پرش به محتوا

معجم الأدباء (یاقوت حموی): تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۷ اوت ۲۰۲۰
جز
جایگزینی متن - 'عبدالمحمد آيتى' به 'عبدالمحمد آیتی'
جز (جایگزینی متن - 'عبدالمحمد آيتى' به 'عبدالمحمد آیتی')
خط ۳۶: خط ۳۶:
'''معجم الأدباء'''، اثر ياقوت حموى رومى، با تحقيق [[عباس، احسان|دكتر احسان عباس]]، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق<ref>دسترنجى، حكيمه، ص 201</ref>
'''معجم الأدباء'''، اثر ياقوت حموى رومى، با تحقيق [[عباس، احسان|دكتر احسان عباس]]، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق<ref>دسترنجى، حكيمه، ص 201</ref>
كتاب به زبان عربى و در قرن هفتم هجرى نوشته شده است.
كتاب به زبان عربى و در قرن هفتم هجرى نوشته شده است.
نویسنده در مقدمه كتاب خود، گاه آن را «إرشاد الأريب في معرفة الأديب» ناميده، ولى در مواضع ديگر، نام‌هاى مختلفى به آن داده است، چون: «معجم الأدباء»، «أخبار الأدباء»، «كتاب الأدباء» و نيز «أخبار النحويين» و ابن شعار آن را «معجم أئمة الأدباء» ناميده است. ابن المستوفى گويد كه مؤلف، كتاب خود را «إرشاد الأريب إلى معرفة الأديب» ناميده بود، ولى بعد آن را «إرشاد الألباء إلى معرفة الأدباء» ناميد<ref>عبدالمحمد آيتى، ص 7</ref>
نویسنده در مقدمه كتاب خود، گاه آن را «إرشاد الأريب في معرفة الأديب» ناميده، ولى در مواضع ديگر، نام‌هاى مختلفى به آن داده است، چون: «معجم الأدباء»، «أخبار الأدباء»، «كتاب الأدباء» و نيز «أخبار النحويين» و ابن شعار آن را «معجم أئمة الأدباء» ناميده است. ابن المستوفى گويد كه مؤلف، كتاب خود را «إرشاد الأريب إلى معرفة الأديب» ناميده بود، ولى بعد آن را «إرشاد الألباء إلى معرفة الأدباء» ناميد<ref>عبدالمحمد آیتی، ص 7</ref>




خط ۴۲: خط ۴۲:
كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در هفت جلد، تنظيم شده است.
كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در هفت جلد، تنظيم شده است.


نویسنده در كتاب خود، از نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریان، مورخان، وراقان معروف، كاتبان مشهور، صاحبان رسايل مدون و خطاطان حكايت كرده و كوشيده است تاريخ ولادت و وفات و آثار هريك از آن‌ها را ذكر كند و نيز نسب آنان را تا جايى كه برایش ممكن بوده، برشمارد و نيز شمارى از شعرهايشان را بياورد، ولى به قصد ايجاز مطلب، اسانيد روايات را حذف كرده، ولى منابع هر روايت را آورده است. همچنين شرح حال برخى را به‌تفصيل آورده، چون شرح حال [[صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد|صاحب بن عباد]]، ابوحيان توحيدى، ابوالفتح بن عميد و وزير، مهلبى، [[طبری، محمد بن جریر|محمد بن جرير طبرى]] و شافعى<ref>عبدالمحمد آيتى، ص 7</ref>
نویسنده در كتاب خود، از نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریان، مورخان، وراقان معروف، كاتبان مشهور، صاحبان رسايل مدون و خطاطان حكايت كرده و كوشيده است تاريخ ولادت و وفات و آثار هريك از آن‌ها را ذكر كند و نيز نسب آنان را تا جايى كه برایش ممكن بوده، برشمارد و نيز شمارى از شعرهايشان را بياورد، ولى به قصد ايجاز مطلب، اسانيد روايات را حذف كرده، ولى منابع هر روايت را آورده است. همچنين شرح حال برخى را به‌تفصيل آورده، چون شرح حال [[صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد|صاحب بن عباد]]، ابوحيان توحيدى، ابوالفتح بن عميد و وزير، مهلبى، [[طبری، محمد بن جریر|محمد بن جرير طبرى]] و شافعى<ref>عبدالمحمد آیتی، ص 7</ref>


نویسنده عنوان‌ها را به ترتيب حروف هجا آورده است؛ هرچند اين ترتيب، به‌دقت رعايت نشده و گاه شرح حال شاعران را نيز در زمره شرح حال ادبا آورده است<ref>همان</ref>
نویسنده عنوان‌ها را به ترتيب حروف هجا آورده است؛ هرچند اين ترتيب، به‌دقت رعايت نشده و گاه شرح حال شاعران را نيز در زمره شرح حال ادبا آورده است<ref>همان</ref>
خط ۴۸: خط ۴۸:
نویسنده، براى تأليف اثر خود، از بيست سالگى آغاز تحقيق كرده است. او، در طى سفرهاى خود، اغتنام فرصت كرده و از محضر بسيارى از دانشمندان بزرگ، بهره جسته و از چندين كتابخانه باشكوه و كم‌نظير آن روزگار، توشه برگرفته و سرانجام، با استفاده از قريب دويست و پنجاه منبع، شرح حال و اخبار بزرگان هر صنفى از ادب را با نظم الفبايى (با اعتبار دست‌كم چهار حرف نخست نام صاحب ترجمه) گرد آورده است<ref>س. س، ك، ص 192</ref>
نویسنده، براى تأليف اثر خود، از بيست سالگى آغاز تحقيق كرده است. او، در طى سفرهاى خود، اغتنام فرصت كرده و از محضر بسيارى از دانشمندان بزرگ، بهره جسته و از چندين كتابخانه باشكوه و كم‌نظير آن روزگار، توشه برگرفته و سرانجام، با استفاده از قريب دويست و پنجاه منبع، شرح حال و اخبار بزرگان هر صنفى از ادب را با نظم الفبايى (با اعتبار دست‌كم چهار حرف نخست نام صاحب ترجمه) گرد آورده است<ref>س. س، ك، ص 192</ref>


منابع مهم او عبارتند از: «فهرست» [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]]، «يتيمة الدهر» ثعالبى، «[[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]» خطيب، «[[تاریخ مدینة دمشق |تاريخ دمشق]]» [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]]، «[[تاریخ نیشابور]]» حاكم، «المقتبس» ابن حيان، «معجم الشعراء» مرزبانى، «خريدة القصر» عماد اصفهانى، «مراتب النحويين» ابوطيب لغوى، «نشوار المحاضرة» تنوخى، «أخلاق الوزيرين» ابوحيان توحيدى، «طبقات النحويين» زبيدى و آثار علماى اندلس، چون «جذوة المقتبس» حميدى، «[[الصلة مع التكملة و صلة الصلة|الصلة]]» [[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]، «الذخيرة» ابن بسام و علماى صقليه چون حسن بن يحيى فقيه صقلى و ابن القطاع و نيز «قلائد العقيان» ابن خاقان و كتاب‌هايى چون «تاريخ اصفهان»، «تاريخ بيهق»، «تاريخ خوارزم»، «تاريخ مرو»، «تاريخ هرات» و تاريخ «همدان». گاه نيز از مؤلفى نام برده، ولى از كتابى كه از آن بهره گرفته، ياد نبرده است<ref>عبدالمحمد آيتى، ص 7</ref>
منابع مهم او عبارتند از: «فهرست» [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]]، «يتيمة الدهر» ثعالبى، «[[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]» خطيب، «[[تاریخ مدینة دمشق |تاريخ دمشق]]» [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]]، «[[تاریخ نیشابور]]» حاكم، «المقتبس» ابن حيان، «معجم الشعراء» مرزبانى، «خريدة القصر» عماد اصفهانى، «مراتب النحويين» ابوطيب لغوى، «نشوار المحاضرة» تنوخى، «أخلاق الوزيرين» ابوحيان توحيدى، «طبقات النحويين» زبيدى و آثار علماى اندلس، چون «جذوة المقتبس» حميدى، «[[الصلة مع التكملة و صلة الصلة|الصلة]]» [[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]، «الذخيرة» ابن بسام و علماى صقليه چون حسن بن يحيى فقيه صقلى و ابن القطاع و نيز «قلائد العقيان» ابن خاقان و كتاب‌هايى چون «تاريخ اصفهان»، «تاريخ بيهق»، «تاريخ خوارزم»، «تاريخ مرو»، «تاريخ هرات» و تاريخ «همدان». گاه نيز از مؤلفى نام برده، ولى از كتابى كه از آن بهره گرفته، ياد نبرده است<ref>عبدالمحمد آیتی، ص 7</ref>


ياقوت به شعر مولع بود؛ چنان‌كه شرح حال‌ها كمتر اتفاق مى‌افتد كه با شعر صاحب ترجمه، همراه نباشد، حتى زمانى هم كه صاحب ترجمه به سرودن شعر مشهور نباشد. وى شعر هم مى‌سروده، ولى اشعارش مدون نشده است. آنان كه شرح حالش را نوشته‌اند، ابياتى از او نقل كرده‌اند<ref>همان، ص 8</ref>
ياقوت به شعر مولع بود؛ چنان‌كه شرح حال‌ها كمتر اتفاق مى‌افتد كه با شعر صاحب ترجمه، همراه نباشد، حتى زمانى هم كه صاحب ترجمه به سرودن شعر مشهور نباشد. وى شعر هم مى‌سروده، ولى اشعارش مدون نشده است. آنان كه شرح حالش را نوشته‌اند، ابياتى از او نقل كرده‌اند<ref>همان، ص 8</ref>
خط ۷۰: خط ۷۰:




اين اثر را نخستين بار خاورشناس بزرگ انگليسى، «د. س. مارگليوت» چاپ كرد. او يك نسخه از كتاب را كه در كتابخانه بريل يافته بود، اساس كار خود قرار داد. اين نسخه پر از غلط و خطا بود و به‌ناچار براى تصحيح، از كتاب‌هايى كه از ياقوت نقل كرده بودند، چون «الوافي بالوفيات» [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]، «فوات الوفيات» كتبى، «[[روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|روضات الجنات]] في أحوال العلماء و السادات» محمدباقر بن زين‌العابدين بن موسوى خوانسارى و نيز كتاب‌هايى كه ياقوت از آن‌ها نقل كرده بود، استفاده نمود. چاپ مارگليوت هفت جلد است و در قاهره به سال 1907 به طبع رسيده است<ref>عبدالمحمد آيتى، ص 8</ref>
اين اثر را نخستين بار خاورشناس بزرگ انگليسى، «د. س. مارگليوت» چاپ كرد. او يك نسخه از كتاب را كه در كتابخانه بريل يافته بود، اساس كار خود قرار داد. اين نسخه پر از غلط و خطا بود و به‌ناچار براى تصحيح، از كتاب‌هايى كه از ياقوت نقل كرده بودند، چون «الوافي بالوفيات» [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]، «فوات الوفيات» كتبى، «[[روضات الجنات في أحوال العلماء و السادات|روضات الجنات]] في أحوال العلماء و السادات» محمدباقر بن زين‌العابدين بن موسوى خوانسارى و نيز كتاب‌هايى كه ياقوت از آن‌ها نقل كرده بود، استفاده نمود. چاپ مارگليوت هفت جلد است و در قاهره به سال 1907 به طبع رسيده است<ref>عبدالمحمد آیتی، ص 8</ref>


سپس ابراهيم يازجى، نيمى از كتاب را تصحيح كرد كه در سال 1906م، مرگش دررسيد. نصف باقى را نسطاس حمصى تصحيح كرد. همين ناشر چاپ دوم كتاب خود را آغاز كرد، درحالى‌كه كتاب «طبقات» زبيدى، «[[تاریخ مدینة دمشق |تاريخ دمشق]]» [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]] و «نشوار المحاضرة» تنوخى را، كه همه از «معجم الأدباء» مطالبى برگرفته بودند، در پيش رو داشت<ref>همان</ref>
سپس ابراهيم يازجى، نيمى از كتاب را تصحيح كرد كه در سال 1906م، مرگش دررسيد. نصف باقى را نسطاس حمصى تصحيح كرد. همين ناشر چاپ دوم كتاب خود را آغاز كرد، درحالى‌كه كتاب «طبقات» زبيدى، «[[تاریخ مدینة دمشق |تاريخ دمشق]]» [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]] و «نشوار المحاضرة» تنوخى را، كه همه از «معجم الأدباء» مطالبى برگرفته بودند، در پيش رو داشت<ref>همان</ref>
خط ۹۰: خط ۹۰:
# دسترنجى، حكيمه «معجم الأدبا و تأثير آن در معرفى و احياى تمدن ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه پارسى، سال نهم، بهار 1332، شماره 1 (4 صفحه، از 201 تا 204).
# دسترنجى، حكيمه «معجم الأدبا و تأثير آن در معرفى و احياى تمدن ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه پارسى، سال نهم، بهار 1332، شماره 1 (4 صفحه، از 201 تا 204).
# س. س، ك «تازه‌هاى نشر در زبان و ادب فارسى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه فرهنگستان، تابستان 1384، شماره 26 (26 صفحه، از 184 تا 209).
# س. س، ك «تازه‌هاى نشر در زبان و ادب فارسى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه فرهنگستان، تابستان 1384، شماره 26 (26 صفحه، از 184 تا 209).
# حموى، ياقوت، معجم الأدباء، ترجمه و پيرايش: عبدالمحمد آيتى، تهران: سروش (انتشارات صدا و سيما)، 1381.
# حموى، ياقوت، معجم الأدباء، ترجمه و پيرايش: عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش (انتشارات صدا و سيما)، 1381.


==وابسته‌ها==
==وابسته‌ها==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش