كتاب التلخيص في أصول الفقه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''كتاب التلخيص في أصول الفقه'''، اثر [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله|امام‌الحرمین ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینی]] (419-‌478ق)، تلخیص «التقريب والإرشاد» [[باقلانی، محمد بن طیب|محمد بن طیب بن محمد بن جعفر بن قاسم بصری]]، [[باقلانی، محمد بن طیب|ابوبکر قاضی]]، معروف به ابن باقلانی و باقلانی (338-‌403ق) می‌باشد که با تحقیق [[نیبالی، عبدالله جولم|عبدالله جولم نیبالی]] و [[عمری، شبیر احمد|شبیر احمد عمری]] به چاپ رسیده است.

کتاب با مقدمه مفصلی از محققین در چهار فصل آغاز و مطالب در سه جلد، تنظیم شده است. فصل اول مقدمه، نگاهی است به دوران زندگی<ref>ر.ک: مقدمه محققان، ج1، ص11</ref> و آراء اصولی باقلانی<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>. در فصل دوم، به شرح حال جوینی پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص23-‌61</ref> و در فصل سوم، به خصوصیات و ویژگی‌های تلخیص، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص67-‌89</ref>. در فصل چهارم، به تبیین اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص91-‌103</ref>.

شیوه تألیف در اصول فقه، بر دو نوع است: شیوه متکلمین که روش جمهور بوده و شیوه فقها که روش حنفیه است. در شیوه متکلمین، به تحریر مسائل و تقریر قواعد در پرتو ادله عقلی و مقاصد شرعی، مجرد از فروع فقهی پرداخته می‌شود که همان روش کار علمای کلام می‌باشد، ولذا به این نام، نام‌گذاری شده است. اما در شیوه فقها، قواعد اصولی در پرتو فروع فقهی برگرفته‌شده از ائمه فقه، تقریر می‌گردد؛ بنابراین اگر قاعده‌ای با فرعی تعارض داشت، قاعده مزبور به قاعده‌ای که مناسب با آن فرع باشد، عدول داده می‌شود. کتاب حاضر که تلخیص «التقريب والإرشاد» باقلانی است، از جمله مهم‌ترین کتب اصولی است که به شیوه و روش متکلمین، به رشته تحریر در آمده است <ref>ر.ک: همان، ص6-‌7</ref>.

ازآنجاکه اصل کتاب «التقريب والإرشاد» امروزه در دست نیست، لذا نمی‌توان به مواردی که جوینی به شرح، تببین و حذف موارد غیر ضروری آنها پرداخته، دست یافت. از طرفی خود وی نیز در مقدمه کتاب، به شیوه و روش خود در تلخیص، اشاره‌ای نکرده است، ولذا تنها راه یافتن شیوه او، بررسی اقوال و تصریحات وی در کتاب می‌باشد که به‌عنوان نمونه، به چند مورد آن اشاره می‌شود:

# تنقیح آرای باقلانی و اشاره به نظریه‌ای که نزد شارح، اصح است.

بررسی آراء اصولی جوینی را می‌توان در دو بخش سامان داد:

الف)- بخشی که جوینی در آن، به مخالفت خود با باقلانی تصریح نموده است؛ مانند موارد زیر:

ب)- بخشی که در آن، به موافقت خود با باقلانی، تصریح دارد؛ از جمله:

منابع و مصادری که جوینی در تلخیص از آنها بهره برده است، عبارتند از:

# «الرسالة» امام شافعی؛

# «شرح العمد» قاضی عبدالجبار؛

# «جامع الأصول» ابن اثیر؛

# «الإبهاج» و «رفع الحاجب» ابن سبکی؛

# «البحر المحيط» زرکشی؛

# «شرح الكوكب المنير» ابن نجار؛

# «إرشاد الفحول» شوکانی<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>.

# ذکر این مطلب که ابن عباس در زمان وفات پیامبر(ص)، هفت ساله بود؛ درحالی‌که وی، در آن زمان، سیزده سال داشته است.