پرش به محتوا

الإيضاح في علوم البلاغة، المعاني و البيان و البديع: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رده:25 بهمن الی 24 اسفند(97)' به '')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۸: خط ۲۸:
}}
}}


'''الإيضاح في علوم البلاغة'''، از آثار ممتاز و بسيار تأثيرگذار متخصص بزرگ علوم بلاغى، [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|جلال‌الدين محمد بن عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن محمد]]، مشهور به [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطيب قزوينى]] است كه آن را استاد [[شمس‌الدین، ابراهیم|ابراهیم شمس‌الدين]] تصحيح كرده و با افزودن مقدمه و تعليقات منتشر كرده است. در اين اثر، يك دوره مسائل علوم بلاغى (معانى، بيان و بديع) ذكر شده است. نام كامل اين اثر عبارت است از: «الإيضاح في علوم البلاغة، المعاني و البيان و البديع».
'''الإیضاح فی علوم البلاغة'''، از آثار ممتاز و بسیار تأثیرگذار متخصص بزرگ علوم بلاغى، [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|جلال‌الدین محمد بن عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن محمد]]، مشهور به [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] است که آن را استاد [[شمس‌الدین، ابراهیم|ابراهیم شمس‌الدین]] تصحیح کرده و با افزودن مقدمه و تعلیقات منتشر کرده است. در این اثر، یک دوره مسائل علوم بلاغى (معانى، بیان و بدیع) ذکر شده است. نام کامل این اثر عبارت است از: «الإیضاح فی علوم البلاغة، المعانی و البیان و البدیع».


==ساختار==
==ساختار==
اين كتاب از يك مقدمه و سه بخش اصلى به ترتيب ذيل تشكيل شده است:
این کتاب از یک مقدمه و سه بخش اصلى به ترتیب ذیل تشکیل شده است:


#معانى (شامل احوال اسناد خبرى، حقيقت و مجاز عقلى، احوال مسند و مسنداليه، احوال متعلقات فعل، قصر، انشاء، وصل، فصل، مساوات، ايجاز و اطناب)؛
#معانى (شامل احوال اسناد خبرى، حقیقت و مجاز عقلى، احوال مسند و مسندالیه، احوال متعلقات فعل، قصر، انشاء، وصل، فصل، مساوات، ایجاز و اطناب)؛
#بيان (شامل تشبيه، حقيقت و مجاز، استعاره و كنايه
#بیان (شامل تشبیه، حقیقت و مجاز، استعاره و کنایه
#بديع (شامل تعريف علم بديع، مطابقه، تضاد و ايهام تضاد، مشاكله و...).
#بدیع (شامل تعریف علم بدیع، مطابقه، تضاد و ایهام تضاد، مشاکله و...).


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
درباره روش و محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
درباره روش و محتواى این اثر چند نکته گفتنى است:


#مصحح محترم در مقدمه‌اش كه زمان و مكان نگارشش را مشخص نكرده، چند نكته مهمّ را يادآور شده:
#مصحح محترم در مقدمه‌اش که زمان و مکان نگارشش را مشخص نکرده، چند نکته مهمّ را یادآور شده:
#:الف) كتاب حاضر از نظر جامعيت، ممتاز است و هيچ مطلب بزرگ يا كوچكى از مباحث بلاغت را فراموش نكرده و همه را با تفصيل و دقت توضيح داده و به همه نظريه‌هاى گذشته يا معاصرش اشاره كرده است؛
#:الف) کتاب حاضر از نظر جامعیت، ممتاز است و هیچ مطلب بزرگ یا کوچکى از مباحث بلاغت را فراموش نکرده و همه را با تفصیل و دقت توضیح داده و به همه نظریه‌هاى گذشته یا معاصرش اشاره کرده است؛
#:ب) در تصحيح كتاب حاضر، چند مورد را انجام داده‌ام:
#:ب) در تصحیح کتاب حاضر، چند مورد را انجام داده‌ام:
#:نخست: زندگى‌نامه مؤلف را نوشتم؛
#:نخست: زندگى‌نامه مؤلف را نوشتم؛
#:دوم: مقدمه‌اى در موضوع بلاغت و فنونش تهيه كردم؛
#:دوم: مقدمه‌اى در موضوع بلاغت و فنونش تهیه کردم؛
#:سوم: نصوصى را كه مؤلف نقل كرده و مورد مناقشه قرار داده، با آثار قدما، مانند «أسرار البلاغة» عبدالقاهر جرجانى و «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|كشاف]]» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و «مفتاح العلوم» سكاكى، مقابله و مقايسه كردم و كوشيدم تا مطالب با صحت و دقت نقل شود؛
#:سوم: نصوصى را که مؤلف نقل کرده و مورد مناقشه قرار داده، با آثار قدما، مانند «أسرار البلاغة» عبدالقاهر جرجانى و «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|کشاف]]» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و «مفتاح العلوم» سکاکى، مقابله و مقایسه کردم و کوشیدم تا مطالب با صحت و دقت نقل شود؛
#:چهار: با استفاده از فرهنگ‌هاى لغوى مشهور، معانى لغات مشكل را در پاورقى شرح دادم؛
#:چهار: با استفاده از فرهنگ‌هاى لغوى مشهور، معانى لغات مشکل را در پاورقى شرح دادم؛
#:پنج: در حاشيه‌هاى كتاب، همه نويسندگان و كتاب‌هایشان را با ذكر منابع آن به‌صورت وافى معرفى كردم؛
#:پنج: در حاشیه‌هاى کتاب، همه نویسندگان و کتاب‌هایشان را با ذکر منابع آن به‌صورت وافى معرفى کردم؛
#:شش: همه احاديث نبوى را استخراج كرده و نصّش را با استفاده از كتب حديثى معتبر ضبط كردم و آنچه در پاورقى نيامده، يا مشهور است و يا به اطلاعاتى درباره آن دست نيافته‌ام؛
#:شش: همه احادیث نبوى را استخراج کرده و نصّش را با استفاده از کتب حدیثى معتبر ضبط کردم و آنچه در پاورقى نیامده، یا مشهور است و یا به اطلاعاتى درباره آن دست نیافته‌ام؛
#:هفت: آدرس همه آيات قرآن را كه در كتاب استفاده شده، با استفاده از «المعجم المفهرس» مشخص كردم؛
#:هفت: آدرس همه آیات قرآن را که در کتاب استفاده شده، با استفاده از «المعجم المفهرس» مشخص کردم؛
#:هشت: منابع همه شواهد شعرى را در جاى خودش مشخص كردم.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/6 الإيضاح في علوم البلاغة، ص6]</ref>
#:هشت: منابع همه شواهد شعرى را در جاى خودش مشخص کردم.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/6 الإيضاح في علوم البلاغة، ص6]</ref>
#مصحح، زندگى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطيب قزوينى]] و تحصيلات و اشتغالات و آثار علمى او را به‌صورت مختصر و مفيد نوشته است. از جمله تأكيد كرده است كه [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطيب قزوينى]] كه بسيار باهوش و تيزذهن، شيرين‌كلام و خوش‌منظر و اهل انصاف بود و خطّ خوشى هم داشت و به ترتيب در روم، دمشق و مصر نيز قضاوت مى‌كرد و به دستور سلطان در مصر در جامع القلعة خطابه مى‌خواند، مردم را به فراگيرى اصول فقه و معانى و بيان تشويق مى‌كرد. او همچنين منابع متعددى برای شرح حال وى ياد كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/8 همان، ص8 - 9]</ref>
#مصحح، زندگى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] و تحصیلات و اشتغالات و آثار علمى او را به‌صورت مختصر و مفید نوشته است. از جمله تأکید کرده است که [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] که بسیار باهوش و تیزذهن، شیرین‌کلام و خوش‌منظر و اهل انصاف بود و خطّ خوشى هم داشت و به ترتیب در روم، دمشق و مصر نیز قضاوت مى‌کرد و به دستور سلطان در مصر در جامع القلعة خطابه مى‌خواند، مردم را به فراگیرى اصول فقه و معانى و بیان تشویق مى‌کرد. او همچنین منابع متعددى برای شرح حال وى یاد کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/8 همان، ص8 - 9]</ref>
#نویسنده در مقدمه‌اش كه مشخصات نگارش آن نيز معلوم نيست، تأكيد كرده است كه اين كتاب در علم بلاغت و توابع آن است و آن را ايضاح ناميدم و آن را بر طبق نظم كتاب مختصر خودم كه «تلخيص المفتاح» ناميده‌ام، قرار دادم و مطالب را مقدارى توضيح دادم تا مانند شرح بر آن كتاب باشد و مواضع مشكل آن كتاب را حل كردم و مبهماتش را روشن ساختم و آنچه در «تلخيص المفتاح» نبود، ولى در «[[مفتاح العلوم]]» [[سکاکی، یوسف بن ابی‌بکر|سكاكى]] بود، بدان افزودم و آنچه در «مفتاح العلوم» نبود، از [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن|عبدالقاهر جرجانى]] در دو كتابش، «[[دلائل الإعجاز في علم المعاني|دلائل الإعجاز]]» و «[[أسرار البلاغة في علم البيان|أسرار البلاغة]]» گرفتم و همچنين از كلام ديگران نيز هرچه توانستم، برگرفتم و خلاصه همه آن موارد را استخراج و تهذيب كرده و منظم ساختم تا آنكه هر چيزى در جاى خودش قرار گرفت و همچنين هرچه به فكر خودم رسيد ‎و در جاى ديگرى نيز نبود، به آن افزودم؛ پس سپاس خداى را كه اين اثر، جامع مطالبى شد كه در جاهاى گوناگون پراكنده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/11 همان، ص11]</ref>
#نویسنده در مقدمه‌اش که مشخصات نگارش آن نیز معلوم نیست، تأکید کرده است که این کتاب در علم بلاغت و توابع آن است و آن را ایضاح نامیدم و آن را بر طبق نظم کتاب مختصر خودم که «تلخیص المفتاح» نامیده‌ام، قرار دادم و مطالب را مقدارى توضیح دادم تا مانند شرح بر آن کتاب باشد و مواضع مشکل آن کتاب را حل کردم و مبهماتش را روشن ساختم و آنچه در «تلخیص المفتاح» نبود، ولى در «[[مفتاح العلوم]]» [[سکاکی، یوسف بن ابی‌بکر|سکاکى]] بود، بدان افزودم و آنچه در «مفتاح العلوم» نبود، از [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن|عبدالقاهر جرجانى]] در دو کتابش، «[[دلائل الإعجاز في علم المعاني|دلائل الإعجاز]]» و «[[أسرار البلاغة في علم البيان|أسرار البلاغة]]» گرفتم و همچنین از کلام دیگران نیز هرچه توانستم، برگرفتم و خلاصه همه آن موارد را استخراج و تهذیب کرده و منظم ساختم تا آنکه هر چیزى در جاى خودش قرار گرفت و همچنین هرچه به فکر خودم رسید ‎و در جاى دیگرى نیز نبود، به آن افزودم؛ پس سپاس خداى را که این اثر، جامع مطالبى شد که در جاهاى گوناگون پراکنده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/11 همان، ص11]</ref>
#نویسنده با بيان اين مطلب كه در مورد تفسير فصاحت و بلاغت، اقوال متعددى وجود دارد، به بحث درباره تعريف فصاحت و بلاغت پرداخته و بلاغت را منحصر در علم معانى و بيان دانسته و علم بديع را تابع علوم معانى و بيان قرار داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/13 همان، ص13 - 22]</ref>
#نویسنده با بیان این مطلب که در مورد تفسیر فصاحت و بلاغت، اقوال متعددى وجود دارد، به بحث درباره تعریف فصاحت و بلاغت پرداخته و بلاغت را منحصر در علم معانى و بیان دانسته و علم بدیع را تابع علوم معانى و بیان قرار داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/13 همان، ص13 - 22]</ref>
#نویسنده، مقصود از علم معانى را منحصر در هشت باب دانسته است: «احوال اسناد خبرى»؛ «احوال مسنداليه»؛ «احوال مسند»؛ «احوال متعلقات فعل»؛ «قصر»؛ «انشاء»؛ «فصل و وصل» و «ايجاز و اطناب و مساوات». او سپس وجه اين انحصار را توضيح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/24 همان، ص24]</ref>
#نویسنده، مقصود از علم معانى را منحصر در هشت باب دانسته است: «احوال اسناد خبرى»؛ «احوال مسندالیه»؛ «احوال مسند»؛ «احوال متعلقات فعل»؛ «قصر»؛ «انشاء»؛ «فصل و وصل» و «ایجاز و اطناب و مساوات». او سپس وجه این انحصار را توضیح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/24 همان، ص24]</ref>
#نویسنده با اشاره به تعريفى كه سكاكى برای بلاغت مطرح كرده، اين مطلب را كه او فصاحت را به دو قسم لفظى و معنوى تقسيم كرده، توضيح داده و سپس به‌عنوان مثال، نكته‌هاى موجود در آيه '''«وَ قِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَ يَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَ غِيضَ الْمَاءُ وَ قُضِي الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَ قِيلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ»'''.<ref>هود: 44</ref>را از نظر فصاحت و بلاغت تشريح كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/251 همان، ص251]</ref>
#نویسنده با اشاره به تعریفى که سکاکى برای بلاغت مطرح کرده، این مطلب را که او فصاحت را به دو قسم لفظى و معنوى تقسیم کرده، توضیح داده و سپس به‌عنوان مثال، نکته‌هاى موجود در آیه '''«وَ قِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءَکِ وَ یَا سَمَاءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْمَاءُ وَ قُضِی الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»'''.<ref>هود: 44</ref>را از نظر فصاحت و بلاغت تشریح کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/251 همان، ص251]</ref>
#استاد ابراهیم شمس‌الدين در پاورقى‌هاى عالمانه‌اش كوشيده تا منابع مباحث را استخراج و ارائه كند و در اكثر موارد موفق شده و مستندات را آورده.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/31 به‌عنوان مثال: همان، ص31، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/58 ص58، پاورقى 4؛ ص122، پاورقى 1 و...]</ref>و البته گاهى نيز توفيق نيافته و يادآور شده كه مطلب مذكور در منابع قابل دسترس، پيدا نشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/37 همان، ص37، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/121 ص121، پاورقى 1] و [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/133 ص133، پاورقى 5]</ref>همچنين ايشان در مواردى، كتاب‌ها يا شخصيت‌ها و انديشمندان مورد بحث، مانند [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن|عبدالقاهر جرجانى]]، امرؤالقيس، [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] و... را معرفى كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/11 همان، ص11، پاورقى 1 و 2]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/13 ص13، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/16 ص16، پاورقى 1]</ref>
#استاد ابراهیم شمس‌الدین در پاورقى‌هاى عالمانه‌اش کوشیده تا منابع مباحث را استخراج و ارائه کند و در اکثر موارد موفق شده و مستندات را آورده.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/31 به‌عنوان مثال: همان، ص31، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/58 ص58، پاورقى 4؛ ص122، پاورقى 1 و...]</ref>و البته گاهى نیز توفیق نیافته و یادآور شده که مطلب مذکور در منابع قابل دسترس، پیدا نشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/37 همان، ص37، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/121 ص121، پاورقى 1] و [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/133 ص133، پاورقى 5]</ref>همچنین ایشان در مواردى، کتاب‌ها یا شخصیت‌ها و اندیشمندان مورد بحث، مانند [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن|عبدالقاهر جرجانى]]، امرؤالقیس، [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] و... را معرفى کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/11 همان، ص11، پاورقى 1 و 2]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/13 ص13، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/16 ص16، پاورقى 1]</ref>
#:بيشتر پاورقى‌هاى مصحح محترم، توضيحى و استنادى است و گاه، انتقادى و يا تركيبى - توضيحى، استنادى و انتقادى.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/123 همان، ص123، پاورقى 1]</ref>همچنين مصحح محترم در پاورقى‌ها، منابع شواهد شعرى را ذكر كرده و وزن عروضى اشعار آن را معين كرده كه مثلاً «من الطويل» يا «من البسيط» يا «من السريع» يا «من المتقارب» و.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/255 همان، ص255، پاورقى 3 و...]</ref>
#:بیشتر پاورقى‌هاى مصحح محترم، توضیحى و استنادى است و گاه، انتقادى و یا ترکیبى - توضیحى، استنادى و انتقادى.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/123 همان، ص123، پاورقى 1]</ref>همچنین مصحح محترم در پاورقى‌ها، منابع شواهد شعرى را ذکر کرده و وزن عروضى اشعار آن را معین کرده که مثلاً «من الطویل» یا «من البسیط» یا «من السریع» یا «من المتقارب» و.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/255 همان، ص255، پاورقى 3 و...]</ref>
#مصحح محترم در پایان، فهرست‌هاى فنى (آيات، اشعار، انصاف و اجزاء ابيات و مطالب) برای كتاب حاضر تنظيم كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/327 همان، ص327 - 415]</ref>
#مصحح محترم در پایان، فهرست‌هاى فنى (آیات، اشعار، انصاف و اجزاء ابیات و مطالب) برای کتاب حاضر تنظیم کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/327 همان، ص327 - 415]</ref>
#شايان ذكر است كه اثر حاضر از نظر منزلت علمى، از آثار شاخص و سرنوشت‌ساز در تاريخ علم محسوب مى‌شود و نظم موجود در ساختار علمى علوم بلاغى (معانى، بيان و بديع) كه امروزه پذيرفته شده است، ثمره تلاش علمى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطيب قزوينى]] در اين اثر ارزنده است.
#شایان ذکر است که اثر حاضر از نظر منزلت علمى، از آثار شاخص و سرنوشت‌ساز در تاریخ علم محسوب مى‌شود و نظم موجود در ساختار علمى علوم بلاغى (معانى، بیان و بدیع) که امروزه پذیرفته شده است، ثمره تلاش علمى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] در این اثر ارزنده است.


==پانويس ==
==پانویس ==
<references/>
<references />
==منابع مقاله==
==منابع مقاله==


الإيضاح في علوم البلاغة، المعاني و البيان و البديع، الخطيب القزويني، وضع حواشيه إبراهیم شمس‌الدين، دارالكتب العلمية، بيروت، الطبعة الثانية 2010م.
الإیضاح فی علوم البلاغة، المعانی و البیان و البدیع، الخطیب القزوینی، وضع حواشیه إبراهیم شمس‌الدین، دارالکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الثانیة 2010م.


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش