دیوان فیاض لاهیجی: تفاوت میان نسخه‌ها

دیوان فیاض لاهیجی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ اکتبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۳:۰۰

۴۲۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۳ اکتبر ۲۰۱۹

بدون خلاصۀ ویرایش

Hbaghizadeh@noornet.net

۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش

@@ خط ۳۷: / خط ۳۷: @@
 سروده‌های [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]]، رنگ و زنگ زمانه او را نشان می‌دهد و این به‌جای خود، صفتی است ارزشمند در سنجیدن شعر و ادب روزگار پیشین و پسین. او در عصری می‌زیسته است که ارزش‌ها و پسندهای مذهبی و عقیدتی وطنش را به هویت استقلال رسانیده و نوای استقامت و ایستادگی در برابر هجوم فتنه‌انگیز ترک و اوزبک به همراه داشته است. به همین جهت، یک‌سوم دیوان او را قصایدی در بر گرفته بسیار شیوا و رسا و شاعرانه به معنی ساخت زبان و ساختارهای شعری در مدح اهل‌بیت(ع). این مدایح، متضمن تغزل‌هایی است و مطلع‌هایی که به راستی مدح [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] را از مدح‌های ناظمان و شاعران پیشین، مثلاً شاعران سده‌های پیش چونان کسائی مروزی، حسن کاشی، ابن حسام خوسفی و دیگران ممتاز می‌دارد و این نیز از توانایی شاعر برمی‌خیزد که مضمونی یا ادبی دیرپا و رایج در قرون و اعصار را به روزگار خودش، به‌گونه‌ای بسراید که به روزگارش تعلق بگیرد و درمانده‌های روزگاران گذشته محو نگردد و ناشاخص نماند. بیایید برای تبیین این تعلیل از شعر خود [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] یاری بگیریم. او مدح و منقبت امام حسن(ع) را چنین می‌آغازد:
-'''بیا که شیشه قسم می‌دهد به عهد کهن'''
+{{شعر}}
-که تو بشکن، این بار هم به گردن من
+{{ب|'' بیا که شیشه قسم می‌دهد به عهد کهن ''|2='' که تو بشکن، این بار هم به گردن من  ''}}
+{{ب|'' به توبه دل منه ای دل که بت‌پرست شوی ''|2='' بیا که بت‌شکن آمد بهار توبه شکن ''}}
-'''به توبه دل منه ای دل که بت‌پرست شوی'''
+{{ب|'' اگر به دیده عرفان نظر کنی زاهد ''|2='' یکی است توبه پرستی و بت‌پرستیدن  ''}}
-بیا که بت‌شکن آمد بهار توبه شکن
+{{ب|'' بیا به مکتب میخانه نزد پیر مغان ''|2='' که یادگیری از خویشتن سفر کردن''}}
+{{ب|'' به پیش اهل ولایت نماز نیست درست''|2='' اگر ز شیشه نداری طریق خم گشتن''}}
-'''اگر به دیده عرفان نظر کنی زاهد'''
+{{ب|'' بیار ساقی از آن باده‌ای که می‌دانی''|2='' که بوی شیشه او راست نشئه مردافکن ''}}
-یکی است توبه پرستی و بت‌پرستیدن
+{{ب|'' که گرد عقل بشوییم از دل و از جان''|2='' غبار هوش فشانیم از سر و از تن''}}
+{{ب|'' خوشا شراب تماشا که جام جامش را''|2='' ز راه دیده توان خورد نه ز راه دهن''}}
-'''بیا به مکتب میخانه نزد پیر مغان'''
+{{ب|'' کسی که مستی دیدار دیده می‌داند''|2='' که باده باده عشق است و غیر آن همه فن''}}
-که یادگیری از خویشتن سفر کردن
+{{ب|'' خدای داند و فیاض و ساقی کوثر''|2='' که هرگز نشد از باده هوش تر دامن''}}
+{{پایان شعر}}
-'''به پیش اهل ولایت نماز نیست درست'''
-اگر ز شیشه نداری طریق خم گشتن
-'''بیار ساقی از آن باده‌ای که می‌دانی'''
-که بوی شیشه او راست نشئه مردافکن
-'''که گرد عقل بشوییم از دل و از جان'''
-غبار هوش فشانیم از سر و از تن
-'''خوشا شراب تماشا که جام جامش را'''
-ز راه دیده توان خورد نه ز راه دهن
-'''کسی که مستی دیدار دیده می‌داند'''
-که باده باده عشق است و غیر آن همه فن
-'''خدای داند و فیاض و ساقی کوثر'''
-که هرگز نشد از باده هوش تر دامن
 با این تغزل زیبا، که شاعر شراب طهور را قصد کرده است و توبه پرستان را نقد - که در بند توبه مانده‌اند و هی توبه می‌کنند و نمی‌رهند - به شناسه‌های عبرت‌انگیز امام حسن(ع) آن را پیوسته است؛ چنان‌که خواندنی است<ref>مایل هروی، نجیب، ص30- 31</ref>.
@@ خط ۷۲: / خط ۵۴: @@
 مصحح کتاب، سبک [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] را سبک معمول و رایج زمان او، یعنی هندی دانسته است؛ لکن نه آن هندی مغلق با مضامین پیچیده که بیشتر معاصرین او سعی در سرودن چنان اشعاری داشتند و مورد مخالفت سخن‌سنجان دوره‌های متأخر قرار گرفتند، بلکه بسیار ملایم، با محتوایی پر از توصیف و تشبیه<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه سیزده</ref>. اما برخی معتقدند که این نظریه، یک «کلی‌گویی» صرف در مورد دیوان فیاض می‌باشد؛ زیرا درست است که [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] شعر هندی را می‌شناخته و با آثار و نام و نشان «هندوسخنان» آشنایی داشته و در غزل‌هایش از آنان یاد کرده است، بااین‌همه به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان سراسر دیوان او و جمیع سخن‌ها و قالب‌های شعری او را «شعر سبک هند» تصور کرد؛ چنان‌که در قصیده‌ها، مثنوی‌ها، ترجیع‌ها، ترکیب‌ها و قطعه‌ها و رباعی‌های او به‌ندرت می‌توان بیتی یا مصراعی دید که رنگ و  بوی ساختارهای شاعرانه و ساخت‌های زبانی هندوسخنان را داشته باشد. در این‌گونه بیت‌ها و مصراع‌ها و یا ساختمان‌های قافیه‌ها و ردیف‌ها هم ساختارهایی از تخییل و گونه‌هایی از زبان و بیان دیده می‌شود که می‌توان آن‌ها را از گونه ایرانی سبک هندی بشمار آورد؛ مثلاً در قصیده‌ها به‌ندرت می‌توان چنین بیت‌هایی دید:
-'''کنون که دامن من پر ز سنگ طفلان است'''
+{{شعر}}
-خرد به راهم از آیینه می‌کشد دیوار
+{{ب|''کنون که دامن من پر ز سنگ طفلان است ''|2='' خرد به راهم از آیینه می‌کشد دیوار ''}}
+{{ب|''بوی کباب دلم مغز جگر می‌خورد ''|2='' هان به حدیثم مباد گوش کسی آشنا''}}
-'''بوی کباب دلم مغز جگر می‌خورد'''
+{{ب|''چون لب ساغر افق گردید بر خورشید می ''|2='' چهره ساقی شفق گون گشت از عکس شراب''<ref>ر.ک: مایل هروی، نجیب، ص33</ref>}}
-هان به حدیثم مباد گوش کسی آشنا
+{{پایان شعر}}
-'''چون لب ساغر افق گردید بر خورشید می'''
-چهره ساقی شفق گون گشت از عکس شراب '''<ref>ر.ک: مایل هروی، نجیب، ص33</ref>.'''
