۱۰۴٬۶۸۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
== ولادت == | == ولادت == | ||
در مورد تاريخ تولد وى، گزارشى كه خود او در الفهرست (ص 295) درباره ملاقاتش با فقيه خارجى، ابوبكر بردعى در 340ق به دست داده، تا حدودى راهگشاست. باتوجه به اطلاعاتى كه ابن نديم از آثار و عقايد بردعى در این ديدار گردآورى كرده، مىتوان دريافت كه وى در زمان ملاقات، از بلوغ علمى برخوردار بوده است. ديدار ابن نديم از کتابخانه على بن احمد عمرانى ( | در مورد تاريخ تولد وى، گزارشى كه خود او در الفهرست (ص 295) درباره ملاقاتش با فقيه خارجى، ابوبكر بردعى در 340ق به دست داده، تا حدودى راهگشاست. باتوجه به اطلاعاتى كه ابن نديم از آثار و عقايد بردعى در این ديدار گردآورى كرده، مىتوان دريافت كه وى در زمان ملاقات، از بلوغ علمى برخوردار بوده است. ديدار ابن نديم از کتابخانه على بن احمد عمرانى (متوفای 344ق) نيز در اينباره قابل تأمل است. | ||
درباره خاستگاه وى نمىتوان به قطع سخن گفت، اما با توجه به اينكه وى در نسبت يا وابستگى خود به قبيلهاى از قبايل عرب در الفهرست مطلبى نياورده، مىتوان گفت كه احتمالاً عرب نبوده است. همچنين شواهدى چون نپرداختن وى به اديان ایرانى در بخش مربوط به مذاهب و اديان الفهرست و نيز مطالبى كه در صفحات 239-240 آن آورده است، مىتواند احتمال ایرانى نبودن وى را تقویت كند. از سوى ديگر، علاقه او به علوم اوائل و دوستى وى با عالمان مسيحى بغداد و شناخت درخور ستايش او از وضعيت بينالنهرين، پيش از اسلام، شايد بتواند شاهدى برای انتساب او به اقوامیباشد كه قبل از ظهور اسلام در بين النهرين ساكن بودند، چنانكه نام پدر و نيايش- اسحاق - و كنيههاى خود او و پدرش- ابوالفرج و ابویعقوب- به این احتمال قوت مىبخشد. | درباره خاستگاه وى نمىتوان به قطع سخن گفت، اما با توجه به اينكه وى در نسبت يا وابستگى خود به قبيلهاى از قبايل عرب در الفهرست مطلبى نياورده، مىتوان گفت كه احتمالاً عرب نبوده است. همچنين شواهدى چون نپرداختن وى به اديان ایرانى در بخش مربوط به مذاهب و اديان الفهرست و نيز مطالبى كه در صفحات 239-240 آن آورده است، مىتواند احتمال ایرانى نبودن وى را تقویت كند. از سوى ديگر، علاقه او به علوم اوائل و دوستى وى با عالمان مسيحى بغداد و شناخت درخور ستايش او از وضعيت بينالنهرين، پيش از اسلام، شايد بتواند شاهدى برای انتساب او به اقوامیباشد كه قبل از ظهور اسلام در بين النهرين ساكن بودند، چنانكه نام پدر و نيايش- اسحاق - و كنيههاى خود او و پدرش- ابوالفرج و ابویعقوب- به این احتمال قوت مىبخشد. | ||
خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
با دقت در الفهرست مىتوان استنباط كرد كه ابن نديم با علوم مختلف آشنايى نسبى داشته و احتمالاً در برخى زمینهها صاحب نظر بوده است. از آن جمله است: ادبيات عرب و علوم اوائل، به ویژه فلسفه و تاريخ فلسفه. در واقع اگر او نزد ابوسليمان سجستانى فلسفه خوانده باشد، بايد برای او در این علم مقامى بلند فرض نمود. با این وصف، نبايد در مورد دانش وى مبالغه كرد، زيرا الفهرست بيشتر به مثابه دانشنامهاى است كه به جاى بحث و بررسى عمیق در علوم مختلف، به ذكر فهرست آثار پرداخته است، به ویژه اينكه بسيارى از مطالب کتاب مذكور را نقل قول ديگران تشكيل مىدهد. | با دقت در الفهرست مىتوان استنباط كرد كه ابن نديم با علوم مختلف آشنايى نسبى داشته و احتمالاً در برخى زمینهها صاحب نظر بوده است. از آن جمله است: ادبيات عرب و علوم اوائل، به ویژه فلسفه و تاريخ فلسفه. در واقع اگر او نزد ابوسليمان سجستانى فلسفه خوانده باشد، بايد برای او در این علم مقامى بلند فرض نمود. با این وصف، نبايد در مورد دانش وى مبالغه كرد، زيرا الفهرست بيشتر به مثابه دانشنامهاى است كه به جاى بحث و بررسى عمیق در علوم مختلف، به ذكر فهرست آثار پرداخته است، به ویژه اينكه بسيارى از مطالب کتاب مذكور را نقل قول ديگران تشكيل مىدهد. | ||
از خصوصيات او كه با مطالعه الفهرست مىتوان به آنها پىبرد، آزاد انديشى و تسامح، دقت به ضبط، ذوق سليم و ابتكار در مسائل علمى است كه از مصاحبتش با كسانى چون ابوسليمان سجستانى و مشرب معتزلى و خرد گرايش و نيز از مطالعاتش در باب اديان و مذاهب، نشأت | از خصوصيات او كه با مطالعه الفهرست مىتوان به آنها پىبرد، آزاد انديشى و تسامح، دقت به ضبط، ذوق سليم و ابتكار در مسائل علمى است كه از مصاحبتش با كسانى چون ابوسليمان سجستانى و مشرب معتزلى و خرد گرايش و نيز از مطالعاتش در باب اديان و مذاهب، نشأت مىگیرد. | ||
== مذهب == | == مذهب == | ||
اختلاف نظرى كه در مورد مذهب او ديده مىشود، از تشتت و گوناگونى آراء وى در الفهرست ريشه | اختلاف نظرى كه در مورد مذهب او ديده مىشود، از تشتت و گوناگونى آراء وى در الفهرست ريشه مىگیرد. با توجه به تسامح او مىتوان محملى برای گفتههاى به ظاهر متناقض وى و راهى جهت روشنتر شدن گزارشهایى، به ویژه در بخش فقه و كلام، ارائه نمود. | ||
قرائن موجود در الفهرست بر میل او به اعتزال دلالت دارد. از آن جمله است: نقل اظهارات معتله در باب پيامبر(ص) به عنوان سرچشمه انديشه اعتزال؛ ذكر و مدح ابن ابى دُواد معتزلى كه از مؤلفان نبود، تنها به دليل دفاعش از اعتزال و معتزله؛ تقسيم معتزله به 2 گروه «مخلص» و «بدعتگذار»؛ اطلاق عنوان «اهل العدل و التوحيد» بر معتزله و در مقابل، «حشویه» بر اهل سنت؛ ذكر [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعرى]] در بخش متكلمان «مجبّره» و «حشویه». گرچه از عبارتى كه | قرائن موجود در الفهرست بر میل او به اعتزال دلالت دارد. از آن جمله است: نقل اظهارات معتله در باب پيامبر(ص) به عنوان سرچشمه انديشه اعتزال؛ ذكر و مدح ابن ابى دُواد معتزلى كه از مؤلفان نبود، تنها به دليل دفاعش از اعتزال و معتزله؛ تقسيم معتزله به 2 گروه «مخلص» و «بدعتگذار»؛ اطلاق عنوان «اهل العدل و التوحيد» بر معتزله و در مقابل، «حشویه» بر اهل سنت؛ ذكر [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعرى]] در بخش متكلمان «مجبّره» و «حشویه». گرچه از عبارتى كه سبکی درباره ابن نديم آورده است، چنين بر مىآيد كه آشنايى وى با علم كلام چندان عمیق نبوده است، ولى مسلم است كه او در باب اعتزال و معتزله اطلاعات كافى داشته است. | ||
نظر به اينكه او از برخى امامان شيعه و فرزندانشان با جمله «عليهالسلام» ياد كرده و اهلبيت پيامبر(ص) را همچون فردى شيعى مىستايد و برای شيخين، ديگر خلفا و كسانى چون طلحه، زبير و عايشه تعبر | نظر به اينكه او از برخى امامان شيعه و فرزندانشان با جمله «عليهالسلام» ياد كرده و اهلبيت پيامبر(ص) را همچون فردى شيعى مىستايد و برای شيخين، ديگر خلفا و كسانى چون طلحه، زبير و عايشه تعبر «رضىاللهعنه» را به كار نمىبرد، مىتوان گفت كه شيعى مذهب بوده است. بايد افزود كه از عبارت «ترضيه» كه در برخى موارد در کتاب الفهرست چاپى برای عمر بن خطاب و ديگران ديده مىشود، در نسخههاى اصلى آن اثرى نيست، از اينرو مىتوان دريافت كه این تعابير توسط ناسخان اضافه شده است. قرائن ديگرى نيز وجود دارد كه مىتواند بر تشيع وى دلالت كند: ذكر تعبير «خاصه» برای شیعیان و «عامه» برای اهل سنت؛ نقل روايتى از واقدى مبنى بر آنكه على(ع) معجزه پيامبر بوده است؛ حسن المذهب خواندن واقدى كه خود، او را شيعى مىداند؛ ستايش از هشام بن حكم كه به امامت [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] گروید. با این همه، با دقت در روش ابن نديم در الفهرست و نيز اطلاعات نسبتاً محدود و گاه مغلوط وى از تشيع و تعبيرش نسبت به [[شيخ مفيد]] كه گفته است: «او را ديدم و بسيار دانشمند يافتم»، مىتوان چنين استنباط كرد كه ابن نديم، گرچه شيعى مذهب و از لحاظ فكرى، معتزلى بوده است، از جهت فقهى ارتباط زيادى با جامعه امامیه بغداد نداشته باشد. | ||
با دقت در بخش مربوط به [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] در الفهرست مىتوان چنين استنباط كرد كه ابن نديم به او و مذهب حنفى هم علاقه داشته است، چه در شرح حال [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] وى را مدح بليغى كرده است. در جاى ديگر مناظره معروف میان [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] و مؤمن الطاق را كه ناظر بر قدح [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] بود، ظاهراً به گونهاى تحريف شده نقل كرده است. شايد علاقه ابن نديم به [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] متأثر از عقايد استادش ابوسعيد سيرافى در این باب بوده باشد. به هر روى كسى چون ابن نديم با گرايشهاى معتزلى و انديشه خردگراى و فلسفى خود، نمىتوانست با [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] بيگانه باشد، چنانكه فلاسفهاى چون ابوالحسن عامرى نيز به [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] و فقه او گرايش داشتند. | با دقت در بخش مربوط به [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] در الفهرست مىتوان چنين استنباط كرد كه ابن نديم به او و مذهب حنفى هم علاقه داشته است، چه در شرح حال [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] وى را مدح بليغى كرده است. در جاى ديگر مناظره معروف میان [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] و مؤمن الطاق را كه ناظر بر قدح [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] بود، ظاهراً به گونهاى تحريف شده نقل كرده است. شايد علاقه ابن نديم به [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] متأثر از عقايد استادش ابوسعيد سيرافى در این باب بوده باشد. به هر روى كسى چون ابن نديم با گرايشهاى معتزلى و انديشه خردگراى و فلسفى خود، نمىتوانست با [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] بيگانه باشد، چنانكه فلاسفهاى چون ابوالحسن عامرى نيز به [[ابن حیون، نعمان بن محمد|ابوحنيفه]] و فقه او گرايش داشتند. | ||
خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
#[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5045 بی نام، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد5، ص43-48، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374] | |||
==وابستهها== | ==وابستهها== |