۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
قزوینی، خلیل بن غازی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' های ' به 'های ') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class= | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR02221.jpg|بندانگشتی|قزوینی، خلیل بن غازی]] | [[پرونده:NUR02221.jpg|بندانگشتی|قزوینی، خلیل بن غازی]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام!! data-type= | ! نام!! data-type="authorName" |قزوینی، خلیل بن غازی | ||
|- | |- | ||
|نام‌های دیگر | |نام‌های دیگر | ||
|data-type= | | data-type="authorOtherNames" | | ||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
|data-type= | | data-type="authorfatherName" |غازی | ||
|- | |- | ||
|متولد | |متولد | ||
|data-type= | | data-type="authorbirthDate" |سوم رمضان سال 1001 ق | ||
|- | |- | ||
|محل تولد | |محل تولد | ||
|data-type= | | data-type="authorBirthPlace" |قزوین | ||
|- | |- | ||
|رحلت | |رحلت | ||
|data-type= | | data-type="authorDeathDate" |1089 ق | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
|data-type= | | data-type="authorTeachers" |[[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهايى]] | ||
[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] | |||
[[محمود رنانى]] | |||
|- | |- | ||
|برخی آثار | |برخی آثار | ||
|data-type= | | data-type="authorWritings" |[[الشافی فی شرح الکافی (ملا خلیل القزوینی)]] | ||
[[الحاشیة علی أصول الکافی (استر آبادی)]] | [[الحاشیة علی أصول الکافی (استر آبادی)]] | ||
|-class= | |- class="articleCode" | ||
|کد مؤلف | |کد مؤلف | ||
|data-type= | | data-type="authorCode" |AUTHORCODE02221AUTHORCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''خليل بن غازى قزوينى'''، مكنّى به ابوحامد، معروف به «ملّا خليلا» و «خليلاى قزوينى» و «ملّا خليل قزوينى» و ملقّب به «برهان العلماء» است. نقش مهر او را «الْعِلْمُ خَلِيلُ الْمُؤْمِن» گزارش كرده‌اند و برخى نام وى را «خليل اللَّه» نيز ذكر كرده‌اند. | '''خليل بن غازى قزوينى''' (1001-1089ق)، مكنّى به ابوحامد، معروف به «ملّا خليلا» و «خليلاى قزوينى» و «ملّا خليل قزوينى» و ملقّب به «برهان العلماء» است. عالم، متکلم، اصولی، محدث که در زمان شاه عباس صفوی می زیسته است، نقش مهر او را «الْعِلْمُ خَلِيلُ الْمُؤْمِن» گزارش كرده‌اند و برخى نام وى را «خليل اللَّه» نيز ذكر كرده‌اند. | ||
== اشتراک نام == | |||
چند دانشمند ديگر به نام ملّا خليل در قزوين بوده‌اند كه نبايد مصنّف اين اثر را با آنها اشتباه گرفت: يكى ملّا خليل بن محمّد زمان قزوينى (نگارنده رساله اثبات حُدوث الإراده) در سال 1148 ق؛ ديگرى ملّا خليل بن حاجى بابا قزوينى، معروف به زركش؛ و سومى آقا خليل بن محمّد اشرف قاينى اصفهانى (م 1136 ق) ساكن قزوين؛ و ديگرى سيّد خليل قزوينى (زنده در 1239 ق) صاحب تفسير سيّد خليل. | چند دانشمند ديگر به نام ملّا خليل در قزوين بوده‌اند كه نبايد مصنّف اين اثر را با آنها اشتباه گرفت: يكى ملّا خليل بن محمّد زمان قزوينى (نگارنده رساله اثبات حُدوث الإراده) در سال 1148 ق؛ ديگرى ملّا خليل بن حاجى بابا قزوينى، معروف به زركش؛ و سومى آقا خليل بن محمّد اشرف قاينى اصفهانى (م 1136 ق) ساكن قزوين؛ و ديگرى سيّد خليل قزوينى (زنده در 1239 ق) صاحب تفسير سيّد خليل. | ||
== | == ولادت == | ||
ملّا خليل قزوينى در شهر قزوين، در سوم رمضان سال 1001 ق، چشم به جهان گشود. | |||
ملّا خليل قزوينى در شهر قزوين، در سوم رمضان سال 1001 ق، چشم به جهان گشود | |||
==اساتيد== | ==اساتيد== | ||
بنا به تصريح افندى، ملّا خليل در اوان سنّش، نزد1- بهاءالدين محمّد عاملى معروف به [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهايى]] (م 1030 ق) 2- مير محمّدباقر استرآبادى معروف به [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (م 1041 ق)، 3- مولى حاج [[محمود رنانى]]، 4- مولى حاجى حسين يزدى. | |||
بنا به تصريح افندى، ملّا خليل در اوان سنّش، نزد1- بهاءالدين محمّد عاملى معروف به [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهايى]] (م 1030 ق) 2- مير محمّدباقر استرآبادى معروف به [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (م 1041 ق)، 3- مولى حاج محمود | |||
5- امير ابوالحسن قائنى مشهدى | 5- امير ابوالحسن قائنى مشهدى | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۷: | ||
== توليت اوقاف رى == | == توليت اوقاف رى == | ||
ملّا خليل در سنّ 27 سالگى به سِمَت مدرّسى آستانه حضرت عبدالعظيم حسنی عليه‌السلام و توليت اوقاف آن آستانه، از سوى همدرس خود خليفه سلطان- كه به وزارت شاه عباس نائل شده بود- منصوب گرديد. ولى پس از مدتى از آن سمت بر كنار گرديده و مولى نظام‌الدين قرشى ساوجى (حدود 1040 ق) به جاى وى منصوب گرديد. برخى از شرح حال نويسان، تحريم نماز جمعه از سوى ملّا خليل را علت عزل او از توليت دانسته‌اند. | ملّا خليل در سنّ 27 سالگى به سِمَت مدرّسى آستانه حضرت عبدالعظيم حسنی عليه‌السلام و توليت اوقاف آن آستانه، از سوى همدرس خود خليفه سلطان- كه به وزارت شاه عباس نائل شده بود- منصوب گرديد. ولى پس از مدتى از آن سمت بر كنار گرديده و مولى نظام‌الدين قرشى ساوجى (حدود 1040 ق) به جاى وى منصوب گرديد. برخى از شرح حال نويسان، تحريم نماز جمعه از سوى ملّا خليل را علت عزل او از توليت دانسته‌اند. | ||
== مهاجرت به مكه == | == مهاجرت به مكه == | ||
ملّا خليل پس از عزل از توليت آستانه حضرت عبدالعظيم عليه‌السلام را مكّه مكرّمه مى‌شود. او چند سالى مقيم آن بلده طيّبه مى‌گردد، ولى زندگیش در آنجا نيز متلاطم بوده است. در كتاب تذكره، مناظرات گوناگونى نقل شده كه بين ملّا خليل و عالمان شيعه و سنى در مسائل مختلف رخ داده است. | ملّا خليل پس از عزل از توليت آستانه حضرت عبدالعظيم عليه‌السلام را مكّه مكرّمه مى‌شود. او چند سالى مقيم آن بلده طيّبه مى‌گردد، ولى زندگیش در آنجا نيز متلاطم بوده است. در كتاب تذكره، مناظرات گوناگونى نقل شده كه بين ملّا خليل و عالمان شيعه و سنى در مسائل مختلف رخ داده است. | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۶: | ||
==بازگشت به قزوين== | ==بازگشت به قزوين== | ||
ملّا خليل پس از اقامت چند ساله در مكه به قزوين بازگشت و تا آخر عمر در اين شهر مشغول تدريس و تصنيف بوده است. از آثار باقى مانده از ملّا خليل در قزوين مدرسه‌اى در محلّه آخوند قزوين، معروف به مدرسه آخوند يا مدرسه خليلا است. | |||
== خصوصيّات علمى و روحى == | |||
ملّا خليل از رجال بزرگ سده يازدهم بود. او از شيوخ محدّثين و فقها و از علماى اخبارى بود. جزئيات زندگانى ملّا خليلا در اغلب كتاب شرح حال كه در عصر وى تدوين شده، درج شده است. | ملّا خليل از رجال بزرگ سده يازدهم بود. او از شيوخ محدّثين و فقها و از علماى اخبارى بود. جزئيات زندگانى ملّا خليلا در اغلب كتاب شرح حال كه در عصر وى تدوين شده، درج شده است. | ||
== عالمى بى نظير== | == عالمى بى نظير== | ||
معاصران ملّا خليل، وى را ستوده‌اند و در شرح حال وى او را با القابى «رأس و رئيس فقهاء اماميه و اسوه و قدوه علماء اثنا عشريه» و «فاضل عالم، حكيم متكلم محقّق مدقّق، فقيه محدّث، ثقة ثقة، جامع للفضائل ماهر معاصر» و «المولى الكبير الجليل مولانا خليل بن الغازى القزوينى، فاضل عالم، متكلّم اصولى، جامع دقيق النظر قوى الفكر، من أجلّة مشاهير علماء عصرنا و أكمل أكابر فضلاء دهرنا» و مانند آن ياد كرده‌اند كه نشانگر علوّ مقام علمى او و توجه انديشمندان به آرا و انديشه وى است. | معاصران ملّا خليل، وى را ستوده‌اند و در شرح حال وى او را با القابى «رأس و رئيس فقهاء اماميه و اسوه و قدوه علماء اثنا عشريه» و «فاضل عالم، حكيم متكلم محقّق مدقّق، فقيه محدّث، ثقة ثقة، جامع للفضائل ماهر معاصر» و «المولى الكبير الجليل مولانا خليل بن الغازى القزوينى، فاضل عالم، متكلّم اصولى، جامع دقيق النظر قوى الفكر، من أجلّة مشاهير علماء عصرنا و أكمل أكابر فضلاء دهرنا» و مانند آن ياد كرده‌اند كه نشانگر علوّ مقام علمى او و توجه انديشمندان به آرا و انديشه وى است. | ||
==مناظره با عالمان== | ==مناظره با عالمان== | ||
از جمله مناظرات ملّا خليل با دانشمندان، مناظره‌اى است كه با سيد على خان بن خلف مشعشعى حويزى انجام داده است. اين مناظره را سيد على‌خان در باب سوم كتابش نكت البيان و أدب الأعيان نقل نموده و مرحوم خيابانى در وقايع الأيّام (ماه محرم) به نقل از آن كتاب آورده است. | از جمله مناظرات ملّا خليل با دانشمندان، مناظره‌اى است كه با سيد على خان بن خلف مشعشعى حويزى انجام داده است. اين مناظره را سيد على‌خان در باب سوم كتابش نكت البيان و أدب الأعيان نقل نموده و مرحوم خيابانى در وقايع الأيّام (ماه محرم) به نقل از آن كتاب آورده است. | ||
==مردى نيرومند== | ==مردى نيرومند== | ||
حاج ملّا خليل از نظر جسمى نيز مردى قوى و نيرومند بود، به دست خود زمين را بيل مى‌زد و دانه مى‌كشت. صاحب روضات نوشته كه: كشتى‌گيرى وارد قزوين شد و در مجلس درس ملّا خليل حاضر شد و از وى خواست دستخطى در تأييد حرفه وى بنويسد. ملّا خليل گفت: من چگونه نيازموده، كشتى‌گيرى تو را تأييد كنم. سپس از مجلس درس بلند شده و آماده مصاف با وى شد و پشت بزرگ‌ترين كشتى‌گير عصر خود را به زمين آورد. پس كشتى گير به او گفت: تو اهل علم نيستى، بلكه كشتى گيرى هستى كه به لباس اهل علم در آمدى! | حاج ملّا خليل از نظر جسمى نيز مردى قوى و نيرومند بود، به دست خود زمين را بيل مى‌زد و دانه مى‌كشت. صاحب روضات نوشته كه: كشتى‌گيرى وارد قزوين شد و در مجلس درس ملّا خليل حاضر شد و از وى خواست دستخطى در تأييد حرفه وى بنويسد. ملّا خليل گفت: من چگونه نيازموده، كشتى‌گيرى تو را تأييد كنم. سپس از مجلس درس بلند شده و آماده مصاف با وى شد و پشت بزرگ‌ترين كشتى‌گير عصر خود را به زمين آورد. پس كشتى گير به او گفت: تو اهل علم نيستى، بلكه كشتى گيرى هستى كه به لباس اهل علم در آمدى! | ||
== گرايش به اخبارى‌گرى == | == گرايش به اخبارى‌گرى == | ||
ملّا خليل، خيلى در اخبار غوطه ور بود و اغلب صاحب تراجم او را از علماى اخبارى شمرده‌اند. او با اجتهاد مخالفت مى‌ورزيد، چنانچه در جاى جاى آثارش، به صراحت اين عقيده را اظهار مى‌دارد و براى اثبات آن، دست به دامن برخى از احاديث مى‌شود، ولى اغلب شاگردان وى مانند آقا رضى قزوينى و شيخ محمّد كاظم طالقانى قزوينى و مير محمّد معصوم قزوينى، از زمره مجتهدان و طرفداران اجتهاد بودند. | ملّا خليل، خيلى در اخبار غوطه ور بود و اغلب صاحب تراجم او را از علماى اخبارى شمرده‌اند. او با اجتهاد مخالفت مى‌ورزيد، چنانچه در جاى جاى آثارش، به صراحت اين عقيده را اظهار مى‌دارد و براى اثبات آن، دست به دامن برخى از احاديث مى‌شود، ولى اغلب شاگردان وى مانند آقا رضى قزوينى و شيخ محمّد كاظم طالقانى قزوينى و مير محمّد معصوم قزوينى، از زمره مجتهدان و طرفداران اجتهاد بودند. | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۱۰: | ||
==تحريم نماز جمعه== | ==تحريم نماز جمعه== | ||
ملّا خليل با آنكه اخبارى تند بود، ولى با اقامه نماز جمعه مخالفت مى‌كرد و عقيده داشت كه در عصر غيبت، نخواندنِ آن اولى است. او رساله‌اى مفصّل در تحريم نماز جمعه نگاشت كه مورد نقد و ردّ معاصرين خود قرار گرفت. | ملّا خليل با آنكه اخبارى تند بود، ولى با اقامه نماز جمعه مخالفت مى‌كرد و عقيده داشت كه در عصر غيبت، نخواندنِ آن اولى است. او رساله‌اى مفصّل در تحريم نماز جمعه نگاشت كه مورد نقد و ردّ معاصرين خود قرار گرفت. | ||
==آراء و نظرات== | ==آراء و نظرات== | ||
در برخى از نوشته عالمان قديم و جديد، نظريّات و عقايد شاذّ و بى‌بنيانى به ملّا خليل نسبت داده شده است كه برخى از اين نظريّه‌ها به نام وى مشهور شده است. | در برخى از نوشته عالمان قديم و جديد، نظريّات و عقايد شاذّ و بى‌بنيانى به ملّا خليل نسبت داده شده است كه برخى از اين نظريّه‌ها به نام وى مشهور شده است. | ||
| خط ۱۴۵: | خط ۱۲۶: | ||
==شهامت و جوانمردى== | ==شهامت و جوانمردى== | ||
ملّا خليل عالمى جوانمرد و با شهامت بود. به محض اينكه متوجّه مى‌شد در نظرى اشتباه كرده به اشتباه خود اعتراف و از طرف مقابل خود عذر خوا مى‌كرد. | ملّا خليل عالمى جوانمرد و با شهامت بود. به محض اينكه متوجّه مى‌شد در نظرى اشتباه كرده به اشتباه خود اعتراف و از طرف مقابل خود عذر خوا مى‌كرد. | ||
| خط ۱۵۲: | خط ۱۳۲: | ||
==رد استدلاليان== | ==رد استدلاليان== | ||
ملّا خليل با فلاسفه مخالف بود كه در دو شرح خود بر كافى در موارد متعدد بدان تصريح نموده است. | ملّا خليل با فلاسفه مخالف بود كه در دو شرح خود بر كافى در موارد متعدد بدان تصريح نموده است. | ||
| خط ۱۶۰: | خط ۱۳۹: | ||
==ملّا خليل از ديدگاه معاصران== | ==ملّا خليل از ديدگاه معاصران== | ||
موقعيّت علمى و اجتماعى ملّا خليل، موجب گشته كه اغلب شرح حال نويسان معاصر وى، در كتاب‌هايشان متعرّض احوال او گردند. | |||
== وفات == | |||
ملّا خليل در آخر عمر نابينا مى‌گردد و در سن هشتاد و هشت سالگى در سال 1089ق چشم از جهان فرو بست و بنا به وصيت، در محل تدريس خود- مدرسه خليلا- قرار ابدى گرفت. | |||
در جوار آرامگاه ملّا خليل، سه فرزند وى: سلمان، احمد و ابوذر، نيز آرميده‌اند. | |||
اين مدرسه در آن روزگار، محلّ حضور دانشمندانى نامى همچون [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|فيض كاشانى]]، [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]]، ملّا رفيعاى واعظ، آقا رضى و... بوده و هم اكنون در اختيار بنياد ايران‌شناسى شعبه استان قزوين، قرار دارد. | |||
بناى آرامگاه ملّا خليل در كتاب بنا آرامگا (دائرةالمعارف بنا تاريخى ايران در دوره اسلامى) توصيف شده است. | |||
در سال اخير، اين مدرسه و آرامگاه، تعمير مختصرى شده و پابرجاست. | |||
== آثار علمى == | == آثار علمى == | ||
ملّا خليل بخش زيادى از عمر خود را در تأليف و تصنيف كتاب گذرانيده است. | ملّا خليل بخش زيادى از عمر خود را در تأليف و تصنيف كتاب گذرانيده است. | ||