پرش به محتوا

مسافرت نامه کرمان و بلوچستان: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'كيفيت' به 'کیفیت')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۴: خط ۳۴:
| پیش از =
| پیش از =
}}
}}
«مسافرت نامه کرمان و بلوچستان»، تألیف عبدالحسن ميرزا فرمانفرما به زبان فارسى شرح حال مسافرت سه ماهى وى است كه فرمانفرما در زمان حكومت بر کرمان، به بخش‌هايى از کرمان و بلوچستان داشته است. اين سفرنامه اطلاعات مبسوط و مفيدى از بلوچستان و کرمان دوره قاجار به خوانندگان خود مى‌دهد. مسافرت‌نامه وى تنها شرح مسير سفر و گزارش جاهاى ديده شده نيست؛ بلكه افزون بر بخش‌هاى جغرافيايى مبسوط و شرح راه‌هاى و منازل و اسامى آبادى‌ها، گذرگاه‌ها، طايفه‌ها، محصولات، سرشمار نفوس خانوارها، نام كدخدايان و كلانتراها و ريش سفيدان و مباشران است كه به دقت تمام دنبال هر بخش از سفر آورده شده است. كار مهم ديگرى كه ايشان براى تكميل مسافرت‌نامه كرده است تا اطلاعات مربوط به بلوچستان كم و كسر نداشته باشد، الحاق مباحث جغرافيايى خاص براى ناحيه رودبار و بشاگرد است، منطقه‌اى كه ديدار آن جا نصيب عبدالحسين ميرزا نشد؛ ولى دستور داده كه کیفیت جغرافيايى و محيطى و ديوانى آن سرزمين تقريبا نامكشوف را برایش گردآورى كنند به منظور آن كه به مسافرت‌نامه خود بيافزايد.
'''مسافرت نامه کرمان و بلوچستان'''، تألیف [[فرمانفرما، عبدالحسین میرزا|عبدالحسین میرزا فرمانفرما]] به زبان فارسى شرح حال مسافرت سه ماهى وى است كه [[فرمانفرما، عبدالحسین میرزا|فرمانفرما]] در زمان حكومت بر کرمان، به بخش‌هایى از کرمان و بلوچستان داشته است. این سفرنامه اطلاعات مبسوط و مفیدى از بلوچستان و کرمان دوره قاجار به خوانندگان خود مى‌دهد. مسافرت‌نامه وى تنها شرح مسیر سفر و گزارش جاهاى دیده شده نیست؛ بلكه افزون بر بخش‌هاى جغرافیایى مبسوط و شرح راه‌هاى و منازل و اسامى آبادى‌ها، گذرگاه‌ها، طایفه‌ها، محصولات، سرشمار نفوس خانوارها، نام كدخدایان و كلانتراها و ریش سفیدان و مباشران است كه به دقت تمام دنبال هر بخش از سفر آورده شده است. كار مهم دیگرى كه ایشان براى تكمیل مسافرت‌نامه كرده است تا اطلاعات مربوط به بلوچستان كم و كسر نداشته باشد، الحاق مباحث جغرافیایى خاص براى ناحیه رودبار و بشاگرد است، منطقه‌اى كه دیدار آن جا نصیب [[فرمانفرما، عبدالحسین میرزا|عبدالحسین میرزا]] نشد؛ ولى دستور داده كه کیفیت جغرافیایى و محیطى و دیوانى آن سرزمین تقریبا نامكشوف را برایش گردآورى كنند به منظور آن كه به مسافرت‌نامه خود بیافزاید.


==ساختار==
==ساختار==
كتاب داراى يك مقدمه از محقق([[افشار، ایرج|ايرج افشار]])، چهار مسافرت‌نامه از بخش‌هاى مختلف کرمان و بلوچستان و فهرست منابع و مأخذ مى‌باشد. گزارشات اين مسافرت نامه به صوت روز شمار از 21 جمادى الثانيه تا 25 رمضان 1311ق مى‌باشد.
كتاب داراى یك مقدمه از محقق([[افشار، ایرج|ایرج افشار]])، چهار مسافرت‌نامه از بخش‌هاى مختلف کرمان و بلوچستان و فهرست منابع و مأخذ مى‌باشد. گزارشات این مسافرت نامه به صوت روز شمار از 21 جمادى الثانیه تا 25 رمضان 1311ق مى‌باشد.


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
مقدمه كتاب اطلاعات مختصرى درباره كتاب و مؤلف در اختيار قرار مى‌دهد. بخش اول كتاب به شرح سفر در مناطقى از کرمان و نرماشير مى‌پردازد كه از روز دوشنبه 15 جمادى‌الثانيه 1311ق آغاز شده است. مؤلف در اين بخش دليل خود را از اين سفر سركشى و نظم بخشيدن به امر اين مناطق ذكر كرده است و شرح مقدمات سفر و همراهان را با نام ايشان متذكر شده است. از جمله مناطقى كه به آنها اشاره شده است؛ عبارتند از: زريسف، حميدآباد، ماهان، راين، اباريق، دارزين، بيدران، بم، نرماشير و عزيزآباد... مى‌باشد.
مقدمه كتاب اطلاعات مختصرى درباره كتاب و مؤلف در اختیار قرار مى‌دهد. بخش اول كتاب به شرح سفر در مناطقى از کرمان و نرماشیر مى‌پردازد كه از روز دوشنبه 15 جمادى‌الثانیه 1311ق آغاز شده است. مؤلف در این بخش دلیل خود را از این سفر سركشى و نظم بخشیدن به امر این مناطق ذكر كرده است و شرح مقدمات سفر و همراهان را با نام ایشان متذكر شده است. از جمله مناطقى كه به آنها اشاره شده است؛ عبارتند از: زریسف، حمیدآباد، ماهان، راین، اباریق، دارزین، بیدران، بم، نرماشیر و عزیزآباد... مى‌باشد.


در پايان اين بخش به جغرافياى بلوچستان نيز اشاره شده است؛ همانند فهرج، گهرپشت، چانب، قصرقند، تيس و چهابهار،....
در پایان این بخش به جغرافیاى بلوچستان نیز اشاره شده است؛ همانند فهرج، گهرپشت، چانب، قصرقند، تیس و چهابهار،....


در بخش دوم شرح سفر ادامه پيدا كرده و به مناطقى؛ همانند: بمپور، كوچهگردان، چاه ملكى، چيل نادر، جنگل،... پرداخته شده است. در پايان بخش دوم نيز به جغرافياى رودبار و بشاگرد اشاره شده است.
در بخش دوم شرح سفر ادامه پیدا كرده و به مناطقى؛ همانند: بمپور، كوچهگردان، چاه ملكى، چیل نادر، جنگل،... پرداخته شده است. در پایان بخش دوم نیز به جغرافیاى رودبار و بشاگرد اشاره شده است.


در بخش سوم مسافرت نامه شرح سفر به سه منطقه بيژن آباد، سنگ سفيد، دوسارى مى‌باشد. جغرافياى جبال بارز و جيرفت نيز در اين بخش ذكر شده است.
در بخش سوم مسافرت نامه شرح سفر به سه منطقه بیژن آباد، سنگ سفید، دوسارى مى‌باشد. جغرافیاى جبال بارز و جیرفت نیز در این بخش ذكر شده است.


در بخش پايانى شرح سفر به مناطقى؛ همانند: هشين، جيرفت، دشتكوچ، سغدر، مسكون، مرغك، تهرود، پايبنه... مى‌باشد.
در بخش پایانى شرح سفر به مناطقى؛ همانند: هشین، جیرفت، دشتكوچ، سغدر، مسكون، مرغك، تهرود، پایبنه... مى‌باشد.


