پرش به محتوا

دیوان همای شیرازی «شکرستان»: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۹: خط ۳۹:
طبع هما بیشتر مایل به غزل‌سرایی بوده و جنس غزل را خوش‌تر از سائر انواع نظم می‌دانسته و بسیاری از قصائدش، مشتمل بر مواعظ و نصائح و مدائح ائمه دین(ع) است و کاملاً از گفتن هجو و هزلیات و مطایبات احتراز داشته و پیرامون هتاکی و فحاشی در نظم نمی‌گشته است و مدح سلاطین و امرا و اعیان را به‌طوری‌که ضرورت ایجاب کرده و اوضاع زمان اقتضا داشته، گفته است و در مواقع لزوم قصائد مدحیه او اغلب آمیخته با اندرزهای حکیمانه است و گاهی نیز حدت کرده و خطاب‌های عتاب‌آمیزی به بعضی رجال بزرگ داشته است، مانند قصیده‌ای که در حضور اتابک اعظم خوانده که:
طبع هما بیشتر مایل به غزل‌سرایی بوده و جنس غزل را خوش‌تر از سائر انواع نظم می‌دانسته و بسیاری از قصائدش، مشتمل بر مواعظ و نصائح و مدائح ائمه دین(ع) است و کاملاً از گفتن هجو و هزلیات و مطایبات احتراز داشته و پیرامون هتاکی و فحاشی در نظم نمی‌گشته است و مدح سلاطین و امرا و اعیان را به‌طوری‌که ضرورت ایجاب کرده و اوضاع زمان اقتضا داشته، گفته است و در مواقع لزوم قصائد مدحیه او اغلب آمیخته با اندرزهای حکیمانه است و گاهی نیز حدت کرده و خطاب‌های عتاب‌آمیزی به بعضی رجال بزرگ داشته است، مانند قصیده‌ای که در حضور اتابک اعظم خوانده که:
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|'' ای متکی به تکیه میر اتابکی''|2='' غافل مشو ز قصه یحیی برمکی''}}<ref>ر.ک: همایی، میرزا جلال‌الدین، ص221</ref>.'''
{{ب|'' ای متکی به تکیه میر اتابکی''|2='' غافل مشو ز قصه یحیی برمکی''<ref>ر.ک: همایی، میرزا جلال‌الدین، ص221</ref>}}.
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
عمده ممدوحین او عبارتند از:
عمده ممدوحین او عبارتند از:
خط ۶۹: خط ۶۹:
{{ب|'' فراق سخت و قدم سست و راه بادیه دور''|2='' دلیل راه شو ای خضر ره که نوسفرم''}}
{{ب|'' فراق سخت و قدم سست و راه بادیه دور''|2='' دلیل راه شو ای خضر ره که نوسفرم''}}
{{ب|'' گرفت خاطرم از خانقاه و خرقه و زهد''|2='' بیار باده که فارغ کنی ز درد سرم''}}
{{ب|'' گرفت خاطرم از خانقاه و خرقه و زهد''|2='' بیار باده که فارغ کنی ز درد سرم''}}
{{ب|'' شکر خراج به شیراز آورند هما''|2='' اگر به مصر رسانند شعر چون شکرم''}}<ref>ر.ک: همان، ص222- 223</ref>.'''
{{ب|'' شکر خراج به شیراز آورند هما''|2='' اگر به مصر رسانند شعر چون شکرم''<ref>ر.ک: همان، ص222- 223</ref>}}.
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
پاره‌ای از منظومات هما، مشتمل بر خروش‌های مستانه و حاوی بعضی لطیفه‌های عارفانه و با لحن خوش دقیقه سرایی ادا شده و ذوق خواننده و شنونده را با فهم دقایق عشق و نکته‌های دل‌نشین عرفان آشنایی می‌دهد، مانند:
پاره‌ای از منظومات هما، مشتمل بر خروش‌های مستانه و حاوی بعضی لطیفه‌های عارفانه و با لحن خوش دقیقه سرایی ادا شده و ذوق خواننده و شنونده را با فهم دقایق عشق و نکته‌های دل‌نشین عرفان آشنایی می‌دهد، مانند:
خط ۷۷: خط ۷۷:
{{ب|'' درخور مستی ما رطل و خم ساغر نیست''|2='' ما از آن باده کشانیم که دریا زده‌ایم''}}
{{ب|'' درخور مستی ما رطل و خم ساغر نیست''|2='' ما از آن باده کشانیم که دریا زده‌ایم''}}
{{ب|'' همه‌شب از طرف گریه مینا من و جام''|2='' خنده بر گردش این گنبد مینا زده‌ایم''}}
{{ب|'' همه‌شب از طرف گریه مینا من و جام''|2='' خنده بر گردش این گنبد مینا زده‌ایم''}}
{{ب|'' جای دیوانه چو در شهر ندادند هما''|2='' من و دل چند گهی خیمه به صحرا زده‌ایم''}}<ref>ر.ک: همان، ص224</ref>.'''
{{ب|'' جای دیوانه چو در شهر ندادند هما''|2='' من و دل چند گهی خیمه به صحرا زده‌ایم''<ref>ر.ک: همان، ص224</ref>}}.
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
کلمات منظومات هما، از هرگونه تعقید لفظی یا معنوی خالی و معری است و به‌هیچ‌وجه، در اشعارش الفاظ غیر مأنوس رکیک و کلمات مستهجن قبیح را استعمال نکرده است و تمام جملات موزون را با نهایت سادگی و تمام‌عیار، به معنای مراد ادا کرده است؛ به‌طوری‌که به‌محض شنیدن، بدون حاجت به تکلف، معنی مقصود در خاطر سامع مرتسم می‌گردد و ابداً مایل به سبک هندی و آوردن مضامین پیچیده مندمجی که غالباً باعث اغلاق و تعقید معنوی در کلام می‌شود، نبوده است و مکرر شاگردان و شعرای زمان را از پیروی سبک امثال قدسی و شاهی و صائب ممانعت می‌کرده و آن‌ها را در غزل‌سرایی، به سبک [[سعدی، مصلح بن عبدالله|شیخ سعدی]] یا [[حافظ، شمس‌الدین محمد|خواجه حافظ]] و در قصیده‌گویی، به طرز امیر معزی و [[ظهیر فاریابی، طاهر بن محمد|ظهیر فاریابی]] رهنمایی می‌نموده است<ref>ر.ک: همان، ص225</ref>.
کلمات منظومات هما، از هرگونه تعقید لفظی یا معنوی خالی و معری است و به‌هیچ‌وجه، در اشعارش الفاظ غیر مأنوس رکیک و کلمات مستهجن قبیح را استعمال نکرده است و تمام جملات موزون را با نهایت سادگی و تمام‌عیار، به معنای مراد ادا کرده است؛ به‌طوری‌که به‌محض شنیدن، بدون حاجت به تکلف، معنی مقصود در خاطر سامع مرتسم می‌گردد و ابداً مایل به سبک هندی و آوردن مضامین پیچیده مندمجی که غالباً باعث اغلاق و تعقید معنوی در کلام می‌شود، نبوده است و مکرر شاگردان و شعرای زمان را از پیروی سبک امثال قدسی و شاهی و صائب ممانعت می‌کرده و آن‌ها را در غزل‌سرایی، به سبک [[سعدی، مصلح بن عبدالله|شیخ سعدی]] یا [[حافظ، شمس‌الدین محمد|خواجه حافظ]] و در قصیده‌گویی، به طرز امیر معزی و [[ظهیر فاریابی، طاهر بن محمد|ظهیر فاریابی]] رهنمایی می‌نموده است<ref>ر.ک: همان، ص225</ref>.
خط ۱۰۹: خط ۱۰۹:
و در این مرثیه تجدید مطلع کرده:
و در این مرثیه تجدید مطلع کرده:
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|'' ای فلک تا کی به آل مصطفی ناسازگاری''|2='' تا کی آخر این عزیزان خدا را خوار داری''}} <ref>ر.ک: همان، ص227</ref>.'''
{{ب|'' ای فلک تا کی به آل مصطفی ناسازگاری''|2='' تا کی آخر این عزیزان خدا را خوار داری''<ref>ر.ک: همان، ص227</ref>}}.
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
مسمط، قطعه، رباعی، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند، در دیوان او کمتر از غزل و قصیده دیده می‌شود. هما در رعایت فنون استادی، برخلاف اغلب متأخرین و معاصرینش، پیرو عقیده اساتید متقدمین از قبیل فردوسی، نظامی، انوری، خاقانی و بالاخره شیخ سعدی بوده است و کاملاً از استعمال الفاظ مجعوله احتراز داشته و در بحور و قوافی رعایت معلوم و مجهول و دال و ذال و الف مقصوره و ممدوده و یاء نکرده و معرفه و اجتماع ساکنین در بعض بحور مثل مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن از دست نداده و احیاناً اگر برحسب ضرورت، رعایتی نکرده، عذر ادبی خواسته است، مثل آنکه خویش - خیش - درویش و کیش را با یکدیگر قافیه کرده و در آخر عذر خواسته است که:
مسمط، قطعه، رباعی، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند، در دیوان او کمتر از غزل و قصیده دیده می‌شود. هما در رعایت فنون استادی، برخلاف اغلب متأخرین و معاصرینش، پیرو عقیده اساتید متقدمین از قبیل فردوسی، نظامی، انوری، خاقانی و بالاخره شیخ سعدی بوده است و کاملاً از استعمال الفاظ مجعوله احتراز داشته و در بحور و قوافی رعایت معلوم و مجهول و دال و ذال و الف مقصوره و ممدوده و یاء نکرده و معرفه و اجتماع ساکنین در بعض بحور مثل مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن از دست نداده و احیاناً اگر برحسب ضرورت، رعایتی نکرده، عذر ادبی خواسته است، مثل آنکه خویش - خیش - درویش و کیش را با یکدیگر قافیه کرده و در آخر عذر خواسته است که:
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش