هفده رساله (عربی و فارسی)، به ضمیمه چهار رساله از دیگران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''هفده رساله (عربی و فارسی)، به ضمیمه چهار رساله از دیگران'''، مجموعه‌ای است شامل رساله‌های فارسی و عربی از محقق اردبیلی (متوفی 993ق) و رساله‌های منسوب به ایشان.

محقق ثانی‌ (کرکی)،‌ متوفای 940ق، کتاب «قاطعة اللجاج في تحقيق حل الخراج» را تألیف کرد؛ سپس شاگرد و معاصرش، فاضل‌ قطیفی،‌ متوفای‌ بعد از 940ق، کتاب «السراج الوهاج لدفع عجاج قاطعة اللجاج‌ في حيل الخراج» را در رد رساله خراجیه محقق کرکی تألیف کرد. مقدس اردبیلی کتاب «الخراجية» را‌ در‌ حمایت‌ از رساله خراجیه فاضل قطیفی و رد بر رساله خراجیه محقق‌ کرکی‌ تألیف نمود؛ سپس فاضل شیبانی، معاصر مقدس اردبیلی، در حیات مقدس، در حمایت و انتصار‌ محقق‌ کرکی‌ رساله «حل الخراج» را تألیف کرد<ref>همان، ص109-110</ref>

بعد از آن دوباره مقدس‌ اردبیلی رساله‌ «الخراجية (الثانية)» را در تأکید بر رساله خراجیه اولی خود و ظاهراً در رد‌ فاضل‌ شیبانی‌ تألیف نمود<ref>همان، ص110</ref>

[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|شیخ آقابزرگ تهرانی]] در‌ «ذریعه»، در وصف خراجیه مقدس اردبیلی نوشته است: «الخراجية للمولی المقدس أحمد‌ بن‌ محمد‌ الأردبيلي... نصر فيه الشيخ إبراهيم في الحكم بالتحريم»<ref>همان</ref>

همان‌ طور که در «الخراجية الأولی» ذکر شد، مقدس اردبیلی در تأکید بر رساله خراجیه اول،‌ رساله‌ خراجیه دوم را در تحریم خراج‌ مطلق‌ تألیف کرد‌ و ظاهراً‌ سبب تألیف رساله خراجیه‌ دوم، رساله خراجیه فاضل شیبانی بود؛ چراکه در مقدمه «حل الخراج»، شیبانی نسبت تردید‌ به‌ مقدس اردبیلی داده است؛ بنگرید: «فيقول‌ الفقير‌ الفاني‌ ماجد‌ بن‌ فلاح الشيباني إنه‌ قد‌ اشتهر أن مولانا أحمد الأردبيلي (سلّمه الله تعالی و أبقاه) يقول بتحريم الخراج و قد سألني جماعة من‌ أصحابه‌ عن‌ ذلك، فقلت لهم: المناسب أن يكتب مولانا‌ في‌ ذلك‌ شيئاً‌ يدل‌ علی‌ تحريمه. فبعد مدة ظهرت منه رسالة محصّلها أن الخراج فيه شبهة و أنا أنقل عبارته حرفاً بحرف خوفاً من التغيير و التبديل و کثرة الأقاويل»<ref>ر.ک: همان</ref>

یکی از رسائل مقدس اردبیلی، رساله «خلو الزمان عن المجتهد» یا «تقلید‌ میت»‌ یا «اجتهاد و تقلید» یا «عدم حجية قول الأصحاب بعدم خلو الزمان عن المجتهد) است<ref>همان</ref>

اگرچه در اکثر کتب تراجم و کتاب‌شناسی از این رساله نامی به میان نیامده است، ولی‌ خود‌ محقق اردبیلی‌ در کتاب «مجمع الفائدة و البرهان»، در بحث فقیه جامع الشرائط، اشاره به این رساله کرده است. صاحب «رياض العلماء» نیز‌ در‌ دو‌ کتابش تصریح به این رساله کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>

این کتاب، حاشیه‌ای است بر شرح مختصر عضدی. دو شرح بر «مختصر الأصول» [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]] معروف است: 1. شرح سید شریف‌الدین‌ جرجانی؛‌ 2. شرح قاضی عضد ایجی و بر هر دو شرح، حواشی زیادی نوشته شده و محقق اردبیلی بر شرح قاضی ایجی حاشیه نگاشته که معروف به «شرح العضدي» است<ref>ر.ک: همان</ref>

ناگفته نماند محقق اردبیلی قصد داشته است که بر تمام کتاب «شرح مختصر الأصول»» عضدی‌ حاشیه‌ بنویسد؛ زیرا خود مقدس اردبیلی در آخر حاشیه بر مختصر‌ الأصول عضدی (قسم اجماع) بدین مطلب تصریح کرده است<ref>همان</ref>

تفسیر بیضاوی‌ یا «أنوار التنزيل» قاضی بیضاوی، (م685ق یا 692ق) از تفاسیر عامه است که مورد توجه علمای خاصه ‌‌قرار‌ گرفته و بر آن حواشی بسیاری نوشته شده است. در «ذریعه» بیش از بیست حاشیه برای این کتاب معرفی شده، ولی نامی از حاشیه محقق اردبیلی به میان نیامده است؛ کما اینکه در هیچ‌یک از کتب تراجم و کتاب‌شناسی، چنین حاشیه‌ای‌ را به اردبیلی نسبت نداده‌اند. محقق اردبیلی در کتاب «زبدة البيان»، در بحث مسح رجلین از این حاشیه خود یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص105</ref>

حاشیه بر کشاف مقدس اردبیلی را هیچ‌یک از کتب تراجم و کتاب‌شناسی و... نام نبرده‌اند، ولی خود محقق‌ اردبیلی‌ در کتاب «مجمع الفائدة» در بحث تعقیب و اینکه سزاوار است قرائت آية الکرسي، تصریح به این حاشیه کشاف کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>

یکی از تألیفات محقق اردبیلی، کتابی است در اصول دین به فارسی. شرح‌حال‌نگاران و فهرست‌نگاران برای محقق اردبیلی کتاب‌هایی با عنوان‌های «اثبات واجب»، «اصول دین» و «اثبات امامت» یاد کرده‌اند که به نظر می‌رسد اینها همه نام‌های یک کتاب و آن‌هم همان «اصول دین» است. البته محقق اردبیلی نامی برای این کتاب انتخاب نکرده است، اما در دیگر تألیفاتش با عناوین «اثبات واجب»، «اثبات امامت»، «رساله فارسیه» و «بعض الرسائل» از آن یاد کرده و گاهی از آن مطالبی نقل کرده است<ref>ر.ک: متن، کتاب، ص219</ref>

«تعليقة و رد علی الخراجية الأولی للمقدس الأردبيلي للشيباني»؛ «رسالة في جواز تقليد الميت»؛ «تعليقة علی رسالة جواز تقليد الميت للمولی عبدالواحد التستري»؛ «رسالة حول كفاية بسملة الجنب بقصد سورة العزيمة في التذكية»؛ «رسالة في أن الأمر بالشيء یقتضي النهي عن ضده الخاص»؛ «تعليقة علی بحث الإجماع من شرح العضدي للمقدس الأردبيلي»؛ «رسالة في الرد علی الفخر الرازي في ما قال في تفسیر آية «'''و لا يأتل أولو الفضل'''»»؛ «رساله صلاتیه»؛ «رساله صومیه»؛ «رساله حجیه= مناسک حج»؛ «دوازده امام منسوب به مقدس اردبیلی» و «التهليلية».

<references/>