پرش به محتوا

مسعودی، علی بن حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'سوال' به 'سؤال')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
<div class='wikiInfo'>
<div class="wikiInfo">
[[پرونده:NUR01337.jpg|بندانگشتی|مسعودی، علی بن حسین]]
[[پرونده:NUR01337.jpg|بندانگشتی|مسعودی، علی بن حسین]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
|-
|-
! نام!! data-type='authorName'|مسعودی، علی بن حسین
! نام!! data-type="authorName" |مسعودی، علی بن حسین
|-
|-
|نام‌های دیگر  
|نام‌های دیگر  
|data-type='authorOtherNames'| ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍م‍س‍ع‍ودی‌
| data-type="authorOtherNames" | ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ال‍م‍س‍ع‍ودی‌


م‍س‍ع‍ودی‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌
م‍س‍ع‍ودی‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌
|-
|-
|نام پدر  
|نام پدر  
|data-type='authorfatherName'|حسین
| data-type="authorfatherName" |حسین
|-
|-
|متولد  
|متولد  
|data-type='authorbirthDate'|287ق
| data-type="authorbirthDate" |حدود 287ق
|-
|-
|محل تولد
|محل تولد
|data-type='authorBirthPlace'|بغداد
| data-type="authorBirthPlace" |بغداد
|-
|-
|رحلت  
|رحلت  
|data-type='authorDeathDate'|345ق
| data-type="authorDeathDate" |345ق
|-
|-
|اساتید
|اساتید
|data-type='authorTeachers'|
| data-type="authorTeachers" |[[ابوالعباس احمد بن سریج]]
 
[[زجاج، ابراهیم بن سری|زجاج]]
 
[[ابن انباری، محمد بن قاسم|ابن انبارى]]
 
[[ابن درید، محمد بن حسن|ابن درید]]
|-
|-
|برخی آثار
|برخی آثار
|data-type='authorWritings'|مروج الذهب و معادن الجوهر، [[التنبيه و الإشراف]]
| data-type="authorWritings" |مروج الذهب و معادن الجوهر، [[التنبيه و الإشراف]]
|-class='articleCode'
|- class="articleCode"
|کد مؤلف
|کد مؤلف
|data-type='authorCode'|AUTHORCODE01337AUTHORCODE
| data-type="authorCode" |AUTHORCODE01337AUTHORCODE
|}
|}
</div>
</div>


'''ابوالحسن على بن حسين بن على بن عبداللّه هذلى''' در سال 287 ه‍. 900/ م. در بغداد به دنيا آمد و در همانجا نيز رشد و نمو كرد. او از نوادگان عبداللّه بن مسعود، صحابى بزرگ رسول خدا(ص)، بود و به همين دليل به مسعودى مشهور شد. عبداللّه در زمان خلافت عثمان و همزمان با سفر بسيارى از صحابه به شهرهاى مفتوحه، به عراق آمد. در عراق منزلت بالايى يافت و به همين دليل مردم از مواضع او در مقابل عثمان دفاع می‌كردند. برخورد خشونت آميز عثمان با وى از عوامل انقلاب مردم عراق عليه عثمان شمرده مى‌شود.
'''ابوالحسن على بن حسين بن على بن عبداللّه هذلى''' متکلم، مورخ و جغرافی‌دان بزرگ اسلامى
 
== خاندان ==
او از نوادگان عبداللّه بن مسعود، صحابى بزرگ رسول خدا(ص)، بود و به همين دليل به مسعودى مشهور شد. عبداللّه در زمان خلافت عثمان و همزمان با سفر بسيارى از صحابه به شهرهاى مفتوحه، به عراق آمد. در عراق منزلت بالايى يافت و به همين دليل مردم از مواضع او در مقابل عثمان دفاع می‌كردند. برخورد خشونت آميز عثمان با وى از عوامل انقلاب مردم عراق عليه عثمان شمرده مى‌شود.


