۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رده:25 بهمن الی 24 اسفند(97)' به '') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
''' | '''الإیضاح فی علوم البلاغة'''، از آثار ممتاز و بسیار تأثیرگذار متخصص بزرگ علوم بلاغى، [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|جلالالدین محمد بن عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن محمد]]، مشهور به [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] است که آن را استاد [[شمسالدین، ابراهیم|ابراهیم شمسالدین]] تصحیح کرده و با افزودن مقدمه و تعلیقات منتشر کرده است. در این اثر، یک دوره مسائل علوم بلاغى (معانى، بیان و بدیع) ذکر شده است. نام کامل این اثر عبارت است از: «الإیضاح فی علوم البلاغة، المعانی و البیان و البدیع». | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
این کتاب از یک مقدمه و سه بخش اصلى به ترتیب ذیل تشکیل شده است: | |||
#معانى (شامل احوال اسناد خبرى، | #معانى (شامل احوال اسناد خبرى، حقیقت و مجاز عقلى، احوال مسند و مسندالیه، احوال متعلقات فعل، قصر، انشاء، وصل، فصل، مساوات، ایجاز و اطناب)؛ | ||
# | #بیان (شامل تشبیه، حقیقت و مجاز، استعاره و کنایه)؛ | ||
# | #بدیع (شامل تعریف علم بدیع، مطابقه، تضاد و ایهام تضاد، مشاکله و...). | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
درباره روش و محتواى | درباره روش و محتواى این اثر چند نکته گفتنى است: | ||
#مصحح محترم در مقدمهاش | #مصحح محترم در مقدمهاش که زمان و مکان نگارشش را مشخص نکرده، چند نکته مهمّ را یادآور شده: | ||
#:الف) | #:الف) کتاب حاضر از نظر جامعیت، ممتاز است و هیچ مطلب بزرگ یا کوچکى از مباحث بلاغت را فراموش نکرده و همه را با تفصیل و دقت توضیح داده و به همه نظریههاى گذشته یا معاصرش اشاره کرده است؛ | ||
#:ب) در | #:ب) در تصحیح کتاب حاضر، چند مورد را انجام دادهام: | ||
#:نخست: زندگىنامه مؤلف را نوشتم؛ | #:نخست: زندگىنامه مؤلف را نوشتم؛ | ||
#:دوم: مقدمهاى در موضوع بلاغت و فنونش | #:دوم: مقدمهاى در موضوع بلاغت و فنونش تهیه کردم؛ | ||
#:سوم: نصوصى را | #:سوم: نصوصى را که مؤلف نقل کرده و مورد مناقشه قرار داده، با آثار قدما، مانند «أسرار البلاغة» عبدالقاهر جرجانى و «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|کشاف]]» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و «مفتاح العلوم» سکاکى، مقابله و مقایسه کردم و کوشیدم تا مطالب با صحت و دقت نقل شود؛ | ||
#:چهار: با استفاده از فرهنگهاى لغوى مشهور، معانى لغات | #:چهار: با استفاده از فرهنگهاى لغوى مشهور، معانى لغات مشکل را در پاورقى شرح دادم؛ | ||
#:پنج: در | #:پنج: در حاشیههاى کتاب، همه نویسندگان و کتابهایشان را با ذکر منابع آن بهصورت وافى معرفى کردم؛ | ||
#:شش: همه | #:شش: همه احادیث نبوى را استخراج کرده و نصّش را با استفاده از کتب حدیثى معتبر ضبط کردم و آنچه در پاورقى نیامده، یا مشهور است و یا به اطلاعاتى درباره آن دست نیافتهام؛ | ||
#:هفت: آدرس همه | #:هفت: آدرس همه آیات قرآن را که در کتاب استفاده شده، با استفاده از «المعجم المفهرس» مشخص کردم؛ | ||
#:هشت: منابع همه شواهد شعرى را در جاى خودش مشخص | #:هشت: منابع همه شواهد شعرى را در جاى خودش مشخص کردم.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/6 الإيضاح في علوم البلاغة، ص6]</ref> | ||
#مصحح، زندگى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن| | #مصحح، زندگى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] و تحصیلات و اشتغالات و آثار علمى او را بهصورت مختصر و مفید نوشته است. از جمله تأکید کرده است که [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] که بسیار باهوش و تیزذهن، شیرینکلام و خوشمنظر و اهل انصاف بود و خطّ خوشى هم داشت و به ترتیب در روم، دمشق و مصر نیز قضاوت مىکرد و به دستور سلطان در مصر در جامع القلعة خطابه مىخواند، مردم را به فراگیرى اصول فقه و معانى و بیان تشویق مىکرد. او همچنین منابع متعددى برای شرح حال وى یاد کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/8 همان، ص8 - 9]</ref> | ||
#نویسنده در مقدمهاش | #نویسنده در مقدمهاش که مشخصات نگارش آن نیز معلوم نیست، تأکید کرده است که این کتاب در علم بلاغت و توابع آن است و آن را ایضاح نامیدم و آن را بر طبق نظم کتاب مختصر خودم که «تلخیص المفتاح» نامیدهام، قرار دادم و مطالب را مقدارى توضیح دادم تا مانند شرح بر آن کتاب باشد و مواضع مشکل آن کتاب را حل کردم و مبهماتش را روشن ساختم و آنچه در «تلخیص المفتاح» نبود، ولى در «[[مفتاح العلوم]]» [[سکاکی، یوسف بن ابیبکر|سکاکى]] بود، بدان افزودم و آنچه در «مفتاح العلوم» نبود، از [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن|عبدالقاهر جرجانى]] در دو کتابش، «[[دلائل الإعجاز في علم المعاني|دلائل الإعجاز]]» و «[[أسرار البلاغة في علم البيان|أسرار البلاغة]]» گرفتم و همچنین از کلام دیگران نیز هرچه توانستم، برگرفتم و خلاصه همه آن موارد را استخراج و تهذیب کرده و منظم ساختم تا آنکه هر چیزى در جاى خودش قرار گرفت و همچنین هرچه به فکر خودم رسید و در جاى دیگرى نیز نبود، به آن افزودم؛ پس سپاس خداى را که این اثر، جامع مطالبى شد که در جاهاى گوناگون پراکنده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/11 همان، ص11]</ref> | ||
#نویسنده با | #نویسنده با بیان این مطلب که در مورد تفسیر فصاحت و بلاغت، اقوال متعددى وجود دارد، به بحث درباره تعریف فصاحت و بلاغت پرداخته و بلاغت را منحصر در علم معانى و بیان دانسته و علم بدیع را تابع علوم معانى و بیان قرار داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/13 همان، ص13 - 22]</ref> | ||
#نویسنده، مقصود از علم معانى را منحصر در هشت باب دانسته است: «احوال اسناد خبرى»؛ «احوال | #نویسنده، مقصود از علم معانى را منحصر در هشت باب دانسته است: «احوال اسناد خبرى»؛ «احوال مسندالیه»؛ «احوال مسند»؛ «احوال متعلقات فعل»؛ «قصر»؛ «انشاء»؛ «فصل و وصل» و «ایجاز و اطناب و مساوات». او سپس وجه این انحصار را توضیح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/24 همان، ص24]</ref> | ||
#نویسنده با اشاره به | #نویسنده با اشاره به تعریفى که سکاکى برای بلاغت مطرح کرده، این مطلب را که او فصاحت را به دو قسم لفظى و معنوى تقسیم کرده، توضیح داده و سپس بهعنوان مثال، نکتههاى موجود در آیه '''«وَ قِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءَکِ وَ یَا سَمَاءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْمَاءُ وَ قُضِی الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»'''.<ref>هود: 44</ref>را از نظر فصاحت و بلاغت تشریح کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/251 همان، ص251]</ref> | ||
#استاد ابراهیم | #استاد ابراهیم شمسالدین در پاورقىهاى عالمانهاش کوشیده تا منابع مباحث را استخراج و ارائه کند و در اکثر موارد موفق شده و مستندات را آورده.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/31 بهعنوان مثال: همان، ص31، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/58 ص58، پاورقى 4؛ ص122، پاورقى 1 و...]</ref>و البته گاهى نیز توفیق نیافته و یادآور شده که مطلب مذکور در منابع قابل دسترس، پیدا نشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/37 همان، ص37، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/121 ص121، پاورقى 1] و [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/133 ص133، پاورقى 5]</ref>همچنین ایشان در مواردى، کتابها یا شخصیتها و اندیشمندان مورد بحث، مانند [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن|عبدالقاهر جرجانى]]، امرؤالقیس، [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] و... را معرفى کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/11 همان، ص11، پاورقى 1 و 2]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/13 ص13، پاورقى 1]؛ [https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/16 ص16، پاورقى 1]</ref> | ||
#: | #:بیشتر پاورقىهاى مصحح محترم، توضیحى و استنادى است و گاه، انتقادى و یا ترکیبى - توضیحى، استنادى و انتقادى.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/123 همان، ص123، پاورقى 1]</ref>همچنین مصحح محترم در پاورقىها، منابع شواهد شعرى را ذکر کرده و وزن عروضى اشعار آن را معین کرده که مثلاً «من الطویل» یا «من البسیط» یا «من السریع» یا «من المتقارب» و.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/255 همان، ص255، پاورقى 3 و...]</ref> | ||
#مصحح محترم در پایان، فهرستهاى فنى ( | #مصحح محترم در پایان، فهرستهاى فنى (آیات، اشعار، انصاف و اجزاء ابیات و مطالب) برای کتاب حاضر تنظیم کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/20624/1/327 همان، ص327 - 415]</ref> | ||
# | #شایان ذکر است که اثر حاضر از نظر منزلت علمى، از آثار شاخص و سرنوشتساز در تاریخ علم محسوب مىشود و نظم موجود در ساختار علمى علوم بلاغى (معانى، بیان و بدیع) که امروزه پذیرفته شده است، ثمره تلاش علمى [[خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن|خطیب قزوینى]] در این اثر ارزنده است. | ||
== | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
الإیضاح فی علوم البلاغة، المعانی و البیان و البدیع، الخطیب القزوینی، وضع حواشیه إبراهیم شمسالدین، دارالکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الثانیة 2010م. | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] |
ویرایش