۵۳٬۳۲۷
ویرایش
تاریخ مختصر الدول: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه ای تازه حاوی «<div class='wikiInfo'>
[[پرونده:NUR02860J1.jpg|بندانگش» ایجاد کرد.) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
«تاريخ مختصر الدول»، اثر گرگوريوس ابوالفرج بن هارون، معروف به ابن العبرى (658ق1286/م)، كتابى است درباره تاريخ عمومى جهان، از آغاز تا زمان مؤلف كه حاوى مطالبى مهم در تاريخ ايران باستان، اسماعيليان، خوارزمشاهيان و مغول است. | «تاريخ مختصر الدول»، اثر گرگوريوس ابوالفرج بن هارون، معروف به ابن العبرى (658ق1286/م)، كتابى است درباره تاريخ عمومى جهان، از آغاز تا زمان مؤلف كه حاوى مطالبى مهم در تاريخ ايران باستان، اسماعيليان، خوارزمشاهيان و مغول است. | ||
اين كتاب را مؤلف از كتاب مفصل خود كه به زبان سريانى بوده، به عربى ترجمه و تلخيص كرده و در اواخر عمر در مراغه، به درخواست دوستان مسلمان خويش، مطالب ارزنده‌اى در تاريخ اسلام و مغول، از تاريخ جهانگشاى جوينى، به آن افزوده است | اين كتاب را مؤلف از كتاب مفصل خود كه به زبان سريانى بوده، به عربى ترجمه و تلخيص كرده و در اواخر عمر در مراغه، به درخواست دوستان مسلمان خويش، مطالب ارزنده‌اى در تاريخ اسلام و مغول، از تاريخ جهانگشاى جوينى، به آن افزوده است <ref>ر.ك: مظفرزاده، زهرا، 1392؛ قدرت ديزجى، مهرداد، ج6، ص249</ref>. | ||
تحقيق كتاب توسط آنطون صالحانى صورت گرفته است. | تحقيق كتاب توسط آنطون صالحانى صورت گرفته است. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب به دَه «دولت» (بخش) تقسيم شده است | كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب به دَه «دولت» (بخش) تقسيم شده است <ref>ر.ك: قدرت ديزجى، مهرداد، ج6، ص249</ref>. | ||
از لحاظ سياق تاريخ‌نگارى، اين كتاب را مى‌توان در حوزه كتب تاريخ عمومى جاى داد | از لحاظ سياق تاريخ‌نگارى، اين كتاب را مى‌توان در حوزه كتب تاريخ عمومى جاى داد <ref>رك: مظفرزاده، زهرا، 1392</ref>. | ||
نويسنده در تاريخ‌نگارى خويش، از جغرافيا نيز استفاده كرده است، كارى كه كمتر مؤلفى در عصر وى بدان توجه داشته است و از اين حيث مى‌تواند داراى اهميت باشد. از بهترين اطلاعات كتاب وى، توجه به شمار سال‌هاى حكومت تمام پادشاهان است | نويسنده در تاريخ‌نگارى خويش، از جغرافيا نيز استفاده كرده است، كارى كه كمتر مؤلفى در عصر وى بدان توجه داشته است و از اين حيث مى‌تواند داراى اهميت باشد. از بهترين اطلاعات كتاب وى، توجه به شمار سال‌هاى حكومت تمام پادشاهان است <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
دولت نهم اين اثر كه مربوط به اعراب مى‌باشد، مفصل‌ترين بخش كتاب است. از دلايل مفصل‌تر بودن دوران اعراب، مى‌تواند نزديكى عصر و حكومت اعراب به عصر مؤلف و وجود منابع بيشتر در اين زمينه و محل اقامت مؤلف در نواحى حكومتى اعراب باشد. كوتاه‌ترين بخش كتاب نيز دولت چهارم؛ يعنى دولتى كه از پادشاهان بنى اسرائيل به پادشاهان كلدانى رسيده است، مى‌باشد | دولت نهم اين اثر كه مربوط به اعراب مى‌باشد، مفصل‌ترين بخش كتاب است. از دلايل مفصل‌تر بودن دوران اعراب، مى‌تواند نزديكى عصر و حكومت اعراب به عصر مؤلف و وجود منابع بيشتر در اين زمينه و محل اقامت مؤلف در نواحى حكومتى اعراب باشد. كوتاه‌ترين بخش كتاب نيز دولت چهارم؛ يعنى دولتى كه از پادشاهان بنى اسرائيل به پادشاهان كلدانى رسيده است، مى‌باشد <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
يكى از منابع عمده تاريخ اسلامى مورد استفاده ابن عبرى، «الكامل في التاريخ» ابن اثير بوده؛ گرچه وى با منابع ديگر، به‌ويژه منابع سلجوقى، آشنا بوده است. وى تاريخ خوارزمشاهيان، اسماعيليان و مغولان را از تاريخ جهانگشاى خلاصه كرده و در شرح حوادث روزگار خود، خاصه آنچه به بين النهرين و سوريه مربوط مى‌شود، مطالب تازه‌اى آورده است. در خصوص تاريخ علوم، مطالب كتاب بيشتر مبتنى بر «تاريخ الحكماء» ابن قفطى است | يكى از منابع عمده تاريخ اسلامى مورد استفاده ابن عبرى، «الكامل في التاريخ» ابن اثير بوده؛ گرچه وى با منابع ديگر، به‌ويژه منابع سلجوقى، آشنا بوده است. وى تاريخ خوارزمشاهيان، اسماعيليان و مغولان را از تاريخ جهانگشاى خلاصه كرده و در شرح حوادث روزگار خود، خاصه آنچه به بين النهرين و سوريه مربوط مى‌شود، مطالب تازه‌اى آورده است. در خصوص تاريخ علوم، مطالب كتاب بيشتر مبتنى بر «تاريخ الحكماء» ابن قفطى است <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
نثر كتاب سنگين است و مكلف و جاى‌جاى آن، نثر فنى به چشم مى‌خورد و لغات پارسى و عربى، درآميخته‌اند | نثر كتاب سنگين است و مكلف و جاى‌جاى آن، نثر فنى به چشم مى‌خورد و لغات پارسى و عربى، درآميخته‌اند <ref>رك: مظفرزاده، زهرا، 1392</ref>. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
در مقدمه محقق، اطلاعات مختصرى پيرامون كتاب ارائه گرديده (ر.ك: مقدمه محقق، ص الف - ب) و در مقدمه مؤلف، عنوان بخش‌هاى كتاب، ذكر شده است | در مقدمه محقق، اطلاعات مختصرى پيرامون كتاب ارائه گرديده (ر.ك: مقدمه محقق، ص الف - ب) و در مقدمه مؤلف، عنوان بخش‌هاى كتاب، ذكر شده است <ref>ر.ك: مقدمه مؤلف، ص1-2</ref>. | ||
چنان‌كه پيش از اين گفتيم كتاب در ده دولت بيان مى‌شود: | چنان‌كه پيش از اين گفتيم كتاب در ده دولت بيان مى‌شود: | ||
در دولت نخستين؛ يعنى دولت اوليا پيش از ورود به سرزمين موعود، مؤلف به‌صورت گذرا و اجمالى، به شرح دوران پيش از تاريخ پرداخته و چگونگى و زمان خلقت آدم(ع) و سپس فرزندان آن را بيان نموده است. سال‌هاى زندگى انسان‌ها در اين بخش از كتاب، اساطير را در ذهن تداعى مى‌كند. مؤلف اختراع خط را به شيث(ع)، پسر آدم(ع)، نسبت داده و از وجود اقليم‌ها و نژادهاى گوناگون سخن رانده و مدعى است كه خداوند با حضرت آدم(ع) به زبان سريانى سخن گفته است و اين زبان به سه شعبه تقسيم شده است كه فصيح‌ترين آنها، شاخه آرامى است. در اين قسمت از كتاب، بعضا به بيان روايات گوناگون در مورد پيامبرانى چون نوح(ع) پرداخته شده و در مورد بنى اسرائيل، اطلاعات جامعى دارد كه از اين حيث، براى مورخ اهميت پيدا مى‌كند. در بخش نخستين كتاب، اسطوره و تاريخ، گره خورده و گذشته بشر، بازسازى شده است. اين بخش، جز تورات و انجيل، منبع ديگرى ندارد | در دولت نخستين؛ يعنى دولت اوليا پيش از ورود به سرزمين موعود، مؤلف به‌صورت گذرا و اجمالى، به شرح دوران پيش از تاريخ پرداخته و چگونگى و زمان خلقت آدم(ع) و سپس فرزندان آن را بيان نموده است. سال‌هاى زندگى انسان‌ها در اين بخش از كتاب، اساطير را در ذهن تداعى مى‌كند. مؤلف اختراع خط را به شيث(ع)، پسر آدم(ع)، نسبت داده و از وجود اقليم‌ها و نژادهاى گوناگون سخن رانده و مدعى است كه خداوند با حضرت آدم(ع) به زبان سريانى سخن گفته است و اين زبان به سه شعبه تقسيم شده است كه فصيح‌ترين آنها، شاخه آرامى است. در اين قسمت از كتاب، بعضا به بيان روايات گوناگون در مورد پيامبرانى چون نوح(ع) پرداخته شده و در مورد بنى اسرائيل، اطلاعات جامعى دارد كه از اين حيث، براى مورخ اهميت پيدا مى‌كند. در بخش نخستين كتاب، اسطوره و تاريخ، گره خورده و گذشته بشر، بازسازى شده است. اين بخش، جز تورات و انجيل، منبع ديگرى ندارد <ref>رك: مظفرزاده، زهرا، 1392</ref>. | ||
در دولت دوم، از پيامبران متعدد بنى اسرائيل سخن به ميان آمده است. اين اطلاعات فقط به‌صورت نقل كوتاه است و هيچ شرح و بسط و توصيفى بر آن نيست. تنها منبع در اين قسمت، فقط راهبانى هستند كه از دسته منابع شفاهى محسوب مى‌شوند | در دولت دوم، از پيامبران متعدد بنى اسرائيل سخن به ميان آمده است. اين اطلاعات فقط به‌صورت نقل كوتاه است و هيچ شرح و بسط و توصيفى بر آن نيست. تنها منبع در اين قسمت، فقط راهبانى هستند كه از دسته منابع شفاهى محسوب مى‌شوند <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
در دولت سوم، از نخستين پادشاهان بنى اسرائيل، هم‌زمان با دولت آشور، ياد شده است. در اين بخش، به‌صورت گذرا و كوتاه، از 23 پادشاه نام برده شده و وقايع كوتاهى از دوران آنها، ذكر گرديده است | در دولت سوم، از نخستين پادشاهان بنى اسرائيل، هم‌زمان با دولت آشور، ياد شده است. در اين بخش، به‌صورت گذرا و كوتاه، از 23 پادشاه نام برده شده و وقايع كوتاهى از دوران آنها، ذكر گرديده است <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
دولت چهارم، دولتى است كه از پادشاهان بنى اسرائيل به پادشاهان كلدانى رسيده است. پس از گذشت از سه دولت، در اين قسمت از كتاب، اولين جايى است كه نامى از ايران برده مى‌شود. نويسنده در اين بخش، به حرفه‌ها، تعليمات و فضايل كلدانى‌ها پرداخته و آنها را منجمين متبحر و سازنده معابد در جهت كواكب مى‌داند. وى از منابع مكتوب در اين بخش استفاده نموده و از سه پادشاه كلدانى (بابل) ياد كرده است | دولت چهارم، دولتى است كه از پادشاهان بنى اسرائيل به پادشاهان كلدانى رسيده است. پس از گذشت از سه دولت، در اين قسمت از كتاب، اولين جايى است كه نامى از ايران برده مى‌شود. نويسنده در اين بخش، به حرفه‌ها، تعليمات و فضايل كلدانى‌ها پرداخته و آنها را منجمين متبحر و سازنده معابد در جهت كواكب مى‌داند. وى از منابع مكتوب در اين بخش استفاده نموده و از سه پادشاه كلدانى (بابل) ياد كرده است <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
دولت پنجم، دولتى است كه از پادشاهان كلدانى به پادشاهان ايران رسيده است. نويسنده در اين بخش، از اسطوره‌هاى شفاهى استفاده كرده است و در وصف ايران، چنين بيان مى‌كند: «قوم ايرانى را شرف و عزتى بس والاست. سرزمينشان در وسط سرزمين‌هاى اقوام ديگر است و از نيكوترين اقليم‌هاست و شهريارانشان كه در سياست، از همه شهرياران برتر بودند. اين قوم را در حمايت خود گرفته و دست ستمكاران را از ستم‌ديدگان كوتاه مى‌كردند و آنان را به كارهايى، كه از آن بر دوام باشند، وامى‌داشتند و امور كشور را به نيكوترين وجهى به حيطه انتظام مى‌آورند» | دولت پنجم، دولتى است كه از پادشاهان كلدانى به پادشاهان ايران رسيده است. نويسنده در اين بخش، از اسطوره‌هاى شفاهى استفاده كرده است و در وصف ايران، چنين بيان مى‌كند: «قوم ايرانى را شرف و عزتى بس والاست. سرزمينشان در وسط سرزمين‌هاى اقوام ديگر است و از نيكوترين اقليم‌هاست و شهريارانشان كه در سياست، از همه شهرياران برتر بودند. اين قوم را در حمايت خود گرفته و دست ستمكاران را از ستم‌ديدگان كوتاه مى‌كردند و آنان را به كارهايى، كه از آن بر دوام باشند، وامى‌داشتند و امور كشور را به نيكوترين وجهى به حيطه انتظام مى‌آورند» <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
دولت ششم، دولتى است كه از پادشاهان مجوس ايران به پادشاهان بت‌پرست يونانى رسيده است. مؤلف، ذوالقرنين را لقب اسكندر مى‌داند؛ زيرا مشرق و مغرب را كه دو شاخ خورشيدند تصرف كرد و معتقد است اسكندر است كه در برابر يأجوج و مأجوج سدى بنا نمود. به نقل از اين كتاب، آندروماخوس كرتى طبيب، در زمان اسكندر مى‌زيسته است. او در معجون ميتريداتس، گوشت افعى افزود و ازاين‌رو براى افعى‌زدگى دارويى نافع شد | دولت ششم، دولتى است كه از پادشاهان مجوس ايران به پادشاهان بت‌پرست يونانى رسيده است. مؤلف، ذوالقرنين را لقب اسكندر مى‌داند؛ زيرا مشرق و مغرب را كه دو شاخ خورشيدند تصرف كرد و معتقد است اسكندر است كه در برابر يأجوج و مأجوج سدى بنا نمود. به نقل از اين كتاب، آندروماخوس كرتى طبيب، در زمان اسكندر مى‌زيسته است. او در معجون ميتريداتس، گوشت افعى افزود و ازاين‌رو براى افعى‌زدگى دارويى نافع شد <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
دولت هفتم، دولت يونانيان بت‌پرست است كه به پادشاهان فرنگ رسيد. مؤلف در اين بخش، به پادشاهان روم و تشكيل بيزانس و ولادت مسيح و چگونگى زاده شدن سزار پرداخته و از 50 پادشاه و حكومت آنها ياد كرده و در باب نرون، دكيوس و آوگوستوس قيصر و كنستانتين، اطلاعات مفيدى را ارائه داده است | دولت هفتم، دولت يونانيان بت‌پرست است كه به پادشاهان فرنگ رسيد. مؤلف در اين بخش، به پادشاهان روم و تشكيل بيزانس و ولادت مسيح و چگونگى زاده شدن سزار پرداخته و از 50 پادشاه و حكومت آنها ياد كرده و در باب نرون، دكيوس و آوگوستوس قيصر و كنستانتين، اطلاعات مفيدى را ارائه داده است <ref>رك: همان</ref>. | ||
دولت هشتم، دولتى است كه از پادشاهان فرنگ به پادشاهان مسيحى يونان رسيد. در اين بخش، توضيحاتى در باب شورش بهرام چوبين و نامه انوشيروان به ماوريكوس قيصر مبنى بر درخواست كمك، ياد شده و پاسخ ماوريكوس نيز ذكر شده است. شايد بتوان گفت مهم‌ترين اطلاعات اين فصل براى تاريخ ايران، ذكر همين مراسلات است | دولت هشتم، دولتى است كه از پادشاهان فرنگ به پادشاهان مسيحى يونان رسيد. در اين بخش، توضيحاتى در باب شورش بهرام چوبين و نامه انوشيروان به ماوريكوس قيصر مبنى بر درخواست كمك، ياد شده و پاسخ ماوريكوس نيز ذكر شده است. شايد بتوان گفت مهم‌ترين اطلاعات اين فصل براى تاريخ ايران، ذكر همين مراسلات است <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
دولت نهم، دولتى است كه از پادشاهان مسيحى يونان به پادشاهان مسلمان عرب رسيد. در اين بخش، به شرح زندگى اجتماعى و خاندان اعراب پرداخته شده و زندگى اعراب به دو بخش جاهليت و پس از اسلام، تقسيم شده است. در اين بخش، از اعتقادات جاهليت گفته شده و تنها دانش آنها علم زبان خود و لغت و نظم شعر و سخنورى دانسته شده است. در بخش پس از اسلام، به شرح زندگى حضرت محمد(ص) پرداخته شده و از خلفاى راشدين ياد شده است. سپس حوادث زمان امويان و عباسيان شرح و بسط شده است. نويسنده واقعه كربلا را به‌طور اجمالى ياد كرده و اطلاعاتى در مورد غدير خم، ثبت ننموده است. در مورد سلجوقيان نيز اطلاعاتى اندك در شرح حوادث دوران خلافت قائم‌بامرالله، عبدالله بن القادربالله داده شده و نيز از آل بويه سخن به ميان آمده است | دولت نهم، دولتى است كه از پادشاهان مسيحى يونان به پادشاهان مسلمان عرب رسيد. در اين بخش، به شرح زندگى اجتماعى و خاندان اعراب پرداخته شده و زندگى اعراب به دو بخش جاهليت و پس از اسلام، تقسيم شده است. در اين بخش، از اعتقادات جاهليت گفته شده و تنها دانش آنها علم زبان خود و لغت و نظم شعر و سخنورى دانسته شده است. در بخش پس از اسلام، به شرح زندگى حضرت محمد(ص) پرداخته شده و از خلفاى راشدين ياد شده است. سپس حوادث زمان امويان و عباسيان شرح و بسط شده است. نويسنده واقعه كربلا را به‌طور اجمالى ياد كرده و اطلاعاتى در مورد غدير خم، ثبت ننموده است. در مورد سلجوقيان نيز اطلاعاتى اندك در شرح حوادث دوران خلافت قائم‌بامرالله، عبدالله بن القادربالله داده شده و نيز از آل بويه سخن به ميان آمده است <ref>ر.ك: همان</ref>. | ||
آخرين دولت، دولتى است كه از پادشاهان مسلمان عرب به پادشاهان مغول رسيد. در باب اين دولت نيز، همچون ديگر بخش‌ها، شرح داده شده است؛ اما امتيازش نسبت به بخش‌هاى ديگر، ذكر دقيق تاريخ وقايع است؛ چيزى كه در جاى‌جاى كتاب، بى‌اهميت تلقى شده بود | آخرين دولت، دولتى است كه از پادشاهان مسلمان عرب به پادشاهان مغول رسيد. در باب اين دولت نيز، همچون ديگر بخش‌ها، شرح داده شده است؛ اما امتيازش نسبت به بخش‌هاى ديگر، ذكر دقيق تاريخ وقايع است؛ چيزى كه در جاى‌جاى كتاب، بى‌اهميت تلقى شده بود <ref>همان</ref>. | ||
برخى از ويژگى‌هاى برجسته اين كتاب عبارت است از: | برخى از ويژگى‌هاى برجسته اين كتاب عبارت است از: | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
3. چگونگى ساخته شدن شهرها؛ | 3. چگونگى ساخته شدن شهرها؛ | ||
4. وصف مفصّلى از مذاهب و فرقه‌هاى دينى و علوم و فلسفه اسلامى | 4. وصف مفصّلى از مذاهب و فرقه‌هاى دينى و علوم و فلسفه اسلامى <ref>ر.ك: قدرت ديزجى، مهرداد، ج6، ص250</ref>. | ||
چنان‌كه در اين اثر ملاحظه مى‌شود، در مواردى، جابه‌جايى و عدم دقت در دوران زندگى علما به چشم مى‌خورد. ابن العبرى خود نيز از اين نقص آگاه بوده و گفته است مراد او ذكر نام دانشمندان و حكما، تاريخ صحيح آنها نيست، بلكه استفاده از سخنان و معارف ايشان است. بااين‌حال اين كتاب مى‌تواند در جايگاه خود و از حيث مطالعات دوران مغول، مهم تلقى شود و سرتاسر آن خالى از لطف نيست | چنان‌كه در اين اثر ملاحظه مى‌شود، در مواردى، جابه‌جايى و عدم دقت در دوران زندگى علما به چشم مى‌خورد. ابن العبرى خود نيز از اين نقص آگاه بوده و گفته است مراد او ذكر نام دانشمندان و حكما، تاريخ صحيح آنها نيست، بلكه استفاده از سخنان و معارف ايشان است. بااين‌حال اين كتاب مى‌تواند در جايگاه خود و از حيث مطالعات دوران مغول، مهم تلقى شود و سرتاسر آن خالى از لطف نيست </ref>رك: مظفرزاده، زهرا، 1392</ref>. | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
اين اثر نخستين بار در سال 1073ق1663/م به كوشش ادوارد پوكاك به لاتين ترجمه و در آكسفورد منتشر شد. آنطون صالحانى متن عربى اين كتاب را با مقابله نسخه‌هاى متعدد و مراجعه به اصل سريانى آن و منابع تاريخى اسلامى، تصحيح كرد و با افزودن حواشى و فهرست‌هايى در 1307ق1890/م در بيروت به چاپ رساند. | اين اثر نخستين بار در سال 1073ق1663/م به كوشش ادوارد پوكاك به لاتين ترجمه و در آكسفورد منتشر شد. آنطون صالحانى متن عربى اين كتاب را با مقابله نسخه‌هاى متعدد و مراجعه به اصل سريانى آن و منابع تاريخى اسلامى، تصحيح كرد و با افزودن حواشى و فهرست‌هايى در 1307ق1890/م در بيروت به چاپ رساند. | ||
حشمت‌الله رياضى و محمدعلى تاج‌پور اين كتاب را به فارسى ترجمه و در 1364ش در تهران چاپ كردند. عبدالمحمد آيتى نيز آن را در اوايل دهه شصت به فارسى ترجمه كرده و در 1377ش در تهران به چاپ رسانده است | حشمت‌الله رياضى و محمدعلى تاج‌پور اين كتاب را به فارسى ترجمه و در 1364ش در تهران چاپ كردند. عبدالمحمد آيتى نيز آن را در اوايل دهه شصت به فارسى ترجمه كرده و در 1377ش در تهران به چاپ رسانده است <ref>قدرت ديزجى، مهرداد، ج6، ص250</ref>. | ||
فهرست مطالب و اعلام مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است. | فهرست مطالب و اعلام مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است. | ||
پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضيح برخى از كلمات و عبارات متن پرداخته شده است. | پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضيح برخى از كلمات و عبارات متن پرداخته شده است. | ||
==پانويس == | |||
<references /> | |||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
1. مقدمه و متن كتاب. | 1. مقدمه و متن كتاب. | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۷: | ||
[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/12761 مطالعه کتاب تاریخ مختصر الدول در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور] | [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/12761 مطالعه کتاب تاریخ مختصر الدول در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||