خاندان ابن مسعود ساليان درازى در عراق زيستند و با پرهيز از ورود به مسائل سياسى در عصر خلفاى اموى و عباسى به مسائل علمى و فرهنگى پرداختند. آنان بغداد را براى سكونت در روزگار منصور انتخاب كردند. بغداد در زمان مسعودى از مهمترين مراكز علمى جهان اسلام به شمار مى‌رفت و اين فرصت مناسبى براى فراگيرى علم و دانش وى بود. علاوه بر آن، خاندان او نيز اهتمام ويژه‌اى به دانش اندوزى وى داشتند.
خاندان ابن مسعود ساليان درازى در عراق زيستند و با پرهيز از ورود به مسائل سياسى در عصر خلفاى اموى و عباسى به مسائل علمى و فرهنگى پرداختند. آنان بغداد را براى سكونت در روزگار منصور انتخاب كردند. بغداد در زمان مسعودى از مهمترين مراكز علمى جهان اسلام به شمار مى‌رفت و اين فرصت مناسبى براى فراگيرى علم و دانش وى بود. علاوه بر آن، خاندان او نيز اهتمام ويژه‌اى به دانش اندوزى وى داشتند.


==سفرهاى علمى==
== ولادت ==
 
مسعودى در نیمه دوم قرن سوم هجرى در بغداد چشم به جهان گشود و در سال 346 هجرى در فُسطاط (مصر) چشم از جهان بربست. دوران زندگى او همزمان با دوره دوم عصر عباسیان بود که نفوذ نژادهاى غیرعرب, بویژه ترکان, در دستگاه خلافت گسترش فراوان یافته بود.


مسعودى علاوه بر بهره‌گيرى از علوم مختلف مانند لغت، ادبيات، فقه، تاريخ، جغرافيا و فلسفه به زبان‌هاى فارسى، هندى، يونانى، رومى و سريانى آشنا شد. كسب دانش بيشتر و آشنايى بهتر با فرهنگ‌هاى مختلف، او را براى سفر به نقاط مختلف جهان علاقه‌مند كرد. با اينكه در آن زمان دولت‌هاى مستقل حكومت داشتند ولى وحدت اسلامى همچنان بر مرزهاى سياسى چيره بود و در مجموع مملكتى به نام «مملكت اسلام» را تشكيل مى‌دادند كه هر مسلمانى مى‌توانست آزادانه در محدودۀ جغرافيايى اين مملكت از نقطه‌اى به نقطۀ ديگر سفر كند.
ولادت او طبق نتیجه پژوهش کراتشکفسکى و خدابخش در آغاز سده دهم میلادى, یعنى در حدود سال 900م, برابر با 287ق است. این مطلب مورد پذیرش دکتر [[على خربوطلى]] نیز هست، ولى به نظر مى رسد، تاریخ ولادت مسعودى پیش از این تاریخ باشد. چرا که نخستین مسافرت او به خارج از عراق در سال 303 ق آغاز شده و این دور از خرد است که کسى پیش از آن که به شانزده سالگى برسد براى انجام پژوهشهاى علمى و کسب آگاهى از احوال ملتها و اقوام دور دست بار سفر ببندد.


دليل ديگرى كه مسعودى را به ترك بغداد وادار كرد، اوضاع نابسامان سياسى بغداد و تسلط تركان بر خلفاى عباسى بود. او در طىّ اين سفرها مى‌توانست آزادانه و به دور از چالش‌هاى سياسى، تاريخ خلفاى عباسى را تدوين كند و به همين منظور به فارس، کرمان، اصطخر، هند، ملتان و منصوره سفر كرد و از آنجا به كنبايه، صيمور، بومباى و سيلان رفت و سپس سفر دريايى خود را به شهرهاى چين آغاز كرد و پس از بازديد از مداگاسكار و زنگبار به عمان بازگشت. او همچنين سفرى به آذربايجان و گرگان و از آنجا به مناطق شام و فلسطين كرد. با ديدارى از مرزهاى شام به بصره آمد و دوباره به شام بازگشت و براى مدتى در دمشق اقامت نمود.
== تحصیلات ==
مسعودی آموزشهاى نخستین خود را در بغداد فرا گرفت. بغداد آن روز یکى از بزرگترین مراکز تمدن و دانش در جهان بود و به سبب وجود ورّاقان, کتابخانه ها, فقها, قرّاء, ادبا و پیشوایان متعدّد دانش, زبانزد و شهره جهان بوده است و مسعودى از آن بهره برده است.


