مصحف خاموشان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مصحف خاموشان''' تألیف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] می‌باشد و مشتمل است بر آیات قرآن که در [[دیوان کبیر]] یا همان کلّیّات شمس تبریزی وجود دارد. نویسنده پیش از این هم کاری مشابه را در شش دفتر [[مثنوی معنوی]] اثر جاودانه‌ی [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] به انجام رسانده بود که شیوه‌ی او برای نخستین بار نگاشته می‌شد بدین معنا که بر خلاف دیگران که به ترتیب دفاتر مثنوی و ابیات مسلسل آن چنین می‌کردند، نویسنده این شیوه را تغییر داد و به سبک و سیاق سوره های قرآن و آیات قرآن ترتیب و نظمی‌تازه در انداخت و آیات مثنوی معنوی را بر طبق سوره های قرآن از حمد تا ناس را یکی پس از دیگری تنظیم نمود که کاری بس دشوار و البتّه کاملاً علمی‌و اصولی بود. لازمه‌ی این کار هم آشنایی کامل با مثنوی بود و هم آگاهی واسع و دقیق از متن آیات قرآن که در نویسنده این هر دو به قوّت وجود داشت و ماحصل آن کتاب پر حجم [[آیات مثنوی معنوی]] بود و اینک بر همان سبک و سیاق آیات [[دیوان کبیر]] را تحت عنوان مصحف خاموشان جمع و تدوین کرده که دشواری این قهراً از کار نخست بیشتر است، زیرا یافتن شواهد آیات در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] بسیار ساده تر از [[دیوان کبیر]] به نظر می‌رسد.

 

مصحف خاموشان که در بر دارنده‌ی تمام آیاتی است که در [[دیوان کبیر]] است طبق سوره های قرآن از حمد تا ناس را شامل می‌شود. طبیعتاً کسی از غزل و قصیده انتظار آیات و یا احادیث را ندارد ولی با این حال [[مولانا]] با استادیِ تمام و با باورمندی به قرآن حتّی در دل غزل نیز جایی برای آیات باز کرده و غزلیات خود را مشحون از آیات قدسی قرآن نموده است. و لذا از این بابت کتاب مصحف خاموشان نیز از ارزشی دوچندان برخوردار است.

نویسنده در مقدّمه در باره‌ی این اثر می‌گوید: بدیهی است که انتظاری که از غزل است شور و پایکوبی و هیجانهای مکرّر است. و کسی انتظار آنرا ندارد که حضور قرآن و حدیث را در بین غزلیات ادراک و احساس نماید. از کارهای بزرگ مولانا این است که در [[دیوان کبیر]] هم همان کاری را کرده که در [[مثنوی معنوی|مثنوی]]. و بر این اساس [[دیوان کبیر]] هم مثل [[مثنوی معنوی|مثنوی]] کتابی کاملاً دینی و قرآنی است. وفور آیات قرآن و قصص انبیاء و احادیث نبوی کتاب غزلیات [[مولانا]] را کتابی کاملاً دینی کرده و خواننده را نیز به آن سو سوق می‌دهد. همانطور که در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] گفتیم در اینجا نیـز دگربار می‌گوییم: آنان که قرآن را نمی‌دانند و از آن به دور و برکنارند از بخش عمده‌ی [[دیوان کبیر]] فاصله دارند و به همان میزان هم از فهم آن دور می‌افتند. کثرت آیات استفاده شده در [[دیوان کبیر]] را به راستی نمی‌توان نادیده گرفت و در عین حال توجّه به آن نیز به علّت زیادی، مشتاق فارغ از قرآن را در فهم، دچار مشکلات اساسی می‌کند. و اگر به این وفور آیات، خیل روایات را هم اضافه کنیم دشواری دو چندان می‌شود. و اگر در این بین باز هم به دین و گرایش دینی و دینی بودن [[مولانا]] و آثار او اشاره نماییم می‌بینیم که بری شدگان از دین، و عرفان گرایان بی‌دین و دین‌گریز، از [[مثنوی معنوی|مثنوی]] و [[دیوان کبیر]] فرسنگها فاصله داشته و با کمال تأسّف باید گفت هرگز به فهم او نائل نمی‌گردند. به هر جهت [[مولانا]] گذشته از آیات قرآن که از ابتداء تا انتهاء، آن را در این کتاب ترتیب نمودیم، اشاراتی هم در خلال ابیات و غزلها به اسامی‌دیگر قرآن داشته که در این مقدّمه می‌تواند برای مولوی گرایِ قرآن دوست و مشتاقِ دین، مفید و ارزنده باشد<ref>مقدمه، صص 16-15</ref>.