 البته این، امری طبیعی است؛ زیرا «خیال‌بندی‌های نازک» و به‌طورکلی شناسه‌های سبک هندی، بیشتر در غزل فارسی دیده می‌شود و غزل نیز در میان شاعران سبک مزبور عموماً بر دیگر انواع و قالب‌های شعری غلبه دارد. از اینجاست که حتی در مثنوی‌ها و قصیده‌های شاعرانی چنان بیدل دهلوی هم ساختارهای نازک و گاه غامض شعر هندی نادر است و کمیاب، تا چه رسد به شاعرانی مانند [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]]، که با ساختمان‌های زبانی و ساختارهای شاعرانه برخاسته از محیط شبه‌قاره نفس نکشیده‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>.
 برخی بر این باورند که [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض لاهیجی]]  از شاعرانی است که گونه ایرانی شیوه هندی را در شعر فارسی دنبال کرده است؛ چراکه او هرچند غزل‌های هندوانه‌اش را به‌منزله «معراج خود» دانسته است:
+{{شعر}}
-'''عشق را پیغمبرم داغ جنون تاج من است'''
+{{ب|'' عشق را پیغمبرم داغ جنون تاج من است ''|2='' وین غزل‌های بلند تازه معراج من است ''}}
-وین غزل‌های بلند تازه معراج من است
+{{پایان شعر}}
 اما دقیقاً تناسب میان لفظ و مضمون را مطمع نظر داشته است و به‌ندرت می‌توان در دیوانش بی‌مزگی‌های زبانی و تعقیدهایی که ذوق خواننده را برنجاند، دید؛ آخر خود او از کسانی که جانب هماهنگی معنی و لفظ را رعایت نمی‌کرده‌اند به این زیبایی انتقاد کرده است:
-'''آمد به من از تو مصرعی چند بلند'''
+{{شعر}}
-دل را ز شکفتگی شکرخند بلند
+{{ب|'' آمد به من از تو مصرعی چند بلند ''|2='' دل را ز شکفتگی شکرخند بلند ''}}
+{{ب|'' این است سخن نه آنکه از کوچه لفظ ''|2='' معنی زند از تنگی جا گند بلند ''<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>}}
-'''این است سخن نه آنکه از کوچه لفظ'''
+{{پایان شعر}}
-معنی زند از تنگی جا گند بلند'''<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>.'''
 [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] در غزل به مانند دیگر سخنوران ایرانی، که گونه ایرانی سبک هندی را در شعر فارسی تشخص داده‌اند، به استادان پیشین سخن بسیار توجه داشته است. او نه‌تنها خود را کمتر از سنایی می‌دانسته و به یافتن فیض شعر کمال خجندی اعتنا داشته، بلکه غزل‌هایی پرداخته که غزل‌های «میان قافیه‌ای» مولوی جلال‌الدین بلخی را به یاد می‌آورد. به این غزل او توجه کنید:
-'''رحمش نمی‌آید به من چندان که می‌سوزم نفس'''
+{{شعر}}
-من تنگ‌تر سازم نفس، او تنگ‌تر سازد قفس
+{{ب|''رحمش نمی‌آید به من چندان که می‌سوزم نفس ''|2='' من تنگ‌تر سازم نفس، او تنگ‌تر سازد قفس ''}}
+{{ب|''من خود فتادم از نفس، یک‌دم نگفتی: ناله بس''|2='' مردم من ای فریادرس، آخر به فریادم برس''}}
-'''من خود فتادم از نفس، یک‌دم نگفتی: ناله بس'''
+{{ب|''در هجر آن روی چو مه، وز یاد آن زلف سیه''|2=''در دیده می غلطد نگه، در سینه می‌پیچد نفس''}}
-مردم من ای فریادرس، آخر به فریادم برس
+{{ب|''کس خود نمی‌داند کی ام، حیران چنین بهر چی ام''|2=''من آن که بودم خود نی ام، چون من مبادا هیچ کس''}}
+{{ب|''من رهروی‌ام ناتوان، وامانده‌ای از کاروان''|2=''افتاده دور از همرهان، گم‌کرده آواز جرس''}}
-'''در هجر آن روی چو مه، وز یاد آن زلف سیه'''
+{{ب|''آن چین زلف مشک بیز، آن کاکل مرغوله ریز''|2=''بسته است بر من در گریز این راه پیش آن راه پس''}}
-در دیده می غلطد نگه، در سینه می‌پیچد نفس
+{{ب|''در وادی عشق و جنون، در من نمی‌گیرد فسون''|2=''از خانه کی آید برون، ترسد اگر دزد از عسس''}}
+{{ب|''هرچند در فقر و فنا، هستم غریب و بینوا''|2=''با کس ندارم التجا، وز کس ندارم ملتمس ''}}
-'''کس خود نمی‌داند کی ام، حیران چنین بهر چی ام'''
+{{ب|''از بس که نالیدم چو نی وز بس که جوشیدم چو می''|2=''کشتی تو ما را تا به کی، فیاض بس، فیاض بس ''<ref>ر.ک: همان</ref>}}
-من آن که بودم خود نی ام، چون من مبادا هیچ کس
+{{پایان شعر}}
-'''من رهروی‌ام ناتوان، وامانده‌ای از کاروان'''
-افتاده دور از همرهان، گم‌کرده آواز جرس
-'''آن چین زلف مشک بیز، آن کاکل مرغوله ریز'''
-بسته است بر من در گریز این راه پیش آن راه پس
-'''در وادی عشق و جنون، در من نمی‌گیرد فسون'''
-از خانه کی آید برون، ترسد اگر دزد از عسس
-'''هرچند در فقر و فنا، هستم غریب و بینوا'''
-با کس ندارم التجا، وز کس ندارم ملتمس
-'''از بس که نالیدم چو نی وز بس که جوشیدم چو می'''
-کشتی تو ما را تا به کی، فیاض بس، فیاض بس'''<ref>ر.ک: همان</ref>.'''
 اما بیشتر از همه [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] در غزل به خواجه شیراز تعلق‌خاطر داشته است. این گرایش او به حافظ از شش بار تتبعی که نخستین غزل دیوان حافظ را کرده است، روشن می‌گردد. سوای آن، او دقیقاً «رند» حافظ را مورد اعتنا داشته است و چون حافظ بر سر «واعظ» و بر کفل «زهد ریایی» می‌زند. اما با همه گرایشی که [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]] به غزل‌های حافظ داشته و بوی غزل حافظانه را بوی می‌برده است، در این مورد از این نکته نباید غفلت کرد که شباهت‌های روزگار حافظ با عصر [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|فیاض]]، به اعتبار زهد و آمیزش آن در نزد بعضی و نیز به لحاظ رواج تصوف خشک و مبتذل، خواه ناخواه قرابت‌هایی ایجاد می‌کند و همانندگی‌هایی دارد<ref>ر.ک: همان</ref>.
@@ خط ۱۳۳: / خط ۹۳: @@
 ==منابع مقاله==
 # مقدمه و متن کتاب.
-# مایل هروی، نجیب، «فیض منظوم فیاض، نگاهی به دیوان فیاض لاهیجی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش، مهر و آبان 1372، شماره 21 ‏(9 صفحه، از 30 تا 38)، به آدرس:
+#[[:noormags:77612|مایل هروی، نجیب، «فیض منظوم فیاض، نگاهی به دیوان فیاض لاهیجی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش، مهر و آبان 1372، شماره 21 ‏(9 صفحه، از 30 تا 38)]].
-www.noormags.ir/view/fa/articlepage/77612/
@@ خط ۱۵۱: / خط ۱۰۹: @@
 [[رده:آپلود مهر(98)]]
+[[رده: مهر(98)]]