با اينكه مسعودى به زادگاه خود عشق مى‌ورزيد، شهرهاى عراق را مى‌ستود و ويژگى‌هاى آنها را يادآور مى‌شد ولى مصر را به دو دليل براى اقامت برگزيد: يكى چالش‌هاى سياسى بغداد كه دستاورد سلطۀ نيروهاى غير عرب بود و ديگرى امنيت، آسايش و نهضت علمى-فرهنگى مصر كه محصول حكومت اخشيدى‌ها به شمار مى‌آمد.
مسعودى آن هنگام که کودک و جوان بود انواع دانشها و معارف دینى, ادبى و لغوى را از دانشمندان نامدار بغداد و بصره آموخته و به هنگامى که به سفرهاى تحقیقاتى دور و دراز دست یازید نیز از خرمن افکار و اندوخته عالمان فراوان در نقاط مختلف جهان بهره مند گردید.


مسعودى كتاب «مروج الذهب» را در مصر منتشر كرد و تا پايان عمر در آنجا زيست. او بيان داشته كه تأليف كتاب «مروج الذهب» را در سال 332 ه‍ شروع كرده و در سال 336 ه‍. در فسطاط به پايان رسانده است. همچنين يادآور شده كه در سال 342 ه‍. نسخۀ اول كتاب «التنبيه و الاشراف» را تدوين نموده و در سال 345 ه‍. بر آن كتاب اصلاحات و اضافاتى داشته است.
== اساتید ==
# [[ابوالعباس احمد بن سریج]] (متوفای306ق)
# [[وکیع، محمد بن خلف|محمد بن خلف بن حیان]], ملقب به [[وکیع، محمد بن خلف|وکیع]] (متوفای306ق)
# [[ابوالحسن احمد بن سعید دمشقى اموى]] (متوفای حدود 307ق)
# [[زجاج، ابراهیم بن سری|زجاج]] (متوفای311ق)
# [[ابن درید، محمد بن حسن|ابن درید]] (متوفای321ق)
# [[ابن انباری، محمد بن قاسم|ابن انبارى]] (م328هـ)
# [[ابوالقاسم جعفر بن همدان موصلى]] (متوفای 323ق)
# قاضى [[عبدالله بن زبیر دمشقى]]
# [[صولى]] (متوفای حدود 335ق)
# طاهر بن یحیى بن حسن بن جعفر بن عبدالله بن حسین بن على بن ابى طالب(ع)
# [[ابوالحسین طوسى]]


ايشان در جمادى الاخری سال 345ق در مصر از دنيا رفتند.
==سفرهاى علمى==


==ويژگى‌هاى فردى==
مسعودى علاوه بر بهره‌گيرى از علوم مختلف مانند لغت، ادبيات، فقه، تاريخ، جغرافيا و فلسفه به زبان‌هاى فارسى، هندى، يونانى، رومى و سريانى آشنا شد. كسب دانش بيشتر و آشنايى بهتر با فرهنگ‌هاى مختلف، او را براى سفر به نقاط مختلف جهان علاقه‌مند كرد. با اينكه در آن زمان دولت‌هاى مستقل حكومت داشتند، ولى وحدت اسلامى همچنان بر مرزهاى سياسى چيره بود و در مجموع مملكتى به نام «مملكت اسلام» را تشكيل مى‌دادند كه هر مسلمانى مى‌توانست آزادانه در محدودۀ جغرافيايى اين مملكت از نقطه‌اى به نقطۀ ديگر سفر كند.


دليل ديگرى كه مسعودى را به ترك بغداد وادار كرد، اوضاع نابسامان سياسى بغداد و تسلط تركان بر خلفاى عباسى بود. او در طىّ اين سفرها مى‌توانست آزادانه و به دور از چالش‌هاى سياسى، تاريخ خلفاى عباسى را تدوين كند و به همين منظور به فارس، کرمان، اصطخر، هند، ملتان و منصوره سفر كرد و از آنجا به كنبايه، صيمور، بومباى و سيلان رفت و سپس سفر دريايى خود را به شهرهاى چين آغاز كرد و پس از بازديد از مداگاسكار و زنگبار به عمان بازگشت. او همچنين سفرى به آذربايجان و گرگان و از آنجا به مناطق شام و فلسطين كرد. با ديدارى از مرزهاى شام به بصره آمد و دوباره به شام بازگشت و براى مدتى در دمشق اقامت نمود.


