۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
خريدة العجائب و فريدة الغرائب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ': ==' به '=='
جز (Hbaghizadeh@noornet.net صفحهٔ خریدة العجائب و فریدة الغرائب را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به خريدة العجائب و فريدة الغرائب منتقل کرد) |
جز (جایگزینی متن - ': ==' به '==') |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
== معرفى اجمالى | == معرفى اجمالى== | ||
"خريدة العجائب و فريدة الغرائب" تأليف سراج‌الدين بن الوردى متوفى 861ق است كه به عربى به رشته تحرير در آمده است. اين اثر از نوع كيهان‌نگارى و جغرافياى اقليمى است. تاريخ نگارش كتاب به گفته خود او 822 قمرى است. كشكولى است كه هر آن چه به نظر نويسنده از حيوانات و نباتات و مباحث جغرافيايى و تاريخى و فلكى و حوادث آخر الزمان و قيامت و... جالب و قابل ذكر بوده در آن گرد آورده است. در دايرة المعارف اسلامى درباره اين كتاب چنين آمده است: "كتابى با عنوان خريده العجائب كه نوعى كتاب جغرافيا و تاريخ طبيعى كم ارزش است به ابن‌وردى نسبت داده شده كه سال‌ها مورد توجه خاورشناسان قرار داشت و چاپ‌هاى مختلفى از همه آن يا بخش‌هايى از آن صورت گرفته است؛ اما امروزه محققان متفقند كه اين اثر نه از زين‌الدين ابن‌وردى كه از سراج‌الدين ابوحفص عمر بن وردى است". برخي به اشتباه اين كتاب را به افراد ديگري و از جمله جدّ او نسبت داده‌اند. | "خريدة العجائب و فريدة الغرائب" تأليف سراج‌الدين بن الوردى متوفى 861ق است كه به عربى به رشته تحرير در آمده است. اين اثر از نوع كيهان‌نگارى و جغرافياى اقليمى است. تاريخ نگارش كتاب به گفته خود او 822 قمرى است. كشكولى است كه هر آن چه به نظر نويسنده از حيوانات و نباتات و مباحث جغرافيايى و تاريخى و فلكى و حوادث آخر الزمان و قيامت و... جالب و قابل ذكر بوده در آن گرد آورده است. در دايرة المعارف اسلامى درباره اين كتاب چنين آمده است: "كتابى با عنوان خريده العجائب كه نوعى كتاب جغرافيا و تاريخ طبيعى كم ارزش است به ابن‌وردى نسبت داده شده كه سال‌ها مورد توجه خاورشناسان قرار داشت و چاپ‌هاى مختلفى از همه آن يا بخش‌هايى از آن صورت گرفته است؛ اما امروزه محققان متفقند كه اين اثر نه از زين‌الدين ابن‌وردى كه از سراج‌الدين ابوحفص عمر بن وردى است". برخي به اشتباه اين كتاب را به افراد ديگري و از جمله جدّ او نسبت داده‌اند. | ||
== ساختار | == ساختار== | ||
نويسنده، بخشى از كتاب را با عنوان "فصل" و بخش ديگرى را با عنوان "ذكر" آورده است. بخش اول در باب اقليم‌ها، سرزمين‌ها، معادن، گياهان، جانوران و بخش دوم در رابطه با اخبار تاريخى و حوادث آخر الزمان و قيامت است. شيوه طرح مباحث او در موضوعات مختلف متفاوت است. در برخى بدون توضيح به اصل مطلب مى‌پردازد و در برخى توضيحاتى را مطرح مى‌كند كه با عنوان كتاب تناسبى ندارد. آغاز كتاب با يك نوع بي نظمي همراه است. فهرست مطالب كتاب بدون هيچ دليلي پس از دو فصل از كتاب آمده است. | نويسنده، بخشى از كتاب را با عنوان "فصل" و بخش ديگرى را با عنوان "ذكر" آورده است. بخش اول در باب اقليم‌ها، سرزمين‌ها، معادن، گياهان، جانوران و بخش دوم در رابطه با اخبار تاريخى و حوادث آخر الزمان و قيامت است. شيوه طرح مباحث او در موضوعات مختلف متفاوت است. در برخى بدون توضيح به اصل مطلب مى‌پردازد و در برخى توضيحاتى را مطرح مى‌كند كه با عنوان كتاب تناسبى ندارد. آغاز كتاب با يك نوع بي نظمي همراه است. فهرست مطالب كتاب بدون هيچ دليلي پس از دو فصل از كتاب آمده است. | ||
== گزارش محتوا | == گزارش محتوا== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
گرايش مطالب كتاب به قصه‌ها و شگفتى‌ها آن را شبيه داستان‌هاى قصه‌گويانى كرده است كه مى‌خواستند از اين رهگذر در ميان مردم عامى شهرتى بيابند. شايد خيال‌پردازى و شرح دربار شگفتى‌ها كه بخش قابل توجهى از كتاب را فرا گرفته است، موجب چنين اظهار نظرى شده باشد. محمد بن شَنَب، خريده‌العجائب را راهنمايى معمولى و عادى در زمين جغرافيا و تاريخ طبيعى ناميده و آن را فاقد اهميت علمى دانسته است. به نظر وى گر چه اطلاعات واقعى در اين كتاب اندك است؛ اما در آن از ابن‌وردى مطالبى نقل شده است كه از گذشته مستقيماً به ما نرسيده است؛ بنابراين نمى‌توان، همانند حاجى خليفه منكر فوايد اثر وى شد. ابن‌وردى منابع مورد استفاد خويش را در مقدم كتاب به اين شرح معرفى كرده است: شرح تذكر خواجه نصيرالدين طوسى، جفرالانبياء بطلميوس، تقويم البلاد بلخى، مروج الذهب مسعودى، عجائب المخلوقات ابن اثير، مسالك و ممالك مراكشى و كتاب الابتداء. معمولاً اشار بعضى مؤلفان به نام‌هاى مؤلفان متقدم و صاحب نام در حكم گون‌هاى دفاع از اثر خودشان است؛ ولى در اين موردِ خاص نام حرانى در كتاب نيامده است. گر چه در تأثير حرانى بر ابن‌وردى جاى ترديد نيست؛ ولى نمى‌توان آثار اين دو را از جميع جهات همسان شمرد. اما دربار ضعف مطالب كتاب بايد گفت كه كشورهاى واقع در شرق مصر طى يك قرن پيش از تصرف آن سرزمين‌ها به دست تركان، از ديدگاه آثار و تأليفات جغرافيايى، غناى چندانى نداشته‌اند. با اين همه مى‌توان كتاب خريده العجائب را عمده‌ترين آنها در زمين كيهان نگارى به شمار آورد. اين كتاب در زمين كيهان نگارى به عجائب المخلوقات حمدالله قزوينى و نخبةالدهر شمس‌الدين محمد بن ابوطالب دمشقى نزديك است. در ابتداي كتاب نقشه مدوري از عالم ارائه شده است. اكثر نسخه‌هاى خطى كتاب حمدالله مستوفى و كيهان نگاران پس از او چون حرانى و ابن‌وردى نيز داراى نقشه‌هاى مدورى از جهان هستند كه از نوع نقش اصطخرى است. اين نقشه‌ها به هيچ روى بدتر از ديگر نقشه‌هاى مشابه نيستند. از اين‌رو انتقاد حاجى خليفه در اين مورد خاص مفهوم به نظر نمى‌رسد و مى‌توان گفت كه در آن تا اندازه‌اى تعصب و غرض مشهود است. به اعتقاد نويسنده مطالب كتاب شرح و تفصيل نقشه مذكور است. اين نقشه در آغاز قرن 19م بر پاى استفاده از نسخ خطى پاريس و بهره‌گيرى تورنبرگ از نسخ خطى اوپسالا شناخته شد. به جز نقش مدور جهان، نقش قبله براى اداى نماز نيز در كتاب وجود دارد. بخش جهانشناسى بى‌گمان متأثر از كتاب البدء و التاريخ بوده و حتى به آن نيز استناد شده است. شرح مربوط به كشورهاى اروپا، شمال آسيا و هندوستان به ندرت در كتاب آمده است. جالب‌ترين بخش كتاب مربوط به اخبار افريقا، عربستان و سوريه است. مؤلف دربار اقوام ساكن اطراف رود ولگا، برداس‌ها، بلغارها و روس‌ها بر پاى نوشته‌هاى مسعودى و سلام ترجمان نيز مطالبى نگاشته است. منقولات وى از ابن فضلان گويا مستقيماً از خود وى صورت نگرفته، بلكه از طريق مؤلفان ديگر بوده است.در مجموع بايد گفت كه كتاب با وجود اشكالاتى از مطالب ارزشمندى نيز برخوردار است و نبايد آن را فاقد ارزش علمى دانست. | گرايش مطالب كتاب به قصه‌ها و شگفتى‌ها آن را شبيه داستان‌هاى قصه‌گويانى كرده است كه مى‌خواستند از اين رهگذر در ميان مردم عامى شهرتى بيابند. شايد خيال‌پردازى و شرح دربار شگفتى‌ها كه بخش قابل توجهى از كتاب را فرا گرفته است، موجب چنين اظهار نظرى شده باشد. محمد بن شَنَب، خريده‌العجائب را راهنمايى معمولى و عادى در زمين جغرافيا و تاريخ طبيعى ناميده و آن را فاقد اهميت علمى دانسته است. به نظر وى گر چه اطلاعات واقعى در اين كتاب اندك است؛ اما در آن از ابن‌وردى مطالبى نقل شده است كه از گذشته مستقيماً به ما نرسيده است؛ بنابراين نمى‌توان، همانند حاجى خليفه منكر فوايد اثر وى شد. ابن‌وردى منابع مورد استفاد خويش را در مقدم كتاب به اين شرح معرفى كرده است: شرح تذكر خواجه نصيرالدين طوسى، جفرالانبياء بطلميوس، تقويم البلاد بلخى، مروج الذهب مسعودى، عجائب المخلوقات ابن اثير، مسالك و ممالك مراكشى و كتاب الابتداء. معمولاً اشار بعضى مؤلفان به نام‌هاى مؤلفان متقدم و صاحب نام در حكم گون‌هاى دفاع از اثر خودشان است؛ ولى در اين موردِ خاص نام حرانى در كتاب نيامده است. گر چه در تأثير حرانى بر ابن‌وردى جاى ترديد نيست؛ ولى نمى‌توان آثار اين دو را از جميع جهات همسان شمرد. اما دربار ضعف مطالب كتاب بايد گفت كه كشورهاى واقع در شرق مصر طى يك قرن پيش از تصرف آن سرزمين‌ها به دست تركان، از ديدگاه آثار و تأليفات جغرافيايى، غناى چندانى نداشته‌اند. با اين همه مى‌توان كتاب خريده العجائب را عمده‌ترين آنها در زمين كيهان نگارى به شمار آورد. اين كتاب در زمين كيهان نگارى به عجائب المخلوقات حمدالله قزوينى و نخبةالدهر شمس‌الدين محمد بن ابوطالب دمشقى نزديك است. در ابتداي كتاب نقشه مدوري از عالم ارائه شده است. اكثر نسخه‌هاى خطى كتاب حمدالله مستوفى و كيهان نگاران پس از او چون حرانى و ابن‌وردى نيز داراى نقشه‌هاى مدورى از جهان هستند كه از نوع نقش اصطخرى است. اين نقشه‌ها به هيچ روى بدتر از ديگر نقشه‌هاى مشابه نيستند. از اين‌رو انتقاد حاجى خليفه در اين مورد خاص مفهوم به نظر نمى‌رسد و مى‌توان گفت كه در آن تا اندازه‌اى تعصب و غرض مشهود است. به اعتقاد نويسنده مطالب كتاب شرح و تفصيل نقشه مذكور است. اين نقشه در آغاز قرن 19م بر پاى استفاده از نسخ خطى پاريس و بهره‌گيرى تورنبرگ از نسخ خطى اوپسالا شناخته شد. به جز نقش مدور جهان، نقش قبله براى اداى نماز نيز در كتاب وجود دارد. بخش جهانشناسى بى‌گمان متأثر از كتاب البدء و التاريخ بوده و حتى به آن نيز استناد شده است. شرح مربوط به كشورهاى اروپا، شمال آسيا و هندوستان به ندرت در كتاب آمده است. جالب‌ترين بخش كتاب مربوط به اخبار افريقا، عربستان و سوريه است. مؤلف دربار اقوام ساكن اطراف رود ولگا، برداس‌ها، بلغارها و روس‌ها بر پاى نوشته‌هاى مسعودى و سلام ترجمان نيز مطالبى نگاشته است. منقولات وى از ابن فضلان گويا مستقيماً از خود وى صورت نگرفته، بلكه از طريق مؤلفان ديگر بوده است.در مجموع بايد گفت كه كتاب با وجود اشكالاتى از مطالب ارزشمندى نيز برخوردار است و نبايد آن را فاقد ارزش علمى دانست. | ||
== وضعيت | == وضعيت== | ||
"انور محمود زناتى" محقق كتاب، مقدمه مختصر و مفيدى در ابتداى اثر دارد. وى تحقيق خوبى نيز در رابطه با اماكن و الفاظ و اصطلاحات كتاب انجام داده كه به صورت پاورقى‌هايى مفصل ارائه شده است. در پايان كتاب، نقشه‌هاى اصطخرى، ادريسى و ابن‌وردى و تعدادى از نقشه‌هاى تاريخى و فهرست منابع و مراجع آمده است. | "انور محمود زناتى" محقق كتاب، مقدمه مختصر و مفيدى در ابتداى اثر دارد. وى تحقيق خوبى نيز در رابطه با اماكن و الفاظ و اصطلاحات كتاب انجام داده كه به صورت پاورقى‌هايى مفصل ارائه شده است. در پايان كتاب، نقشه‌هاى اصطخرى، ادريسى و ابن‌وردى و تعدادى از نقشه‌هاى تاريخى و فهرست منابع و مراجع آمده است. | ||
== منابع | == منابع== | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/6778 مطالعه کتاب خریدة العجائب و فریدة الغرائب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور] | [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/6778 مطالعه کتاب خریدة العجائب و فریدة الغرائب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||