جذوة المقتبس في ذكر ولاة الأندلس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جذوة المقتبس في ذكر ولاة الأندلس'''، با نام کامل «جذوة المقتبس في ذكر ولاة الأندلس و أسماء رواة الحديث و أهل الفقه و الأدب و ذوي النباهة و الشعر»، تألیف محمد بن ابی‌نصر فتوح حمیدی (متوفی 488ق/1095م) مشتمل بر شرح‌حال حاکمان و شخصیت‌های علمی، تاریخی و ادبی اندلس است. مقدمه و تحقیق کتاب به قلم صلاح‌الدین هواری است.

محقق در بررسی مصنفات تراجم اندلسی به این نکته می‌رسد که این آثار به‌منزله حلقات متصلی هستند که کتاب اول مقدمه‌ای برای کتاب دوم است. هر تنصیفی به اثر پیش از خود استناد می‌کند و نقص آن را تکمیل و خطاهایش را تصحیح و آنچه را از اطلاعات و اسامی که یافته را بر آن می‌افزاید؛ بنابراین «جذوة المقتبس» تنها کتاب در تاریخ اندلس نیست؛ بلکه پیش از آن تعدادی از مصنفات مانند آن توسط بیش از یک نفر از علمای اندلس نوشته شده است که از آن جمله است: «القضاة بقرطبة» محمد بن حارث خشنی (متوفی 366ق/976م)؛ «تاريخ علماء الأندلس» عبدالله بن محمد ازدی معروف به ابن فرضی (متوفی 403ق/1013م)؛ «المقتبس في تاريخ علماء الأندلس» ابومروان حیان بن خلف بن حسین اندلسی (متوفی 496ق/1076م) و پس از «جذوة المقتبس» کتاب «الصلة في تاريخ علماء الأندلس» خلف بن عبدالملک بن بشکوال (متوفی 578ق/1183م) که آن را ذیلی بر تاریخ ابن فرضی قرار داد و... <ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6-5</ref>‏.

حمیدی دو کتاب با عناوین «تاريخ الإسلام» و «جذوة المقتبس» دارد. در کتاب اول تاریخ اسلام را به‌طور عام یا تاریخ اهل مشرق به‌طور خاص مطرح کرده است تا این‌که اهل اندلس از طریق آن بر اخبار و حوادث بیشتری از مشرق‌زمین اطلاع یابند؛ اما کتاب جذوه تنها در رابطه با اندلس است و حمیدی در آن اخبار مختصر بلاد اندلس و شخصیت‌های بارز در علم و ادب را معرفی کرده است و اگر به دیگر اعلام مشرق‌زمین اشاره کرده به اختصار در حد نیاز و به مناسب مقام بوده است<ref>ر.ک: حازم عبدالله خضر، ص105</ref>‏.

 

«جذوة المقتبس في ذکر ولاة الأندلس» یکی از تألیفات مطبوع حمیدی و از مهم‌ترین دلایل شهرت، فضل، علم، وسعت اطلاعات، ذکاوت و قوت حافظه اوست. برخی بر عنوان کتاب عبارت «أسماء رواة الحديث و أهل الفقه‌ و الأدب و ذوي‌ النباهة و الشعر» را افزوده‌اند. این بخش اخیر از عنوان را حمیدی نیز در مقدمه کتابش ذکر کرده است. چه‌بسا مقصود او از این کار تعریف محتویات کتاب و موضوعات آن است که از اخبار فقهی و ادبی و شعر و اعلام این فنون از صاحبان فطانت و فضل و علم خارج نمی‌شود؛ البته عنوان موجز «جذوة المقتبس» در بین مورخین و ادبای عصرهای مختلف مشهور و معروف است<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>‏.

حمیدی همچنین علاوه بر معرفی احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بلاد اندلس در دورانهای مختلف تحت حکومت والیان و حاکمان، ترجمه و شرح‌حال قریب به هزار نفر از اعلام اندلس در زمینه‌های مختلف فرهنگی و علمی مانند فقه، تفسیر، حدیث، تاریخ و انواع ادب و به‌ویژه شعر ارائه شده است. بیشتر کسانی که حمیدی شرح‌حال آنها را ذکر کرده مصادر معاصر او به‌گونه‌ای که او اخبار و احوال و آثار آنها را ذکر کرده به ذکر احوال آنها نپرداخته‌اند<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>‏.

تراجمی که حمیدی ذکر کرده بین ایجاز شدید یا تفصیل کاملی که به حد اطناب و پرحرفی نمی‌رسد متغیر است؛ گاه تصویری از شخصیت از حیث تخصصش که عالم، ادیب، شاعر، کاتب یا محدث است و ذکر نام مصدر یا راوی اخبارش یا ذکر نامش با اشاره به سن وفاتش ختم کرده است. در صورت تفصیل نیز بعید است که کلامش بر حشو و تکرار بنا شده باشد. تنها شرح‌حال کاملی از جهت فرهنگی، علمی، ادبی با ذکر ثمرات و محصولاتش ارائه کرده است<ref>ر.ک: همان، ص119</ref>‏.

<references/>