شرح حال نويسان جز از شخصيت علمى مسعودى سخنى نگفته‌اند، از اين رو از ويژگى‌هاى جسمى، فعالیت‌های روزانه و زندگى خصوصى وى آگاهى چندانى وجود ندارد. برخى ويژگى‌هاى او با مطالعۀ كتاب‌هاى «مروج الذهب» و «التنبيه و الاشراف» به دست مى‌آيد. وطن دوستى يكى از خصوصيات بارز مسعودى است. با اينكه او بيش از 25 سال در سفر بوده و از اين رهگذر شخصيت جهانى پيدا نموده است، ولى هيچگاه زادگاه خود را فراموش نكرد و پيوسته در آرزوى ديدار آن لحظه شمارى كرد. او به نقل از حكما، علاقۀ به وطن را نشانۀ وفا و تكامل عقل دانسته است.
با اينكه مسعودى به زادگاه خود عشق مى‌ورزيد، شهرهاى عراق را مى‌ستود و ويژگى‌هاى آنها را يادآور مى‌شد ولى مصر را به دو دليل براى اقامت برگزيد: يكى چالش‌هاى سياسى بغداد كه دستاورد سلطۀ نيروهاى غير عرب بود و ديگرى امنيت، آسايش و نهضت علمى-فرهنگى مصر كه محصول حكومت اخشيدى‌ها به شمار مى‌آمد.
 
اعتماد به نفس در مسائل علمى و فرهنگى ويژگى ديگر اوست. او با تكيه بر سفرهاى علمى‌اش بر مؤلفان معاصرش افتخار كرده و چنين گفته است: گزارش‌هاى شخصى كه در زنجير وطن بوده با كسى كه بخشى از عمر خود را در سفرهاى علمى سپرى كرده است قابل مقايسه نيست. مورخان و محدثان نيز اعتراف دارند كه كتاب‌هاى مسعودى حكايتگر تجربه و مهارت اوست. او خود نيز به ارزش تأليفاتش آگاهى داشت و از اين رو براى جلوگيرى از هر گونه تحريف و اضافه و نقصانى، غضب و بلاى الهى را به افرادى كه قصد تصرف در آنها را دارند، يادآور شده است. مسعودى ويژگى فوق را با تواضع علمى مزين كرده و از كاستى‌هاى كتابش عذرخواهى نموده است. او اين كاستى‌ها را به غفلت‌هاى مؤلف و گاهى نسخه‌نويسان نسبت داده است.
 
==مسعودى در ديدگاه دانشمندان==
 
 
از ديرباز مسعودى و انديشه‌هاى او مورد توجه مورخان و نويسندگان عرب و غير عرب بوده است. كتبى از او به عنوان اخبارى علامه و صاحب غرائب و نوادر ياد مى‌كند؛ (فوات الوفيات 57/2).
 
[[ابن خلدون]] با اينكه بسيارى از روايات او را نقد كرده است به برترى علمى او اعتراف دارد. احمد امين، شيوه تاريخنگارى او را مغاير با شيوۀ [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] و هر كدام را داراى فضيلتى دانسته است. او افزوده است كه مسعودى علاوه بر اينكه مورخ بوده جغرافى‌دان نيز بوده است، (ظهر الاسلام 206/2-207).


متفكران مغرب زمين نيز توجه خاصى به مسعودى و دستاوردهاى علمى او دارند. از اين رو از قرن 19 ميلادى كتاب‌هاى او در اروپا به زبان‌هاى مختلف ترجمه شده و او را «هرودت شرق» لقب دادند، (گوستاولوبن: حضارة العرب، ص 453).
مسعودى كتاب «مروج الذهب» را در مصر منتشر كرد و تا پايان عمر در آنجا زيست. او بيان داشته كه تأليف كتاب «مروج الذهب» را در سال 332ق شروع كرده و در سال 336ق. در فسطاط به پايان رسانده است. همچنين يادآور شده كه در سال 342ق. نسخۀ اول كتاب «التنبيه و الاشراف» را تدوين نموده و در سال 345 ق. بر آن كتاب اصلاحات و اضافاتى داشته است.


==مذهب مسعودى==
==مذهب مسعودى==


شرح حال نگاران شيعه «مسعودى» را از اصحاب اماميه دانسته و به تشيع وى تصريح كرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع امامت نشان از اهتمام و علاقۀ ويژۀ وى بدان موضوع و بيانگر تمايلات مذهبى اوست. عناوين کتاب‌هاى وى در موضوع امامت عبارتند از:-الاستبصار فى الامامة -الانتصار فى الامامة -حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)-مزاهر الاخبار و ظرائف الاثار للصفوة النورية -الصفوة فى الامامة.
شرح حال نگاران شيعه «مسعودى» را از اصحاب اماميه دانسته و به تشيع وى تصريح كرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع امامت نشان از اهتمام و علاقۀ ويژۀ وى بدان موضوع و بيانگر تمايلات مذهبى اوست. عناوين کتاب‌هاى وى در موضوع امامت عبارتند از:-الاستبصار فى الامامة -الانتصار فى الامامة -حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)-مزاهر الاخبار و ظرائف الاثار للصفوة النورية -الصفوة فى الامامة.
خط ۷۷: خط ۸۹:
مقدم كردن آراء و نظريات شيعه به هنگام ذكر آراى مختلف فرق درباره مسئله‌اى، مى‌تواند حاكى از تمايلات مذهبى وى باشد.
مقدم كردن آراء و نظريات شيعه به هنگام ذكر آراى مختلف فرق درباره مسئله‌اى، مى‌تواند حاكى از تمايلات مذهبى وى باشد.


==کتاب‌هاى مسعودى==
== وفات ==
ايشان در جمادى‌الآخر سال 346ق در شهر فُسطاط (قاهره قدیم) مصر در گذشت و پیکرش در قبرستان معروف آن شهر به خاک سپرده شد.
 
==آثار==


از کتاب‌هاى متعددى كه مسعودى تألیف كرده،


از کتاب‌هاى متعددى كه مسعودى تألیف كرده، 2 كتاب باقى مانده است.
2 كتاب باقى مانده است.


#مروج الذهب و معادن الجوهر  
#مروج الذهب و معادن الجوهر  
#[[التنبيه و الإشراف]] (آخرين كتابى است كه تأليف كرده است)
#[[التنبيه و الإشراف]] (آخرين كتابى است كه تأليف كرده است)  
#:كتب مفقود مسعودى عبارتند از:
#
#كتب مفقود مسعودى عبارتند از:
#اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضيه و الأجيال الخالية و الممالك الداثرة  
#اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضيه و الأجيال الخالية و الممالك الداثرة  
#الكتاب الاوسط  
#الكتاب الاوسط  
خط ۱۲۳: خط ۱۴۰:
#التاريخ فى اخبار الامم من العرب و العجم.
#التاريخ فى اخبار الامم من العرب و العجم.
#كتاب الرسائل.
#كتاب الرسائل.
تفاوت دو كتاب «اثبات الوصية للإمام على بن ابى‌طالب» (چاپ شده در ايران و نجف) و «اخبار الزمان و من اباده الحدثان» (كه در يك جلد چاپ شده) با آثار بر جاى مانده از مسعودى در سبک و نوع نگارش و تنظيم مطالب، موجب ترديد مورخان در انتساب اين دو كتاب به مسعودى شده است.
كتاب اخبار الزمان و من أباده الحدثان من الأمم الماضيه و الممالك الدائرة از نخستين تأليفات مسعودى در حوزۀ تاريخ و مشتمل بر شناخت زمين، شهرها و عجايب آنها، درياها و اوصاف آنها است. در اين كتاب از افلاك، اقاليم هفتگانه، ستارگان و از طرفى تفاوت مردم و اختلاف طبيعت‌هاى آنان نيز سخن گفته است. در ادامه، شرح حال امت‌هاى قبل و معاصر خود، حكيمان، فيلسوفان، پيامبران و پادشاهان تا عصر نبوى را بيان داشته و سپس حوادث تاريخ اسلام تا سال 332 ه‍. را بررسى كرده است. در واقع اين كتاب دائرةالمعارفى در شناخت تاريخ، فلسفه، ملل و نحل، جامعه شناسى، مردم شناسى و گرايش‌هاى دينى است كه در سى فصل تأليف شده است.
فصل‌هايى از اين كتاب در بعضى از كتابخانه‌ها نگهدارى مى‌شود. بروكلمان بدون اثبات صحت نسبت آنها به مؤلف، نام اين كتابخانه‌ها را آورده است (تاريخ الادب العربى 57/3). كتابى با عنوان «اخبار الزمان و من أباده الحدثان و عجائب البلدان و الغامر بالماء و العمران» در 252 صفحه در قاهره به سال 1938 ميلادى منتشر شد. اين كتاب با عبارت «قال الشيخ ابوالحسن على بن الحسين بن على بن عبداللّه الهذلى المسعودى، رحمه اللّه و رضى عنه» آغاز و با عبارت «تمّ و كمل كتاب اخبار الزمان» پايان يافته است. عبارت پايانى كتاب بيانگر اين است كه كتاب به طور كامل چاپ شده است. با اين حال بروكلمان ادعا دارد كه كتاب منتشره فصل اول كتاب مسعودى است.
توجه به مواردى از جمله تفاوت عنوان كتاب منتشره با كتاب مسعودى انتساب اين كتاب را به مسعودى مشکوک مى‌سازد. [[جواد علی|جواد على]] نيز در انتساب اين كتاب ترديد كرده و گفته است كه مسعودى با بيان فصول و محتويات كتابش، آن را مختصر نموده و به نام «الكتاب الوسط» منتشر كرده است؛ اما كتاب چاپ شده در قاهره علاوه بر كمى حجمش، عناوين و موضوعات كتاب اخبار الزمان را ندارد. قلم و سبک نگارش آن نيز با كتاب‌هاى مسعودى متفاوت است و هيچ اثرى از جاذبه‌هاى نگارش و شيوه‌هاى نوشتارى مسعودى در آن به چشم نمى‌خورد.
مؤلف كتاب مذكور به دليل ذهنيت اسطوره‌اى، جز داستان‌نويسى و خرافات از تاريخ چيزى نفهميده و كتابش را بر اساس روايات وهب بن منبه و عبيد بن شريه استوار كرده است. در حالى كه مسعودى با نقل اين گونه داستان‌ها به جامعه پذيرى آنها توجه داده و برخى از آنها را نقد كرده است. گر چه نقل برخى خرافات در روايات مسعودى، اشعار به پذيرش آنها دارد ولى روشمند و علمى بودن كتاب را نمى‌كاهد.
همچنين «اثبات الوصية للامام على بن ابى‌طالب‌ عليه‌السلام»؛، در دو بخش تأليف شده است. در بخش اول با مطالبى از عقل و سپاهيانش، تاريخ انبيا را از هبوط آدم(ع) تا رسالت پيامبر خدا(ص) مورد مطالعه قرار داده است. در اين مطالعات بجاى ارائه سند از لفظ «روى» استفاده كرده ولى در بخش دوم به ويژه مباحث مربوط به امامان سند ارائه داده است. نمونه‌اى از اين اسناد در دو كتاب مروج الذهب و التنبيه و الاشراف نيامده و همين امر موجب شده تا عده‌اى گمان كنند كتاب از مؤلف ديگرى است به ويژه كه شيوۀ تأليف و سبک نگارش آن نيز با ديگر نوشته‌هاى مسعودى سازگارى ندارد. با اين حال وجود كتاب‌هاى زياد براى مسعودى در مسألۀ امامت پذيرش انتساب اين كتاب به مسعودى را آسان‌تر مى‌كند.




۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش