای هر کدام شماره ای در نظر گرفته که به طور مسلسل همدیگر را دنبال می کنند، مثلاً در رساله ی نخست از شماره ی 1 الی 12 را شاهد هستیم و در رساله ی دوّم از شماره 1 الی 34 را می توانیم ببینیم.
+رساله ی سرّ سماع با این عبارت در شماره ی یک آغاز می شود: شکر سمیعی را، و ثنا بصیری را که به شکرانه ی عطای سمع و انعام بصر که: «فَجَعَلناهُ سَمیعاً بصیراً» کس قیام نتوانست نمود. و سپاس یگانه ای را که سرّ وحدانیّت در متابعت احمد به خلق نمود. و درود بر احمدی که سرور کاینات و مهتر و بهتر مخلوقات است و بر یاران و اهل بیت و متابعان او تا روز قیامت، و السّلام<ref>مقدّمه، ص 9</ref>.
+شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|شیخ علاءالدوله سمنانی]] در خصوص رساله ی سرّ سماع می گوید: امّا بعد حمد الله تعالی، دوستی از این بیچاره از سرّ سماع سؤال کرد، رباعی شیخ سعید، علی لالا ـ قدّس الله سرّه ـ با او گفته شد:
+{{شعر}}
+{{ب|''اشکال طریقت نشود حل به سؤال''|2=''نه نیز به درباختن نعمت و مال''}}
+{{ب|''تا جان نکنی خون نخوری پنجه سال''|2=''از قال تو را ره ننمایند به حال''<ref>متن، ص 10</ref>}}{{پایان شعر}}
+بر اساس این عبارت پدیداری این رساله در واقع پاسخ به پرسشی است که کسی از شیخ پرسیده و حقیت و سرّ سماع را طلب نموده است
+امّا رساله ی دوّم هم با این مطلب آغاز می شود: بدان ای عزیز! که سماع دارویی است که اگر مفردش خورد و به ادویه ی صالحه ی دیگرش ترکیب نکند، زهر قاتل باشد و اگر به افراد ادویه ی صالحه ـ چنانکه حکمای طریقت فرموده اند ـ جمعش کند بیماران خلوتی را که قدم بر فرق دنیا نهاده باشد و ترک ماسوای حق تعالی کرده و در میدان مجاهده و ریاضت نفس، گوی مسابقت ربوده و در وقتی معّین از اوقات و حالی خاص از احوال عظیم نافع بود تا حدّی که هرچه فرض کند آن سماع در آن وقت عظیم القدرتر بود و به یک¬دم سالک را چندانی ترقّی دهد که سالها به مجاهده و ریاضت و طاعت، دست ندادی<ref>متن، صص 31</ref>.
+== گزارش محتوا==
+کتاب سرّ سماع اثری است عرفانی از شیخ کامل [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|علاءالدّوله سمنانی]] و با شرح و تفسیر استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]، ضمن این که استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] پیش از این چندین کتاب شیخ را تصحیح و شرح کرده و دو زندگی نامه‌ی مفصّل از او نوشته که مرجع پژوهندگان عرفان و تصوّف نیز هست. کتابها بدین شرح اند: [[علاءالدوله سمنانی پیر عارفان]] و نیز: [[علاء‌الدوله سمنانی (زندگانی، اندیشه و سلوک)]]، [[نوریه]]، [[تذکرة المشایخ]]، [[آداب السّفره]]، [[مکتوبات علاء‌الدّوله سمنانی]]، و نیز در این باب باید به کتابهای [[نجم کبری]] و [[موسیقی و سماع کیهانی]] نیز مراجعه شود.
+با رباعی ای که شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|شیخ علاءالدوله سمنانی]] از قول [[شیخ سعید لالا]] در ابتدای سرّ سماع در پرسش دوستی که سرّ سماع را پرسیده آورده نشان از آن دارد که سماع و اسرار آن تنها برای کسانی قابل حل است که سلوکی جانانه کرده باشند و طی پنجاه سال یا سالهای طولانی با ریاضت و تعلیم و تربیت بتوانند به فهم مسائلی برسند که سماع نیز یکی از آنهاست. شیخ در عیارت شماره 4 متذکّر می شود که در عرفان و معرفت حق هم طبق روایت مشهور: «کنت کنزاً مخفیاً فاردت أن اعرف» سرّی هست که حق می خواست آن سر را باز کند و خلقت عالم و آدم را از آن بابت آعاز نمود و این را پیوند می دهد به سخن حضرت ختمی مرتبت که فرمود: «اوّل ما خلق الله نوری» و این حدیث را سرّ آن معرفت و عرفان می داند که بسیار قابل تأمّل است<ref>متن، صص 11-10</ref>.
+شیخ در عبارت شماره 6 بیان می کند که از اصل مطلب دور افتاده و میل به بازگشت دارد، می گوید:
+ما را سخن با سرّ سماع است خود ناگاه به کوچه ی دیگر بیرون افتادیم، با سر سخن رویم که سرّ سماع در ازل هر ذرّه ای از موجودات که خطاب: «ألَستُ بِربّکُم»را سماع کرده بودند امروز چون نسیمی از نفحات «إنّ لِربّکُم فی أیّام دهرکم» نفحات بر جان ایشان وزید، خواستند تا به همان سرمنزل باز روند، فریاد از نهادشان برآمد: {{شعر}}
+{{ب|'' آن ره که من آمدم کدام است ای جان؟''|2='' تا باز روم که کار خام است ای جان
+''<ref>متن، ص 14</ref>}}{{پایان شعر}}
+هر چند که به نظر می آید از اصل مطلب دور شده ولی هوشمندانه همان را در قالب الست و ذرّات مستی که مستانه در وجد و سماع بودند و بلی را از سویدای وجود گفتند ادامه می دهد.
+شیخ با تمهیداتی که می چیند که در برخی از آنها با مخالفت شارح محترم، یعنی استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] مواجه می شود، در عین حال در انتهای اثر دو باره به ماجرای الست بازگشت می کند و سماع عارفان را از همان سماع ذرّات در الست می گیرد و از همانجا آن را تثبیت می کند که:
+آنها که نفس ایشان ظالم است از اصحاب شمال اند، و آنها که نفس ایشان مظلوم است از اصحاب یمین اند. «والسّابقون السّابقون اولئک المُقرّبونَ»، اخصّ الخواص اند، جماعتی اند که در ازل خطاب ألست به گوش دل سماع کردند و مرغ جانشان به جواب «بلی» مشرّف شد، امروز چون سماعی شنوند عجب نباشد که همان مرغ روحانی در پرواز آید و در هوای هویت به بال و پر حقیقت پروازی کنند که زاهدان و عابدان به سالهای دراز و به روزه و نماز در آن مقام که ایشان طیران کنند یک قدم نتوانند زد. این بیچاره می گوید: {{شعر}}
+{{ب|'' من زاهد خشک و عابد سرد نی ام ''|2='' جز مرد سماع و باده و درد نی ام ''}}
+{{ب|'' من تا بزیم، نرد غمش خواهم باخت ''|2='' زین شیوه اگر توبه کنم مرد نی ام ''<ref>متن، صص 29-28</ref>}}{{پایان شعر}}
+رساله ی دوّم اندکی ملموس تر و محسوس تر است، زیرا مواردی را بیان می کند که کمتر انتزاعی و ریشه ای است، بلکه در حکم ادب و آداب و شیوه های عملی آن است، کما این که نام رساله هم سماع و شرایط آن است. سماع در این رساله در نخستین عبارت به عنوان دارو در نظر گرفته می شود و بدیهی است که این دارو باید در دست طبیب باشد و به ضرورت و به علّت آن را برای برخی و نه همه تجویز نماید و این عالیترین تعبیر از سماع است که بدین شیوه مانع از سماع ناراست و یا نفسانی می شود که عموماً شایع است.
+این سخت گیری در سماع و آن را به عنوان دارو مطرح کردن چیزی است که از زمان شیخ [[نجم الدّین کبری]] مطرح بوده است، دیگر مشایخ این مکتب نیز یکایک نسبت به آن سخت گرفته و سماع را از رقص نفسانی خلاصی داده اند. هر چند که در عبارت دوّم اشاره می شود که تمییز حق از باطل در سماع به غلیت دشوار است <ref>متن، ص 31</ref>. ولی با این حال محکهایی هم وجود دارد که بتوان بین حق و باطل بودن آن فرق گذاشت.
+در عبارت شماره 3 به سماع حیوانی اشاره می کند که مثلاً شتران با استماع حداء مستغرق سماع می شوند که از خوردن و آشامیدن باز می مانند و با وجود بار سنگین راههای طولانی را بدون توقّف و خستگی و گرسنگی و تشنگی به سهولت می پیمایند <ref>متن، ص 31</ref>. در این خصوص در عبارت شماره 4 حکایتی نغز و شنیدنی را می آورد که از قدرت سماع و موسیقی در این حیوان یاد می کند<ref>متن، صص 35-33</ref>. و لذا در نتیجه می گوید: چون تصرف سماع در حیوانی به مثابتی است که جان عزیز را بذل می کند، اگر در انسان تغیّری بادید آید چه عجب باشد! و به سبب آن تغیّر آنرا حُداء و «وجد رحمانی» نام باید نهادن، چون در فوت حیوانی از آن غالبتر می باید، چنانکه بیان کردیم<ref>متن، ص 35</ref>.
+ذیل شماره 6 از سماع شهوانی سخن می گوید و آن را از نوع موسیقی عاشقانه و خراباتی تلقّی می کند<ref>متن، صص 36-35</ref>. و در شماره 7 توضیح می دهد که آن منعی که در شریعت در این باره وجود دارد مربوط به این نوع از سماع است، یعنی سماع حیوانی و آن هم از بابت آفتهایی است که در ذیل آن وجود دارد. <ref>متن، ص 36</ref>. شیخ در ذیل شماره 8 هم از آراء ائمّه ی اهل سنّت به مانند: [[ابوحنیفه]]، [[مالک]]، [[سفیان ثوری]]، [[احمد حنبل]] و [[شافعی]] یاد می کند که هر یک در مقوله ی سماع چیزی گفته اند که البتّه با هم چندان موافق نیست، و شارح محترم هم در توضیح اشارت می دهد که قبل از شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|شیخ علاءالدوله سمنانی]]، شیخ کامل [[نجم الدین رازی]] در کتاب [[المنارات السّائرین]] نظریات فقهی این پنج امام مشهور اهل سنّت را در این باره آورده است و نهایتاً هم رأی خویش را در خصوص سماع اعلام نموده<ref>متن، ص 5</ref>.
+شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|شیخ علاءالدوله سمنانی]] در ذیل شماره ی 9 در صفحات 38 و 39 در اعتراض به نوع سماع مشهور می گوید: و این مشکلتـر که امـروز این سـماع کـه از راه طبع بی محافظت شرایط می کنند، حقّانی می دانند و این تغیّر را «وجد رحـمانی» می خوانند، بر حـقّ تعالی افتـرا می کنند و بـه دوزخ می روند. و اگر کسی نصیحتشان می کند بدو استهزاء می کنند و می گویند: بیچاره از این ذوق محروم افتاده است، و در جواب می گویند:
+{{شعر}}
+{{ب|'' سرّی که به ذوق عشق معلوم شود ''|2='' آن با دگری به درس نتوان گفتن ''}}{{پایان شعر}}
+و در پوستین علما افتند و می گویند:
+{{شعر}}
+{{ب|'' آنها که از این پیاله نوشی بزنند ''|2='' بی هیچ شکی خانه فروشی بزنند ''}}
+{{ب|'' از عادت و رسم خویش بیرون آیند ''|2='' بر مدرسه بگذرند و دوشی بزنند ''}}{{پایان شعر}}
+و گلبـانگ بر علـم و عمل زنند و خود را «عاشــق» نام کنند و بی حیایی را مرتبه ای عالی نهند و رقص کردن با مردان و دست در آغوش کردن و چرخ زدن را از وصول شمرند و از درجات عالیترین طریقت این نظربازی و پای کوفتن را دانند و در منکران خود به چشم ترحّم نگرند و گویند: بیچارگان از این ذوقها محروم اند<ref>متن، صص 39-38</ref>.
+امّا شرایطی که در سماع راستین عرفانی در مکتب کبرویه وجود دارد و شیخ [[علاءالدوله سمنانی]] و دیگر مشایخ بزرگ این مکتب آن را در نظر دارند طبق سخن این رساله چنین است: و شرایط سماع ده است:
+# اوّل: بدان که ترک دنیاست.
+# دوّم: ترک هوی.
+# سوّم: مجاهده ی نفس.
+# چهارم: دوام ذکر است.
+# پنجم: سعت مکان است.
+# ششم: از چشم اغیار خود را مستور داشتن است.
+# هفتم: زمان معین که او به سماع محتاج باشد.
+# هشتم: از امرد و امثاله ناشنودن.
+# نهم: حق را حاضر دانستن.
+# دهم: تکلّف ناکردن در حرکت و سکون.
+و به حکم «الصّوفی ابن الوقت»، چنانکه وقت بر وی حکم کند، بودن<ref>متن، صص 41-40</ref>.
+شارح در متن تفسیری خود از منابع بسیار زیادی استفاده کرده که برخی از آنها بدین صورت اعلام می شود:
+# الف -  در عرفان و تصوّف: [[تمهیدات] [عین القضات همدانی]، [[حلیة الاولیاء]]، [[عبهر العاشقین]]، [[شرح شطحیات]]، [[النفحات الاهیّه]]، [[مصباح الهدایه]]، [[احیاء علوم الدین]]، [[الفتوحات المکیه]]، [[مقالات شمس تبریزی]]، [[لطائف الاشارات]]، [[علم القلوب]]، [[طبقات الصوفیه]] [[سلمی]]، [[مرصاد العباد]]، [[قوت القلوب]]، [[کشف المحجوب]] و برخی دیگر.
+# ب – در دین و حدیث: [[بحار الانوار]]، [[مصباح الشریعه]]، [[عوالی اللآلی]]، [[النهایه فی غریب الحدیث و الاثر]]، [[المناقب]] [[مازندرانی]]، [[مستدرک الوسائل]]، [[غررالحکم]]، [[مفتاح الفلاح]] و برخی دیگر.
+==ویژگیها==
+کتاب سرّ سماع با شرح استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] نکات بسیاری دارد که به برخی از آنها اشاره می‌‌شود:
+# این نخستین شرح عرفانی بر این رساله است.
+# کتاب در نوع خود از بابت شرح و تفسیر کم نظیر است.
+# بیان اختلاف سماع در مکتب کبرویه با دیگر طرق بسیار قابل توجّه است.
+# کتاب از بابت توضیحات و شرح نیز چشمگیر است.
+# استفاده از منابع گسترده و اصیل دینی و عرفانی از امتیازات کتاب است.
+==وضعیت کتاب==
+کتاب سرّ سماع، تألیف شیخ [[علاءالدوله سمنانی، احمد بن محمد|علاءالدوله سمنانی]] با مقدّمه، تصحیح و شرح استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] اثری است در یک جلد با مقدّمه‌ای کوتاه. متن کتاب فارسی است و دارای 82 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. مطالب کتاب با شماره‌های مسلسل مشخص شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از منابع و مأخذ و نمایه وجود دارد.
+==پانویس ==
+<references />
+==منابع مقاله==
+مقدّمه و متن کتاب
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
+[[آشنایی با مکتب کبرویه]]
+[[نجم کبری]]
+[[علاءالدوله سمنانی پیر عارفان]]
+[[مکتوبات علاء‌الدّوله سمنانی]]
+[[نجم‌الدّین کبری پیر ولی تراش]]
+[[سعد الدّین حموی (زندگی، سلوک و اندیشه)]]
+[[فوائح الجمال]]
+[[سهروردی مفسر آیات نور]]
+[[تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور]]
+[[سهروردی دانای حکمت باستان]]
+[[نوریه]]
+[[آداب السّفره]]
+[[تذکرة المشایخ]]
+[[رده:کتاب‌شناسی]]
+[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
+[[رده: تصوف و عرفان]]
+[[رده:طبقات، تراجم، کتب مناقب]]
 [[رده:مهر(1400)]]
 [[رده:مقالات کاربران]]