المعجم الأوسط: تفاوت میان نسخه‌ها

'''المعجم الأوسط'''، تألیف یکی از بزرگ‌ترین محدثان اهل سنت در قرن چهارم، به نام سلیمان بن احمد طبرانی (متوفی 360ق)، در موضوع حدیث است. نویسنده در این کتاب احادیث غریب را از شیوخ خود گردآوری نموده است.

از طبرانی سه کتاب حدیثی معجم، به نام‌های «المعجم الصغير»، «المعجم الأوسط» و «المعجم الكبير» به یادگار مانده که سبک آن‌ها یکسان است.

تحقیق این اثر، توسط ابومعاذ طارق بن عوض‌الله بن محمد و ابوالفضل عبدالمحسن بن ابراهیم حسینی صورت گرفته است.

چینش روایات در این کتاب، به‌ترتیب مشایخ و اساتید طبرانی است؛ بدین‌صورت که نویسنده در ذیل نام هر استادش، احادیثی از آن استاد را نقل نموده است.

طبرانی در این اثر ده جلدی، احادیثی را گرد آورده و هرکدام از آن‌ها را مورد بررسی قرار داده است. احادیثی که ایشان آورده معمولا مشکل ‌دارد. اساتیدی هم که از آنها نقل کرده، گاهی غریب و ناشناخته هستند. این اثر برای مباحث مشکلات حدیث، کتابی ارزشمند بشمار می‌رود؛ زیرا خود ایشان گاهی، نقص حدیث و نقص سند را توضیح می‌دهد؛ البته توضیحاتش مختصر است<ref>ر.ک: غلامعلی، مهدی، ص102</ref>.

المعجم الأوسط، بر پایه حروف الفبایی نام‌های مشایخ طبرانی تنظیم شده و طبرانی پس از ذکر نام هر استاد، چند حدیث و حداکثر تا 50 حدیث از او نقل کرده است. لذا طبرانی در این کتاب درصدد ضبط همه مسموعات خود از مشایخ حدیثی نبوده، بلکه بیشتر درصدد نقل روایاتی بوده که متضمن غرایب یا عللی بوده است. این نکته‌ای است که علاوه بر مطالعه روایات، از تصریحات دانشمندان نیز به دست می‌آید؛ به‌عنوان نمونه، ذهبی در این خصوص نوشته است: «و المعجم الأوسط في ست مجلدات كبار علی معجم شيوخه يأتي فيه عن كل شيخ بما له من الغرائب و العجائب فهو نظير كتاب الإفراد للدارقطني بين فيه فضيلته و سعة روايته و كان يقول: هذا الكتاب روحي فإنه تعب عليه و فيه كل نفيس و عزيز و منكر». به عقیده برخی، معجم متوسط سی هزار حدیث دارد که طبرانی آن را از دو هزار تن از مشایخ خود شنیده است. اما در چاپ‌های مختلف کنونی، بیش از 12 هزار یا 9489 حدیث وجود ندارد. شیوه طبرانی در نقل روایات به این صورت است که پس از درج هر حدیث، خود نیز توضیحاتی درباره طریق حدیث و نیز علل وارده در آن حدیث به دست داده و ازاین‌جهت کتاب متضمن نکات جالبی در فقه الحدیث روایات و نیز شناخت بهتر راویان و طرق آن‌ها است.  

جهت اطلاع بهتر از نحوه تدوین حدیث در این کتاب، به نمونه‌ای اشاره می‌شود: طبرانی کتاب خود را با «باب الف» آغاز کرده و در ابتدای این باب، روایات مشایخی را ذکر کرده که نام آن‌ها احمد است. نخستین استاد او در این قسمت احمد بن عبدالوهاب است که وی 34 حدیث از او نقل کرده و ذیل هر حدیث، توضیحاتی درباره طرق حدیث و احیاناً تفرد یا شهرت آن روایت نقل کرده که بسیار مفید است. محقق کتاب درباره خصوصیات این معجم می‌نویسد: أما موضوع الأوسط فيتمثل في جمع الأحاديث الغرائب و الفوائد و التنصيص علی غرابتها و موضوع التفرد أو المخالفة فيهما فهو يعد مصدرا أساسيا لعلل الحديث<ref>ر.ک: معارف، مجید، ص167-168</ref>.