نویسنده کتاب [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در آخر مقدّمه خود می‌گوید: باری آنچه که در این اثر مشاهده می‌کنید برای نخستین بار است که تدوینی بر اساس سوره‌های قرآن دارد و از سوره ی مبارکه «حمد» تا سوره مبارکه «ناس» را در برگرفته و آیات خاص هر سوره را در آن طبق شماره ترتیب نموده است. وجود این کتاب که مصحف خاموشان نام گرفته در حقیقت مکمّل کار پیشین ، یعنی [[آیات مثنوی معنوی]] است و انجام آن می‌تواند کار را برای فهم بهتر مطالب عرفانی مولانا از طرفی، و از طرفی هم کار مشتاقان قرآن را راحت‌تر کرده و به فهم آیات نزدیکشان سازد. امید است که مشتاقان مولانا با این اثر به حقیقتِ مولانا که عارفی دیندار و مسلمان و قرآن شناس است هرچه بهتر و بیشتر نزدیک شوند و برای اساتید مولوی پژوه هم کاری مرجع و قابل استناد باشد. به هر روی از هرکه این اثر را می‌خواند و بهره می‌گیرد التماس دعا داشته و آروزی این راقم هم این است که این کار عرفانی و قرآنی مورد رضایت خدا و پیامبر(ص) قرار گرفته و باعث خرسندی ولیِّ عارف او یعنـی سـراینده‌ی [[دیوان کبیر]] نیز باشد<ref>مقدمه، صص 26-25</ref>.

در این کتاب ما با متنی کاملاً دینی مواجه هستیم و نویسنده سعی دارد که مولانا را فردی مقیّد به دین و شریعت نشان بدهد که در تمام کارهای مولوی شناسی او این دید کاملاً برجسته و نمایان است و از این بابت با دیگر پژوهندگان مولوی و مثنوی تفاوتی مشخّص دارد. برای نمونه اگر از کتاب شاهدی را بخواهیم در نظر آوریم توجّه به نخستین سوره‌یعنی سوره‌ی حمد می‌تواند روال کار ، گستردگی و دقّت پژوهشگر را به ما نشان بدهد، ضمن اینکه ما از هر دو متن قرآنی و شعری نیز نصیبی وافر می‌بریم. در ذیل سوره حمد که متن و ترجمه‌ی آن دیده می‌شود حدود یازده مورد شاهد آورده که مولانا نام این سوره را در غزلیات خود وارد کرده است و در واقع این به منزله‌ی تمهیدی برای ورود به آیات مندرج در سوره‌ی حمد است. بعد از آن به تفکیک آیات از شماره 1 تا 7 تمام مواردی که با همان الفاظ وجود داشته را به ترتیب قرار داده است. مثلاً برای آیه‌ی نخست «الحمدلله ربّ العالمین» هفت شاهد آورده است. برای آیه‌ی سوّم دو شاهد و برای آیه‌ی چهارم شش شاهد و به همین ترتیب با اختلاف تعداد برای هر آیه ای می‌توان اشتشهادی را جست که ما را با معنای شعری آیه همراه و هماهنگ می‌کند.

بدیهی است که نباید چنین تصوّر کرد که تمام قرآن با الفاظ خاص قدسیِ آن در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] و یا [[دیوان کبیر]] وجود داشته باشد، ولی در عین حال باورمندی و ارادت مولانا به قرآن چنین بوده که در حدّ کرامتی ستودنی توانسته در طول زمان و بدون قصد از این آیات در دل ابیات غزل خود استفاده کند و غزلیات خود را نیز اینگونه قداستی معنوی ببخشد. مثلاً بزرگترین سوره‌ی قرآن که بقره است کسی انتظار ندارد که تمام سوره در شعر مولانا وجود داشته باشد، گرچه حتّی وجود دو سه شاهد نیز وی را در این کار والا و برجسته می‌کرده است در عین حال می‌توان با این کتاب شاهد وسعت آیات در این خصوص بود. در سوره بقره طبق چینش نویسنده آیات: 2، 3، 7، 11، 14، 25، 29، 30، 31، 34، 35، 36، 37، 38، 40، 51، 57، 60، 61، 62، 67، 73، 97، 102، 112، 115، 117، 131، 138، 144، 150، 151، 153، 156، 184، 187، 221، 245، 249، 250، 253، 255، 256، 258، 259، 260، 61، 262، 272، 274، 277، 278 و 285 قید شده است، یعنی بیش از پنجاه آیه از سوره‌ی بقره در خلال ابیات مولانا حضوری چشمگیر و نورانی یافته است و این از عجایب است و به طور حتم کسی با این حجم و با این دقّت تا کنون چنین کاری را نکرده است. امّا از نکته ای که نباید غافل بود این که این تعداد از آیات که در سوره‌ی بقره و یا در دیگر سوره ها آمده است گاه شواهدی متعدّد تا ده مورد را برای خود حفظ کرده است و اگر این مکرّرات را هم در نظر بگیریم که در دیوان کبیر پراکنده است باید به وسعت حضور آیات در این کتاب شعری اشاره داشته باشیم.