|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| == حسام الدین خالق مثنوی معنوی ==
| |
|
| |
|
| {{جعبه اطلاعات کتاب
| |
| | تصویر =
| |
| | عنوان = حسام الدین خالق مثنوی معنوی
| |
| | عنوان‌های دیگر =
| |
| | پدیدآوران =
| |
| [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] (نویسنده)
| |
| | زبان =فارسي
| |
| | کد کنگره = 5حم35م/5301 PIR
| |
| | موضوع = مولوی، حسام الدین چلبی، مثنوی، نقد و تفسر.
| |
| | ناشر = انتشارات نجم کبری
| |
|
| |
| | مکان نشر =ایران ـ کرج
| |
| | سال نشر = 1396 ش
| |
|
| |
| | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE
| |
| | چاپ = پنجم
| |
| | شابک =6-2-96787-964-978
| |
| | تعداد جلد =1
| |
| | کتابخانۀ دیجیتال نور =
| |
| | کتابخوان همراه نور =
| |
| | کد پدیدآور =
| |
| | پس از =
| |
| | پیش از =
| |
| }}
| |
|
| |
| ''' حسام الدین خالق مثنوی معنوی''' نوشته‌ی استاد مولوی شناس [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی است نقدی ـ تحلیلی که به معرّفی این مرید و محبوب راستین مولانا می پردازد. این اثر نخستین کتابی است که به طور مستقل، پژوهشی و کاملاً دقیق به معرّفی این شخصیّت ممتاز می پردازد و تا پیش از این از زمان مولانا تا کنون چنین اقدام اصولی و اساسی ای در این باره صورت نگرفته است و جامعه ی علمی ـ ادبی ایران در این مورد هم به مانند بسیاری دیگر موارد به راستی مدیون تلاشها و پژوهشهای ناب استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] است.
| |
|
| |
| جز پاره ای ابیات پراکنده در مثنوی و نیز مطالبی چند و در عین حال مغلوط در مناقب العارفین و برخی از آثار سلطان ولد دیگر مطلب خاصّی در این باره دیده نمی شود، و همین کار شناسایی را دشوار می کند. نگارشهای حاشیه ای هم که برخی از پژوهشگران معاصر به مانند استاد [[بدیع الزمان فروزانفر]] و یا استاد [[عبدالحسین زرین کوب]] انجام داده اند مطلب چشمگیری از این بابت برای کسی عاید نمی شود. و لذا به این اثر باید با دیدی بهتر نگریسته شود زیرا تمام آنچه که باید را از دل منابع با ظرافت و لطافت تمام استخراج کرده و با اجتهادات نیکوی مؤلّف برای تثبیت مطلب هماهنگ ساخته است.
| |
|
| |
| گفتنی است که این کتاب نیز در راستای مجموعه ی مولوی شناسی و مثنوی پژوهی انتشارات نجم کبری منتشر شده و در این زمینه تا کنون بیش از 30 اثر به صورت موضوعی و تخصّصی به انتشار رسیده است که مأخذ و منبع پژوهشهای مثنوی پژوهان و شناسندگان مولوی است. و همین که تنها اثر مستقل و منتشر شده و پژوهشی است قهراً بسیاری از این کتاب به عنوان مرجع دیدن کرده و از مطالب آن نیز بسیار اقتباس نموده اند. این کتاب تا کنون چهار نوبت تجدید چاپ شده است، نخستین چاپ آن در سال 1385 خورشید بوده است
| |
|
| |
|
| |
| == ساختار ==
| |
|
| |
| کتاب حسام الدین خالق مثنوی معنوی در یک جلد با 208 صفحه و در طرحی مناسب و در چهار نوبت به چاپ رسیده است. کتاب به معرّفی شخصیّتی می پردازد که ما داشتن کتاب ماندگار مثنوی را مدیون او هستیم. حسام الدین مرید، شاگر و محبوب مولانا بود و مولانا به خاطر او و به تقاضای او کتاب مثنوی معنوی را سرود.
| |
|
| |
| فهرست مطالب کتاب چنانکه در ابتدای اثر آمده است بدین شرح است: مقدّمه ناشر، مقدمه مؤلف، تمهید، موسیقی و سماع کیهانی، سخن اصلی مولانا، چرا و چگونه مثنوی سروده شد؟ آب و تشنه، انگیزه ی خلق مثنوی در نظر مولانا، شمس تبریزی و حسام الدین، حسام الدین ولی خدا، حسام الدین و آداب شریعت، خلافت حسام الدین، مولانا سجاده به دوش حسام الدین، اعتقاد تام مولانا به حسام الدین، تقاضای حسام الدین برای سرودن مثنوی، مثنوی همان نی نامه است، حسام الدین شاه عالم معنا، مریدان مولانا، حسام الدین و اشراف بر عالم معنا، مولانا و حسام و مثنوی. در انتها نیز دو بخض کتابنامه و نیز نمایه وجود دارد.
| |
|
| |
| امّا از مقدّمه ی ناشر که در ابتدای کتاب وجود دارد چنین استنباط می شود که این کتاب نتیجه ی چندین سخنرانی و درسهای استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] مولوی شناس نامی معاصر بوده که در دانشگاه ها و دیگر مراکز فرهنگی کشور و نیز در رادیو و تلویزیون تدریس شده است و این ناشر اهتمام تمام نموده تا این مجموعه را پیاده و به شکل کتاب در آورد که کاری ستوده و ارزشمند است. ناشر در مقدّمه به این مطلب نیز متذکر شده است که این کتاب هم به مانند چندین اثر دیگر استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] برای نخستین بار است که منتشر می شود و از این جهت تاریخ به این فرد به راستی که مدیون و بدهکار است.
| |
|
| |
| در بخش تمهید هم سخنی از استاد [[جلال همایی]] در [[مولوی نامه]] نقل کرده است که شخصیّت حسام الدین را بهتر به نمایش در می آورد، وی می گوید: حسام الدّین چلبی برگردن [[مثنوی]]، یعنی بر ذمّه ی جهان بشریّت و ادب و فرهنگ انسانی، حقّی عظیم دارد که [[مولوی]] خود جای جای در [[مثنوی]] آنرا به جای آورده، و آنطور که حسام الدّین را می شناخته و بدان چشم که او را می دیده است وی را وصف نموده و حق شناسی فرموده است، امّا مؤلّفان و ترجمه نویسان دوره های بعدی تا امروز چنانکه شایسته و درخور انسان شناسی بوده است حسام الدّین را نشناخته و نشناسانده و حقّ او را نگزارده اند؛ امید است که محقّقان آینده نقیصه ی غفلت گذشتگان را جبران کنند<ref> مولوی نامه(مولوی چه می گوید)، ج2، صص1057-1056</ref>.
| |
|
| |
|
| |
| == گزارش محتوا==
| |
|
| |
| حسام الدین خالق مثنوی معنوی کاری ویژه در معرّفی یک عارف ناشناخته و یا کمتر شناخته شده. هر کس که با [[مثنوی]] آشنا باشد نام نامی وی را بارها و بارها در آن دیده است، با اکرام و بزرگداشت نیز توأم بوده است. در عین حال هر کسی که با آثار مثنوی پژوهی و مولوی شناسی استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] هم آشنا باشد نام وی را با قوّت تمام در اغلب آنها دیده است و در واقع استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] از زمان [[مولانا]] و [[حسام الدین]] تنها کسی است که مستقلاً و متمرکز بر روی این شخصیّت است و وی را از دیگران در زندگی مولانا مهمتر می شمارد تا جایی که بر خلاف جریان رود شنا کرده و عنوان کتاب خود را هم بسیار عجیب نامگذاری نموده است [[حسام الدین خالق مثنوی معنوی]] که در واقع وی را خالق مثنوی می داند و بر این است که اگر او و تقاضا و هنرمندی و قدرت مکندگی و کشندگی او نبود امروزه خبری از مثنوی و حتّی مولوی هم چنانکه هست نبود.
| |
|
| |
| در صفحه ی 20 به موسیقی و سماع کیهانی اشاره می کند و این که ابیاتی را شاهد می آورد که هر آواز و آهنگی که در اینجا هست اندکی از آن کلّی است که پیش از این در عالم الست به سمع انسان رسیده است و لذا هر نغمه ای در حکم تذکاری از برای آن موسیقیی کبیر است. در صفحه ی 30 که به سخن اصلی مولانا اشاره می شود با بیتی ماهیّت بحث را و شیوه ی مولانا را به نمایش در می آورد که سرّ دلبران خوشتر است که از زبان دیگران و در حدیث دیگران حضور بیابد. در ادامه در این که افراد از سخنان مولانا آنچه را که باید نمی شنوند و حرف حقیقیِ او را فهم نمی کنند بلکه هر چه را که خود بخواهند می شنوند و فهم می کنند. در بیتی که [[مناقب العارفین]] آن را روایت می کند آمده است: {{شعر}}
| |
| {{ب|''به گوشها برسد حرفهای ظاهر من''|2=''به هیچ کس نرسد نعره های جانی من''<ref>متن، ص 34</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| در صفحه ی 34 به ابیاتی از دفتر ششم [[مثنوی]] اشاره می کند که حسام الدین را مورد مدح و توصیف قرار می دهد. او را ضیاء الحق می خواند، صیقل بخش روح و سلطان هدایتش می خواند و برای وی در مقام خلیفه ی رحمان قدرت حیاتبخشی قائل است و برای [[مثنوی]] نیز جانی را در نظر دارد که جانبخش آن حسام الدین است. و در ادامه نیز برای حسام الدین دعا می کند و بیان می دارد:
| |
| {{شعر}}
| |
| {{ب|''باد عمرت در جهان همچون خضر''|2=''جانفزا و دستگیر و مستمر''}}
| |
| {{ب|''چون خضر والیاس مانی در جهان''|2=''تا زمین گردد ز لطفت آسمان''}}
| |
| {{ب|''گفتمی از لطف تو جزوی ز صد''|2=''گر نبودی طمطراق چشم بد''}}
| |
| {{ب|''لیک از چشم بد زهراب دم''|2=''زخمهای روح فرسا خورده ام''}}
| |
| {{ب|''جز به رمز ذکر حال دیگران''|2=''شرح حالت می نیارم در بیان''}}
| |
| {{ب|''این بهانه هم ز دستان دلی است''|2=''که از او پاهای دل اندر گلی است''<ref>مثنوی معنوی، د6، ابیات 192-187</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| این ابیات به خوبی موقعیت حسام الدین را در نزد [[مولانا]] نشان می دهد و علاقه و عشق [[مولانا]] را به او آشکار می سازد. از این جنس در تمام مثنوی صدها بیت را می توان نشان کرد که تعریف و توصیف حسام الدین را در بر داشته باشد. در حکایتی که در دفتر چهارم [[مثنوی]] وجود دارد که کسی جوزهایی را پیاپی در آب روان می اندازد و دیواری بین او و آب مانع است، کسی وی را پند می دهد که اگر قصدت جوز باشد تا تو به جوز برسی آب آن را برده باشد و جوزافکن هم بیان می دارد مقصود من جوز نیست بلکه قصد من:
| |
| {{شعر}}
| |
| {{ب|''قصد من آن است کآید بانگ آب''|2=''هم ببینم بر سر آب این حباب''<ref>متن، ص 40</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| مشابه با این حکایت نیز در دفتر دوّم مثنوی وجود دارد که کسی هواخواه آب است و مدام کلوخی را در دل آب می افکند تا بانگ آب و شکل حباب را نظاره کند. این دو حکایت را در دو دفتر جدا گانه و حکایاتی دیگر را پیاپی شاهد می آورد تا از آنچه که مراد و مقصود [[مولانا]]ست سخن بگوید. اگر در این دو حکایت مراد افکننده آب است مراد [[مولانا]] نیز از سرودن [[مثنوی]]، حسام الدین است، و در اینکه با صراحت آن را به زبان جاری کند نیز ابایی ندارد:
| |
| {{شعر}}
| |
| {{ب|''همچنان مقصود من زین مثنوی''|2=''ای ضیاء الحق حسام الدین تویی''<ref>متن، ص 52</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| و این باشکوه ترین مطلبی است که در مثنوی به آن اشاره شده است. در آغاز دفتر پنجم [[مثنوی]]، [[مولانا]] حسام الدین را شاه می خواند و نور ستارگانش قلمداد می کند و وی را اوستاد اوستادان صفا معرّفی می نماید. و در ستایش او سخنانی می گوید که در زمان خود برای هیچکس از آن جنس سخنانی و توصیفاتی نیاورده است.
| |
| {{شعر}}
| |
| {{ب|''گر نبودی خلق محجوب و کثیف''|2=''ور نبودی حلقها تنگ و ضعیف''}}
| |
| {{ب|''در مدیحت داد معنی دادمی''|2=''غیر این منطق لبی بگشادمی''}}
| |
| {{ب|''لیک لقمه ی باز آن صعوه نیست''|2=''چاره اکنون آب و روغن کردنی است''}}
| |
| {{ب|''شرح تو غبن است با اهل جهان''|2=''همچو راز عشق دارم در نهان''<ref>مثنوی معنوی، د5، ابیات 10-1</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| چنان که در فهرست مطلب آمده فصولی را به موقعیّت حسام معطوف کرده است، در بخشی وی را ولی خدا می خواند و خاصه در کتاب [[مناقب العارفین]] هم غیر از [[مثنوی]] و [[دیوان کبیر]] حسام الدین را به بهترین وجه ممکن توصیف می کند. بایزید وقت و جنید زمانش می گوید، کلید خزاین عرش و امین گنجهای فرشش تلقّی می کند. ولی الله فی الارش می گویدش و برپادارنده ی سنن و فرائض معرّفی اش می نماید و توصیفات دیگر که نشان از بلندای مقام معنوی او در نزد سراینده ی [[مثنوی]] است. با وجود صدها مرید نیک و صادق امّا خلافت [[مولانا]] به حسام می رسد و او ادامه دهنده ی راه مولاناست و این در حالی است که فرزند ارشد مولانا نیز در کنار حسام است و سلطان ولد نیز باید در رکاب حسام باشد و خادم وار وی را در طریقت خدمت نماید.
| |
|
| |
| در فصلی دیگر عنوان مولانا سجاده به دوش حسام الدین به واقع امر مهیبی است که نشان از عظمت و بزرگی و شوکت حسام دارد. چنانکه صاحب [[مناقب العارفین]] آن را اینگونه روایت می کند: در ضمن همین حکایت آمده بود که مولانا سجّاده ی حسام الدّین را گرفته و بر دوش می کشید تا به خانقاه ضیاء رسیدند و دستور گستردن آن را خود صادر نمود و این نکته ی مهمّی است در شناختن حسام الدّین. کسی که مولانا سجاده ی ارشادی و شیخیِ او را به دوش بکشد قهراً فرد خاص و بزرگی است که کمتر می توان مانند او را پیدا کرد. امّا این تنها حکایت از این بابت نیست خوشبختانه افلاکی موردی دیگر را هم برای تثبیت این مطلب آورده است که: روزی حضرت مولانا خدمتگاری را دید که به عشق تمام زنبیلی بر دوش گرفته به خانه ی حضرت چلبی حوایج می¬کشید؛ فرمود که کاشکی به جای تو من بودمی و تو من بودی تا بدین عنایتِ خدمتگاری مخصوص گشتمی و در حال فرجیِ مبارک را بر او پوشانیده عذرها بخواست تا بدانی که خدمتگارانِ اولیاء را چه خدمتها می باید کردن و عزّت اولیاء خود از مضیقِ احصا و حدّ آنها بیرون است<ref>متن، ص 90</ref>.
| |
|
| |
| نویسنده در جایی دیگر می نویسد: صفات و القابی که مولانا به حسام الدّین می دهد به مانند، ضیاءالحق، ضیای ذوالجلال، مخدوم و شه، نشان از اعتقاد و باور مولانا به خلوص، ایمان، باور، علم و صبر و تحمّل حسام الدّین است اینکه با وجود او به وجد می آید و در گنجینه ی اسرار را می گشاید، اینکه هرچه که او طلب کند به آن بها می دهد، اینکه به خاطر او و به طلب او مثنوی را آغاز می کند و به اصرار او مثنوی را ادامه می دهد، اینکه همه ی امور مالی خانقاه و حتّی بیت خود را در بست در اختیار او قرار می دهد نشان از اعتماد و علاقه ی شدید مولانا به اوست و چنان می نماید که هیچکس را مولانا تا این حدّ باور نداشته و به هیچکس اینگونه علاقه و ارادت نشان نداده است. کافی است که آغاز و فاتحه ی دفترهای ششگانه ی مثنوی را ملاحظه کنیم تا بدین امر وقوفِ تام یابیم. تعریف و مدحی که مولانا در ابتدای این دفاتر می آورد نشان از آن دارد که حسام را یک ولی خـدا مـی داند و با وجود او، سخن او، و نگاه او محظوظ می شود. حضور حسام اسباب شور و شعف مولانا را پدیدار می سازد و گویی آرامش و قرار مولانا و نیز حرکت و تلاش او به واسطه ی اوست و بس! <ref>متن، ص 93</ref>.
| |
|
| |
|
| |
| ==ویژگیها==
| |
| کتاب حسام الدین خالق مثنوی معنوی به مانند دیگر آثاری‌که از استاد عرفان و فلسفه، جناب [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] منتشر شده است حاوی نکاتی مهم است، از جمله:
| |
| # نام کتاب که مسئله ساز است.
| |
| # این که نخستین پژوهش مستقل در باره ی حسام الدین است و نخستین کتاب از زمان مولانا تا به امروز در این موضوع خاص.
| |
| # قلم ساده و روان و بدون پیچشهای لفظی.
| |
| # ریمشخص کردن شخصیت ارزشمند حسام الدین چلبی.
| |
| # اختلافات زیاد و ماهوی با دیگر پژوهشگران مولانا.
| |
| # مطرح نکردن شمس و برتر دانستن حسام از عبارات و الفاظ.
| |
| # صراحت گفتار در بیان مطالب خاص.
| |
| # ارجاعات به آثار مولانا، چه در متن و چه در پاورقی از ویژگیهای‌کتاب است.
| |
|
| |
|
| |
| ==وضعیت کتاب==
| |
| [[حسام الدین خالق مثنوی معنوی]] ، تألیف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]
| |
|
| |
| کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مختصر به زبان فارسی است و دارای 208 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب به طور کامل درج شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از منابع و مأخذ و همینطور نمایه‌ی‌کامل دیده می‌شود. در انتها هم برخی از آثار انتشارات و نوشته های استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] چاشنی شده است.
| |
|
| |
| ==پانویس ==
| |
| <references />
| |
|
| |
| ==منابع مقاله==
| |
| مقدّمه و متن کتاب، مثنوی معنوی، مولوی نامه
| |
|
| |
| ==وابسته‌ها==
| |
| {{وابسته‌ها}}
| |
|
| |
| [[مثنوی معنوی]]
| |
|
| |
| [[مثنوی معنوی (مصحح محمدی)]]
| |
|
| |
| [[پیشینه ی عرفان و تصوّف مولانا]]
| |
|
| |
| [[بهاء ولد (سلطان العلمای بلخ)]]
| |
|
| |
| [[سیّد برهان، لالای مولانا]]
| |
|
| |
| [[سید برهان‌الدین، مرشد مولانا]]
| |
|
| |
| [[مولانا و دفاع از عقل]]
| |
|
| |
| [[مولانا و شنیدن]]
| |
|
| |
| [[مولانا و شعر]]
| |
|
| |
| [[موسیقی و سماع کیهانی]]
| |
|
| |
|
| |
| [[رده:کتاب‌شناسی]]
| |
| [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
| |
| [[رده:کلیات]]
| |
| [[رده:کنگره‌ها، کنفرانس‌ها (مؤتمرات)، مجموعه‌ها]]
| |
| [[رده:شهریور(1400)]]
| |
| [[رده:مقالات کاربران]]
| |
