خسرونامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری: تفاوت میان نسخه‌ها

خسرونامه در ميان مثنويات عطّار، تنها منظومه‌اى است كه از ماجراى عشق دو دلداده و داستان زندگانى دو شاهزاده سخن مى‌گويد. اصل اين داستان، چنانكه خود شيخ در آغاز كتاب بدان اشاره كرده، افسانه‌اى باستانى است به قلم «بدر اهوازى» كه احوالش مانند بسيارى از داستان نويسان مجهول است. دوستى از شيخ خواهش كرده است كه آن را به نظم درآورد. وى نخست به عذر اين‌كه خسرونامه افسانه‌اى عشقى است، خواهش آن دوست را رد كرد؛ ولى وى سخت پايدارى نمود و بعدها شيخ خواهش او را پذيرفت و اين داستان را دستاويز بيان حقايق معارف و عرفان كرد و به سلك نظم كشيد. داستان خسرونامه بعد از عطّار به نام «گل و هرمز» و «خسرو و گل» معروف شده و اكنون چنان است كه ارباب دانش نام اصلى آن را كمتر مى‌دانند و برخى هم خسرونامه و گل و هرمز را به اشتباه دو مثنوى دانسته‌اند. بعضى اين مثنوى را از شيخ عطّار نمى‌دانند. از جمله كسانى كه در صحّت انتساب خسرونامه به عطّار ترديد كرده‌اند، مى‌توان سه تن را نام برد. مرحوم استاد سعيد نفيسى در كتاب «جستجو در احوال و آثار عطّار» كه خسرونامه را از «عطّار تونى» شاعر شيعه‌ى قرن نهم دانسته‌اند، آقاى دكتر محمّدرضا شفيعى كدكنى در مقدّمه‌ى كتاب مختارنامه، استاد عبدالحسين زرّين كوب در كتاب «جستجو در تصوّف ايران» دليل دكتر شفيعى بر رد انتساب خسرونامه به عطّار، وجود برخى ابيات مشترك و مشابه در «گلشن راز» شبسترى و خسرونامه است. استاد زرين كوب فرموده‌اند: «در باب خسرونامه يا خسرو و گل كه گه گاه محققان، ذكر آثار ديگر عطّار را در آن مستند و ملاك تميز صحت و قبول انتساب آن آثار تلقى كرده‌اند، هم در باب يقين ممدوح و مخاطب آن (سعدالدين ابن الربيب) جاى بحث است و هم در اين نكته كه شاعر بعد از نظم آثارى چون اسرارنامه و مصيبت نامه و مقامات طيور به نظم كردن يك قصّه بزمى ساده پرداخته باشد، غرابتى هست. ذكر آثار عطّار و اشارت به احوال او هم در طى مقدّمه‌ى خسرونامه طورى است كه روى هم رفته نمى‌توان آن را به طور قطع جزء آثار اوايل عمر شاعر شمرد و اگر جزء آخرين آثارش باشد، ديگر سلوك روحانى و عرفانى شاعر چندان صميمانه و قابل توجيه نخواهد بود». البته محققانى هستند كه انتساب كتاب را به عطّار قطعى دانسته ودلايل شفيعى كدكنى و زرين كوب و نفيسى را ناصواب مى‌دانند.

كتاب در وزن هزج مسدس مقصور سروده شده است و همانند «ويس و رامين» فخر گرگانى و «خسروشيرين» و «ليلى و مجنون» حكيم نظامى درباره عشق دو شاهزاده سخن مى‌گويد. كتاب بعد از حمد حضرت حق و نعت سيدالمرسلين(ص) آغاز مى‌شود و بعد از مدح ائمّه‌ى دين به ترتيبى خاص درباره وقايعى چون ديدن گل هرمز را در باغ و عاشق شدن، خطاب به حقيقت جان در معنى زارى كردن گلرخ، گفتار در رخصت دادن دايه گلرخ را در عشق هرمز و حيله ساختن، پاسخ دادن هرمز دايه را، رفتن دايه پيش هرمز، آغاز عشق نامه خسرو و گل، خواستگارى شاه اصفهان از گل، طلب كردن قيصر باج و خراج از پادشاه خوزستان و رفتن هرمز به رسولى، نامه نوشتن گل به خسرو در فراق و ناخوشى، رفتن خسرو به طبيبى بر بالين گلرخ، لشكر كشيدن قيصر و خسرو به طرف اصفهان، رفتن خسرو به دريا به طلب گل، آمدن فرّخ به تركستان به طلب گل، رزم خسرو با شاپور، رسيدن خسرو و گل با هم و رفتن به روم، سپرى شدن كار خسرو، در وفات قيصر و پادشاهى جهانگير داستان سرايى كرده و دقائق است.

[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/6903 مطالعه کتاب خسرو نامه شیخ فرید الدین عطار نیشابوری در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]

[[رده:کتاب‌شناسی]]