ابوسعید ابوالخیر، پیر دانش و بینش: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوسعید ابوالخیر، پیر دانش و بینش''' نوشته‌ی [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی است نقدی تحلیلی که به شرح زندگی، سلوک عقلی ـ عرفانی و ‌اندیشه‌های عارفِ شهیر ابوسعید ابوالخیر. ابو سعید ابوالخیر یکی از بزرگترین مشایخ طریقت و سلوک در عالم عرفان و تصوّف است که بعد از او نام و یاد و آموزه‌هایش در اکثر تذکره‌ها  با قوّت دیده می‌شود. تصوّف ابوسعید کاملاً متعادل است و افراط و تفریطی در تعالیم وی دیده نمی‌شود، خاصّه آنکه بین شریعت و طریقت جمع کرده و افتراق و جدایی بین آن دو را انکار می‌کند و هم خود و هم مریدان را به پایبندی نه تنها به احکام شریعت، بلکه به تمام سنّت نبوی واداشته است و در راه خود از نخستین کسانی است که به خانواده‌ی پیامبر (ص) یعنی اهل بیت چنان احترامی‌می‌گذارد که بیان می‌کند راهی که مرضیّ آنان نباشد نمی‌رویم، یا به همان راهی می‌رویم که ایشان رفته باشند.

کتاب ابوسعید ابوالخیر، پیر دانش و بینش اثری است یک جلدی و با 240 صفحه که اختصاصاً به معرّفی این این عارف شهیر و نامور می‌پردازد و از سیر و سلوک عرفانی، آراء و‌اندیشه‌های خاص او می‌گوید. زندگی او را می‌کاود و در دقایق زندگیِ او ما را شریک و همراه سفرهای صوری و معنوی می‌گرداند. در طول کتاب با مقولات زیادی مواجه می‌شویم که شاید کمتر شنید‌ه‌ یا دیده شده باشد، قلم نویسنده در این کتاب به مانند مجموعه مشاهیر عرفان و فلسفه چنان است که گویی با یکایک آنان زیسته است و به همین منوال ما را به همراه ایشان به سفری معنوی می‌برد تا از ورای زمان حظّی معنوی از ایشان ببریم.

کتاب هم به مانند دیگر کتابهای این مجموعه به زبانی بسیار ساده و روان نوشته شده است. نویسنده خود در مقدّمه  به این روش نیز اشاره نموده است. وی می‌گوید این مجموعه، یعنی مشاهیر عرفان و فلسفه و از جمله این کتاب نهایت سعی را در ساده نویسی داشته است تا خواننده با کمترین زحمت و بدون رجوع به قاموسها و فرهنگنامه‌ها بتواند به سهولت متن را بخواند و بفهمد. این شیوه در دستور کار وی بوده است و می‌توان گفت در اکثر این کتابهای این مجموعه نیز به همین گونه رفتار شده است با این حال نباید گمان کرد که نویسنده در همه جا از این شیوه استفاده کرده است، کما اینکه در برخی آثار نوشتاری سخت را به کار گرفته که جز افراد متخصّص از خوانش و فهم آن عاجز می‌شوند، برای نمونه [[تمهیدی بر معرفت نفس]] را می‌توان نام برد.

نویسنده در آغاز کتاب در بخش مقدّمه در خصوص تحقیقاتی با این تم می‌گوید: تحقیق و جست و جو در اقوال و احوال عارفان و اهل سلوک از لذّت‌بخش‌‌ترین کارهای ممکن برای محقّقِ عرفان و تصوّف است، و این به چندین دلیل می‌تواند باشد، یکی از این بابت که اینان به معرفتِ عرفانی و کشف و شهودی رسیده‌اند که بسیاری از پـرده‌ها و حـجابهای راه از برابر دیدگانشان به کناری رفته، چیزها دیده‌اند و به جاهایی رسیده‌اند. هم از این بابت که این بزرگان، از رشدیافتگان سلوک معنوی و عرفان الهی هستند و در کشف رمزهای دینی و تأویل آیات قرآنی گامها برداشته‌اند و در فهم بهتر کتاب خدا مؤثّر بوده‌اند، و هم از این بابت که آنان در زمر‌ه‌ی اولیاء الهی و مردان خدا هستند و همین نکات می‌تواند اسباب شوق و وجد همه کس به ویژه اهل تحقیق را از برای ذکرشان فراهم سازد. برخی از ایشان جزو کسانی هستند که می‌توانند برای عصر ما و نسل جوان ما الگویی مثبت و سازنده در جهت سلوک عینی، عملی، انسانی و اجتماعی باشند، زیرا که خود آنان در جمع زیسته و از برای رشد زمان و جامعه‌ی خود کوشیده‌اند. شاگردان و مریدان صالح و سالم پرورده‌اند. حاکمان را نصیحت و اصلاح کرده‌اند و در بسیاری موارد از خطاها و ظلمهایشان کاسته‌اند و بسیاری از سرگشتگان را به دین الهی جذب و علاقه مند کرده‌اند<ref>مقدّمه، صص 8-7</ref>.

فهرست مطالب کتاب ابوسعید ابوالخیر، پیر دانش و بینش که در ابتدای کتاب آمده بدین شرح است: مقدّمه. ابوسعید و خانواده. آموزشها و دانشها. شخصیّت ابوسعید. ابوسعید و مردم. معاصران ابوسعید. مسافرتهای ابوسعید. ابوسعید و شعر. ابوسعید و عرفان و تصوف. ابوسعید و کتابشویی. کلمات ابوسعید. حکایات ابوسعید. پاسخ به پرسشها. مذهب ابوسعید. پایان زندگانی ابوسعید. و در انتهای اثر نیز منابع و مآخذ باافه‌ی نمایه وجود دارد. برخی از عناوین کلّی دارای زیرمجموعه‌هایی چند هست که ربطی تمام با عنوان اصلی دارد.

در مقدّمه که تقریباً کوتاه است در عین حال ما را به دقّت با فضای مطالعه در خصوص ابوسعید آشنا می‌کند. توضیحاتی جامع در معرّفی او و آثاری که او را معرّفی می‌کند در اختیار خواننده قرار می‌دهد. همانجا متذکّر می‌شود که ابوسعید خود در سلوک و راهی که می‌رفته با چالشهای بسیار و با حوادث ریز و درشت زیادی مواجه بوده است، در واقع راهی ناهموار و دشوار را طی کرده است. امّا در این دشواری راه و ناهمواری مسیر سلوک مردانی راهدان و خالص وجود دارند که دست نیازمندان کمال را بگیرند و ایشان را در صورت استقامت به کمال بایسته برسانند. زندگی ابوسعید زندگی یک سالک کامل است با تمام سختی ها و چالشهای ممکن.

در فصل ابوسعید و خانواده اطلاعاتی در خصوص زندگی صوری شیخ ارائه می‌دهد. ولادت او در اوّل ماه محرّم سال 357 هجری بوده و زادگاه او که با خوانشهای متفاوت در منابع دیده شده مهنه نام داشته که امروزه در ترکمنستان است. پدر او معروف به ابوالخیر و مشهور به بابو بوالخیر به عطاری اشتغال داشته است و وضع مالی خوبی هم برای او نوشته‌اند. گرایش صوفیانه‌ی خانواده‌ی ابوسعید وی را از همان کودکی به شریعت و طریقت مشتاق کرده و با فکر کودکانه اندیشه‌های بلند صوفیانه را مرور می‌کرده تا آن شد که شد. از مادر ابوسعید هیچ گزارشی وجود ندارد ولی اینقدر هست که محرّک اصلی ابوسعید در همان کودکی که به مجالس عرفانی راه یابد همین مادر بوده است<ref>متن، ص 20</ref>. داستانی در منابع از عشق و ارادتش به الله در همان دوران کودکی وجود دارد که اتاق خود را سرشار از نام الله می‌کند<ref>متن، ص 21</ref>.

همین الله است که وی به عشق آن سلوک را تا کمال ادامه می‌دهد.

در سفرهای ابوسعید شهرهای سرخس، نیشابور، مرو، بسطام، خرقان و آمل دیده می‌شود که در خش مسافرتها به یکایک آنها اشاره شده است و این که این سفرها به چه خاطر بوده و در آن میان با چه کسانی دیدار کرده است. در فصل ابوسعید و شعر دقیق‌ترین نظریات استاد عرفان شناس [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] را می‌توانیم ببینیم که بر خلاف حرف و حدیثهای برخی از ناموران بر این است که از ابوسعید شعر زیادی وجود ندارد، الا چند رباعی. با آنکه وی را از بابت حافظه‌ی شعری بسیار گسترده و فعّال توصیف نموده است<ref>متن، ص 112</ref>. با توجّه به مهمترین اسناد شناخت ابوسعید به طور قطع می‌توان گفت که اشعاری که به نام ابوسعید گفته و منتشر شده است هیچکدام از وی نبوده و صرفاً به وی منسوبند<ref>متن، ص 114</ref>.