==ويژگى‌ها==
==ویژگى‌ها==




از مطالعه كتاب بدست مى‌آيد كه عبدالحسين ميرزا در سفر بلوچستان، دو گروه به همراه داشته است، دست‌هاى نظامى، كه مركب بوده‌اند از يازده سرتيپ، سرهنگ، ياور، سلطان، تعداد دويست و هشتاد و يك سرباز و سواره و جماز سوار از فوج‌هاى مختلف و مقاديرى تفنگ و فشنگ و توپ ته‌پر. دسته ديگر شخصى، كه عبارت بودند از؛ هفده نفر كه معاشران و نديمان او بودند؛ از جمله يك طبيب و يك اديب براى خوش صحبتى و نديمى به همراه صد نفر سواره ملتزم به ركاب و جمع تعداد شتر و اسب و قاطر بالغ بر يك هزار بوده كه هفتصد نفر از آنها شتر بوده است.
از مطالعه كتاب بدست مى‌آید كه [[فرمانفرما، عبدالحسین میرزا|عبدالحسین میرزا]] در سفر بلوچستان، دو گروه به همراه داشته است، دست‌هاى نظامى، كه مركب بوده‌اند از یازده سرتیپ، سرهنگ، یاور، سلطان، تعداد دویست و هشتاد و یك سرباز و سواره و جماز سوار از فوج‌هاى مختلف و مقادیرى تفنگ و فشنگ و توپ ته‌پر. دسته دیگر شخصى، كه عبارت بودند از؛ هفده نفر كه معاشران و ندیمان او بودند؛ از جمله یك طبیب و یك ادیب براى خوش صحبتى و ندیمى به همراه صد نفر سواره ملتزم به ركاب و جمع تعداد شتر و اسب و قاطر بالغ بر یك هزار بوده كه هفتصد نفر از آنها شتر بوده است.


در اين سفر هنگام وارد شدن به هر آبادى گروهى ه جهت استقبال مراسمى را به جا مى‌آورده و خوانين و ضابطان و رعايا از اطراف آن آبادى براى ديدن حاكم مى‌آمده‌اند. مخصوصاً زن‌ها براى ديدن حاكم بى‌تابى عجيبى نشان مى‌داده‌اند.
در این سفر هنگام وارد شدن به هر آبادى گروهى ه جهت استقبال مراسمى را به جا مى‌آورده و خوانین و ضابطان و رعایا از اطراف آن آبادى براى دیدن حاكم مى‌آمده‌اند. مخصوصاً زن‌ها براى دیدن حاكم بى‌تابى عجیبى نشان مى‌داده‌اند.


از تفننات اين سفر شكار بود كه تعداد دويست و شصت آهو، توسط او همراهانش در اين سفر كشته مى‌شوند.
از تفننات این سفر شكار بود كه تعداد دویست و شصت آهو، توسط او همراهانش در این سفر كشته مى‌شوند.


بخشى از مطالب كتاب به مسائل نظامى اختصاص دارد؛ مانند توصيف قلعه‌هاى بم، بمپور، فهرج، نصرت اباد و وضع خزاين اسلحه قلعه بم به جزئيات و معرفى محلهايى كه عبور دادن توپ از آن جا موانع دارد.
بخشى از مطالب كتاب به مسائل نظامى اختصاص دارد؛ مانند توصیف قلعه‌هاى بم، بمپور، فهرج، نصرت اباد و وضع خزاین اسلحه قلعه بم به جزئیات و معرفى محلهایى كه عبور دادن توپ از آن جا موانع دارد.


از خصائص اين سفرنامه ضبط و ثبت اطلاعات محلى است؛ مانند اينكه كجا معدن هست، چه كسانى اباب حرف، صنايع، اعيان و علما هر آبادى معتبر بوده‌اند، مقدار آب و نوع محصول و تعداد قنوات و وضع كشت و طرزگاوبندى و تعداد جمعيت آن مكان‌ها چه بوده است. نام گياهان بيابانى كه چارپايان مى‌خورند و درختان ميوه از قبيل هلوى كاردى، پستى و بلندى راه‌ها و بيابانه؛ مانند وضع ريگ از دقايق مسطورات اين مسافرتنامه است.
از خصائص این سفرنامه ضبط و ثبت اطلاعات محلى است؛ مانند اینكه كجا معدن هست، چه كسانى اباب حرف، صنایع، اعیان و علما هر آبادى معتبر بوده‌اند، مقدار آب و نوع محصول و تعداد قنوات و وضع كشت و طرزگاوبندى و تعداد جمعیت آن مكان‌ها چه بوده است. نام گیاهان بیابانى كه چارپایان مى‌خورند و درختان میوه از قبیل هلوى كاردى، پستى و بلندى راه‌ها و بیابانه؛ مانند وضع ریگ از دقایق مسطورات این مسافرتنامه است.


نكته قابل توجه در اين سفر همراهى سرپرسى سايكس است كه در هيمن ايام كه فرمانفرما در بلوچستان بود، به سير و سفر آنجا پرداخته است و در تمام مراحل سفر فرمانفرما مواظب بود كه اتفاقى براى او نيفتد. در اين سفر شخصى هندى به نام شيخ محى‌الدين هندى از موظفين دولت انگلستان نيز همراه آنان بوده است.
نكته قابل توجه در این سفر همراهى سرپرسى سایكس است كه در هیمن ایام كه فرمانفرما در بلوچستان بود، به سیر و سفر آنجا پرداخته است و در تمام مراحل سفر فرمانفرما مواظب بود كه اتفاقى براى او نیفتد. در این سفر شخصى هندى به نام شیخ محى‌الدین هندى از موظفین دولت انگلستان نیز همراه آنان بوده است.


نمونه‌اى از رفتار عبدالحسين ميرزا با رعيت در مورد ماليات ندادن اهالى بشاگرد مى‌نويسد: «وليكن احكام مبنى بر نويد و تهديد سابقا و لاحقا به كدخدا و كلانتر و عموم ريش سفيدان بشاگرد نوشته‌ام... كه چندى تامل كنند...؛ ولى مقصودم تخويف و تهديد آنها است و حتى الامكان اسباب خرابى و تفريق رعيت را البته فراه نخواهد كرد و مدارا خواهم نمود». يا «چون در محمد آباد نان براى افراد اردو به موقع آماده نشده بود، قصد داشتم كه محمد قاسم خان سرهنگ و كيم خان سرتيپ را تنبيه كنم».
نمونه‌اى از رفتار [[فرمانفرما، عبدالحسین میرزا|عبدالحسین میرزا]] با رعیت در مورد مالیات ندادن اهالى بشاگرد مى‌نویسد: «ولیكن احكام مبنى بر نوید و تهدید سابقا و لاحقا به كدخدا و كلانتر و عموم ریش سفیدان بشاگرد نوشته‌ام... كه چندى تامل كنند...؛ ولى مقصودم تخویف و تهدید آنها است و حتى الامكان اسباب خرابى و تفریق رعیت را البته فراه نخواهد كرد و مدارا خواهم نمود». یا «چون در محمد آباد نان براى افراد اردو به موقع آماده نشده بود، قصد داشتم كه محمد قاسم خان سرهنگ و كیم خان سرتیپ را تنبیه كنم».


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
كتاب داراى توضيحاتى برخى از اسامى اماكن مطابق با عصر حاضر مى‌باشد كه توسط محقق انجام شده است. همچنينى كتاب داراى نقشه و عكس‌هايى از اين سفر مى‌باشد. قسمت فهرست‌ها دربرگيرنده فهرست مآخذ دست اول براى بلوچستان، فهرست نام‌هاى اشخاص، نام‌هاى جغرافيايى، نام‌ها طايفه‌ها و نسبت‌ها، اصطلاحات، مدنيات، گياهان، درختان بومى و بيابانى است.
كتاب داراى توضیحاتى برخى از اسامى اماكن مطابق با عصر حاضر مى‌باشد كه توسط محقق انجام شده است. همچنینى كتاب داراى نقشه و عكس‌هایى از این سفر مى‌باشد. قسمت فهرست‌ها دربرگیرنده فهرست مآخذ دست اول براى بلوچستان، فهرست نام‌هاى اشخاص، نام‌هاى جغرافیایى، نام‌ها طایفه‌ها و نسبت‌ها، اصطلاحات، مدنیات، گیاهان، درختان بومى و بیابانى است.
 
 
 


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:تاریخ]]
[[رده:تاریخ]]
[[رده:تاریخ ایران]]
[[رده:تاریخ ایران]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش