۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
'''السر المصون ذيل على كشف الظنون'''، تأليف [[عظم، جمیل|جميل بن مصطفى بن محمد حافظ]]، معروف به ابن عظم، ذيلى است بر كتاب «كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون» نوشته شيخ مصطفى افندى، مشهور به كاتب چلپى (متوفى 1017ق). | |||
پس از تأليف كشف الظنون، نويسندگان متعددى بر آن ذيل يا تعليقه نوشتهاند كه آخرين آنها، اثر حاضر مىباشد كه چاپ اولش در 1423ق و با تحقيق و مقدمه شيخ سليم يوسف و در سلسله انتشارات دارالفكر بيروت منتشر شده است <ref>ر.ك: چترايى عزيزآبادى، مهرداد، 1387، ص308</ref>. | پس از تأليف كشف الظنون، نويسندگان متعددى بر آن ذيل يا تعليقه نوشتهاند كه آخرين آنها، اثر حاضر مىباشد كه چاپ اولش در 1423ق و با تحقيق و مقدمه شيخ سليم يوسف و در سلسله انتشارات دارالفكر بيروت منتشر شده است <ref>ر.ك: چترايى عزيزآبادى، مهرداد، 1387، ص308</ref>. | ||
خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
در اين ذيل، چند كتاب فارسى نيز معرفى شده است كه در اين نوشتار به بررسى اين كتب مىپردازيم: | در اين ذيل، چند كتاب فارسى نيز معرفى شده است كه در اين نوشتار به بررسى اين كتب مىپردازيم: | ||
#آتشكده آزر [كذا!]: مؤلف، تذكره آتشكده را احتمالا از روى چاپ دكتر سادات ناصرى معرفى كرده است و ظاهرا متن اصلى را نديده است؛ چون «آزر» را با «زا» ضبط كرده است. جمله اول كتاب را هم اينگونه آورده: «در طواف حرم ديدم دى مغيجه مكيفت كه درست آن اينطور است: در طواف حرم ديدم مغبچهاى مىگفت» <ref>همان</ref>. | |||
#اثر بهايى: مؤلف، اين اثر را از مولى الفاضل بهاءالدين محمد الشهير به دايهزاده دانسته است و ترتيب آن را كه در پنج بخش است، معرفى كرده است. اين متن به فارسى است، چون عبارت اول آن اينطور ذكر شده: «حمد و سپاس بىقياس جناب جهانآفرين» و ظاهرا نام كتاب هم «اثر بهايى» نبايد باشد <ref>همان</ref>. | |||
#الاختيارات: در «سر المصون» اين كتاب، شرح آيات و احاديث و ابيات مشكل مثنوى معرفى شده است و آن را به زبان تركى دانسته است كه از عبارات آغاز اين كتاب به نظر مىرسد متن آن به زبان فارسى باشد: «حمد و سپاس بىقياس هر آن خالق ارض و سماء و ناس» <ref>همان</ref>. | |||
#اخلاق محسنى باللغة الفارسية: نام كتاب «اخلاق محسنى» است و عبارت باللغة الفارسية، افزوده مؤلّف «سر المصون» است. همچنين در همين صفحه، مؤلف از ترجمه تركى اين كتاب به نام اخلاق احمدى كه المولى احمد ثائب افندى در قرن 12 قمرى انجام داده خبر داده است <ref>همان</ref>. | |||
#اخلاق ناصرى باللغة الفارسية كه در «كشف الظنون» هم معرفى شده است <ref>همان، ص311</ref>. | |||
#آداب المريدين: در «سر المصون»، اين كتاب را تأليف السّهرندى دانسته و مصحح در پانويس، نام كامل مؤلّف را احمد بن عبدالاحد بن زينالعابدين السّهرندى ذكر كرده است و سهرند را شهرى در هند دانسته است <ref>همان</ref>. | |||
#:گفتنى است كه در بين مؤلفان هندى، چنين نامى و چنان كتابى معرفى نشده است و احتمالا مقصود مؤلف «سر المصون»، «آداب المريدين» تأليف ضياءالدين ابونجيب السهروردى است. هرچند پيش از سهروردى، ابوالقاسم حسين بن جعفر بن محمد الواعظ معروف به الوزن (از صوفيان قرن چهارم) و نيز ابومحمد محيىالدين عبدالقادر بن موسى جيلانى و پس از سهروردى شيخ نجمالدين كبرى و كمالالدين حسين خوارزمى (مقتول 835ق)، كتابهايى با عنوان «آداب المريدين» در موضوع تصوف، تأليف كردهاند، ولى «آداب المريدين» سهروردى، نهتنها از امهات تصنيفات اوست، بلكه در ميان آثار صوفيه نيز ارزندهترين و دقيقترين آثار اوليه ارباب طريق بشمار مىآمده است؛ بهطورى كه نهتنها مبناى كار شهابالدين سهروردى در تأليف «عوارف المعارف» همين كتاب بوده، بلكه بارها به زبان فارسى ترجمه و شرح شده است. در «الذريعة» و «كشف الظنون» آداب المريدين سهروردى معرفى شده و نامى از سهرندى نيست <ref>همان</ref>. | |||
#أذكار الأذكياء: در «سر المصون»، اين كتاب به زبان فارسى دانسته شده و مؤلّف آن را نام نبرده است. موضوع كتاب، مناقب مشايخ طريقت، ذكر شده است. | |||
#الأربعين: از تأليفات شيخ بهايى است كه مؤلّف «سر المصون» درباره سال وفات مؤلف و معرفى كتاب و مؤلف آن چيزى ننوشته است. اربعين يا چهل حديث، نام دستهاى از كتابهاست كه مؤلفان آنها به جمعآورى و شرح 40 حديث از حضرت رسول(ص) پرداختهاند و از اين مؤلفان، شيخ بهايى (وفات 953ق) شهرت فراوان دارد و كتاب اربعين او در ايران چاپ شده است و اصل كتاب كه به عربى است يكى از بهترين كتب اربعينات علماى شيعه است <ref>همان</ref>. | |||
#ارشاد مبتديان در لغت عثمانيان، تأليف عثمان نورى و محمد طالب و ابراهيم ممتاز معلمان مصرى در قرن 13هجرى. از عبارات ابتداى كتاب برمىآيد كه اين كتاب، در آموزش زبان فارسى به عثمانيان بوده است: «بعد از شكر و سپاس خالق هر دو جهان»؛ درحالىكه مصحح «سر المصون» (شيخ سليم يوسف)، آن را تركى پنداشته است <ref>همان، ص312</ref>. | |||
#إرشاد المريد إلى المراد: اين كتاب، ترجمه «مرصاد العباد» نجمالدين رازى است كه در «سر المصون»، مولد وى خوارزم دانسته شده كه صحيح آن است كه در رى متولد شده و به شهرها و سرزمينهايى از جمله خوارزم سفر كرده است <ref>همان</ref>. | |||
#أساس الاقتباس: در «سر المصون» و نيز «الأعلام» تأليف خيرالدين زركلى كتاب مذكور از شخصى به اسم اختيارالدين بن غياثالدين حسينى (وفات 928ق)، از ادباى هرات و در موضوع منطق معرفى شده است. در «كشف الظنون»، كتاب مذكور از اختيارالدين حسينى دانسته شده و موضوع آن امثال و حكم و اقتباسات لطيفه ذكر شده است. گويا در «سر المصون» اين كتاب با تأليف مشهور خواجه نصير كه به همين نام و در موضوع منطق است، خلط شده باشد <ref>همان</ref>. | |||
گفتنى است كه در بين مؤلفان هندى، چنين نامى و چنان كتابى معرفى نشده است و احتمالا مقصود مؤلف «سر المصون»، «آداب المريدين» تأليف ضياءالدين ابونجيب السهروردى است. هرچند پيش از سهروردى، ابوالقاسم حسين بن جعفر بن محمد الواعظ معروف به الوزن (از صوفيان قرن چهارم) و نيز ابومحمد محيىالدين عبدالقادر بن موسى جيلانى و پس از سهروردى شيخ نجمالدين كبرى و كمالالدين حسين خوارزمى (مقتول 835ق)، كتابهايى با عنوان «آداب المريدين» در موضوع تصوف، تأليف كردهاند، ولى «آداب المريدين» سهروردى، نهتنها از امهات تصنيفات اوست، بلكه در ميان آثار صوفيه نيز ارزندهترين و دقيقترين آثار اوليه ارباب طريق بشمار مىآمده است؛ بهطورى كه نهتنها مبناى كار شهابالدين سهروردى در تأليف «عوارف المعارف» همين كتاب بوده، بلكه بارها به زبان فارسى ترجمه و شرح شده است. در «الذريعة» و «كشف الظنون» آداب المريدين سهروردى معرفى شده و نامى از سهرندى نيست <ref>همان</ref>. | #أسرار الشهادة في أخبار شهداء كربلا، تأليف عباسعلى افندى و به زبان فارسى معرفى شده است، كه ظاهرا فارسى بودن اين متن نسبت درستى نيست. همچنين در ميان كتبى كه به «أسرار الشهادة» نامبردارند، كتابى به سيد كاظم رشتى (وفات 1259ق) منتسب است كه در بيان اسرار واقعه كربلا نگارش يافته است <ref>همان</ref>. | ||
#امدنامه في تصريف الأفعال الفارسية باللغة الفارسية: تأليف حياتعلى افندى، كتابى است در آموزش صرف افعال فارسى به تركزبانان كه مؤلف آن شناسانده نشده است. | |||
#انشاء: كتابى است از ميرزا مهدى خان منشى استرآبادى، منشى نادر. در متن و زيرنويس «سر المصون»، مؤلف اين كتاب ناشناس پنداشته شده است. | |||
#برهان قاطع: مؤلف «سر المصون» درباره اين فرهنگ لغت فارسى فقط نام مؤلف (محمدحسين بن خلف تبريزى) و فارسى بودن آن را تصريح كرده است و عبارت آغازين آن را اينطور ذكر كرده: «اى راه به هر زبان در افواه» كه درست آن چنين است: «اى راهنما به هر زبان در افواه». همچنين مصحح «سر المصون» در زيرنويس اين مدخل نوشته: درباره مؤلف و كتاب (يعنى برهان قاطع) مطلبى نيافته است <ref>همان، ص313</ref>. | |||
#بريشان: آنطور كه از توضيح مؤلف «سر المصون» برمىآيد، اين كتاب رسالهاى است مشتمل بر ابيات منظوم و قطعاتى منثور به زبان تركى، تأليف اديب فاضل وجدانىبك القسطمونى از ادباى قرن 14 هجرى. مصحح نيز در زيرنويس مطلبى درباره اين كتاب و مؤلفش نيافته و آن را ناشناس دانسته است <ref>همان</ref>. | |||
#بلبلنامه: درباره مؤلف و موضوع كتاب در متن «سر المصون» و زيرنويس مصحح، هيچ توضيحى نيامده است و آن را تركى دانستهاند كه احتمالا فارسى است. | |||
#بهار دانش: كتاب به زبان فارسى و دربرگيرنده حكايات غريبه، تأليف ميرزا محسن عبدالبارى بن منلا ميرزا مؤمن النجارى از دانشمندان قرن 31 دانسته شده است <ref>همان</ref>. | |||
فهرست مطالب، بههمراه فهرست «قوافى»، «اعلام»، «بلدان و اماكن»، «آيات» و «روايات»، در انتهاى كتاب آمده است. | فهرست مطالب، بههمراه فهرست «قوافى»، «اعلام»، «بلدان و اماكن»، «آيات» و «روايات»، در انتهاى كتاب آمده است. |
ویرایش