۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان کامل حضرت شاه نعمت‌الله ولی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'نعمت الله ولي، نعمت الله بن عبدالله' به 'نعمت‌الله ولی'
جز (جایگزینی متن - 'نعمت الله ولي، نعمت الله بن عبدالله' به 'نعمت‌الله ولی') |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر =ديوان | | عنوان‌های دیگر =ديوان | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[ | [[نعمت‌الله ولی]] (نویسنده) | ||
[[خياط زاده، عباس]] (مصحح) | [[خياط زاده، عباس]] (مصحح) | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
}} | }} | ||
'''دیوان کامل حضرت شاه نعمت‌الله ولی'''، اثر [[ | '''دیوان کامل حضرت شاه نعمت‌الله ولی'''، اثر [[نعمت‌الله ولی|سید نورالدین نعمت‌الله بن عبدالله بن محمد، معروف به شاه نعمت‌الله ولی]]، مهمترین اثر منظوم وی، شامل قصاید، غزلیات، قطعات، مثنوی‌ها و رباعیات است که بالغ بر ده هزار بیت می‌باشد. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با مقدمه [[محمد حماصیان]] آغاز و اشعار در قالب غزلیات، ترجیعبندها، قصاید و ملحقات، سؤال و جواب، مثنوی‌ها، رساله منظومه ایمانیه، رساله فقریه، گنجالعارفین، غزلهای ناتمام، رباعی‌ها، دوبیتی‌ها و مفردات، تنظیم شده است. | کتاب با مقدمه [[محمد حماصیان]] آغاز و اشعار در قالب غزلیات، ترجیعبندها، قصاید و ملحقات، سؤال و جواب، مثنوی‌ها، رساله منظومه ایمانیه، رساله فقریه، گنجالعارفین، غزلهای ناتمام، رباعی‌ها، دوبیتی‌ها و مفردات، تنظیم شده است. | ||
بعضی از اشعار و ابیات این دیوان، منسوب به شاه [[ | بعضی از اشعار و ابیات این دیوان، منسوب به شاه [[نعمت‌الله ولی|نعمت‌الله]] بوده و همه آنها از نوع اشعار عرفانی و حاوی اشارات و توضیحات درباره عقاید و افکار متصوفه می‌باشد<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه ده - یازده</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
وی در اشعارش همچنین بیشترین تأثیرها را از مولوی پذیرفته و شیوه غزلسراییاش شباهتی آشکار با غزلهای محمدشیرین مغربی (متوفی 809ق) دارد و در آنها، رد پای سنایی و عطار و عراقی که از ارکان شعر صوفیانه فارسی بشمار می‌آیند، مشهود است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | وی در اشعارش همچنین بیشترین تأثیرها را از مولوی پذیرفته و شیوه غزلسراییاش شباهتی آشکار با غزلهای محمدشیرین مغربی (متوفی 809ق) دارد و در آنها، رد پای سنایی و عطار و عراقی که از ارکان شعر صوفیانه فارسی بشمار می‌آیند، مشهود است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
از میان شاعران کرمان، وی هم به غزلهای خواجو توجه داشته و هم به غزلهای عماد فقیه و به استقبال اشعار هر دوی آنها رفته است. [[ | از میان شاعران کرمان، وی هم به غزلهای خواجو توجه داشته و هم به غزلهای عماد فقیه و به استقبال اشعار هر دوی آنها رفته است. [[نعمت‌الله ولی|شاه نعمت‌الله]] با [[حافظ، شمس‌الدین محمد|خواجه شمس‌الدین حافظ شیرازی]] نیز مراودات شعری داشته و حافظ در جواب یکی از غزلهای معروف شاه، غزل رندانه‌ای سروده و در خلال آن، طعنه‌های ظریف در کار این پیرِ خانقاهی کرده است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
به اعتقاد برخی، چشمگیرترین ویژگی این دیوان، «تنوع مضمونی» آن بوده و گویی که شاعر، از فرش تا عرش را در نظر داشته و از تمامی آن، سخن گفته است. از مهمترین و رایجترین مضامین موجود در دیوان حاضر، می‌توان به امور زیر، اشاره نمود: | به اعتقاد برخی، چشمگیرترین ویژگی این دیوان، «تنوع مضمونی» آن بوده و گویی که شاعر، از فرش تا عرش را در نظر داشته و از تمامی آن، سخن گفته است. از مهمترین و رایجترین مضامین موجود در دیوان حاضر، می‌توان به امور زیر، اشاره نمود: | ||
# منقبت: | # منقبت: | ||
#:[[ | #:[[نعمت‌الله ولی|شاه نعمت‌الله]] ولی، به دلیل گرایش‌های عرفانی و شیعی و ارادت خاصی که به خاندان نبوت و ولایت داشته، حجم قابل ملاحظه‌ای از اشعارش را به مضمون منقبت اختصاص داده و از این طریق، توانسته است نقش مهمی در رواج تصوف شیعی در قرن نهم و حتی پس از آن، ایفا کرده و مریدان بی‌شماری پیدا کند که بعدها، این گروه به سلسله «نعمت‌اللهیه» شهرت یافتند. نکته‌ای که در اشعار منقبتی [[نعمت‌الله ولی|شاه نعمت‌الله]] ولی، چشمگیر بوده و سبب تمایز آنها از دیگر متشابهاتشان می‌گردد، روانی کلام و صداقتی است که در بیان احساسات و عواطف شاعر، مشاهده می‌شود و این ویژگی ما را به خلوص انگیزه شاعر در سرودن این مناقب، راهبری می‌کند. نعمت‌الله عمده مناقب خود را در بیان فضایل پیامبر(ص) و [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] سروده است و برای این مضمون، از قالب قصیده استفاده کرده است. اما ساختار قصاید او، تا حدودی با سایر قصاید فارسی متفاوت است؛ بدین معنی که قصاید او، عمدتاً عاری از تشبیب و تغزلند و تعداد ابیات آنها، چندان زیاد نبوده و در انتهای آنها، تخلص شعری شاعر که «نعمت‌الله» یا «سید» است، مشاهده می‌شود<ref>ر.ک: زرین واردی، ص507-509</ref>. | ||
# عرفان: | # عرفان: | ||
#:[[ | #:[[نعمت‌الله ولی|شاه نعمت‌الله]] از جمله شعرای قرن نهم است که حجم زیادی از اشعار خود را به شرح مسائل عرفانی، اختصاص داده است. وی در عالم عرفان، از سرسپردگان و مروجان مکتب ابن عربی است و هنگامی که به اشعار او می‌نگریم، درمی‌یابیم که اندیشه‌های حسین بن منصور و ابن عربی در اشعار او موج می‌زند. وی به‌خصوص به اصل «وحدت وجود» سخت معتقد است و عمده اشعار عرفانی‌اش، شرح مبادی وحدت وجود است. نکته ممتازی که در اشعار عرفانی وی مشاهده می‌شود، این است که سروده‌های عرفانی او بسیار منطقی‌تر، معتدل‌تر و تجربی‌تر و همهفهمتر از سایر شعراست و به مقدار زیادی با زندگی روزمره مطابقت و نزدیکی پیدا می‌کند و این امر، ناشی از آن است که وی در طول عمرش، با طبقات مختلف مردم معاشرت و گفتگو داشته و تصوف را خاص یک طبقه یا دسته معین از مردم نمی‌دانسته است. وی در اشعار عرفانی خود، علاوه بر وحدت وجود، از «عشق عرفانی و حقیقی» که معشوق آن، ذات مقدس خداوند است، فراوان سخن گفته است و از اصطلاحات و رموز عرفانی که در واقع، بازمانده سنن ادبی ادوار گذشته است، همچون دیر مغان، رند، مست، تجلی، مغبچه، میخانه، درد، خرابات، ترسابچه و... به همان معنی عرفانیاشان، مکرر استفاده کرده است. اشعار عرفانی او، بیشتر در قالب غزل است و در مواردی از قصیده، رباعی، ترجیع و مثنوی نیز برای سرودن اشعار عرفانی، بهره می‌جوید<ref>ر.ک: همان، ص511-512</ref>. | ||
# عشق مجازی: | # عشق مجازی: | ||
#:یکی از موضوعاتی که از ابتدای شکلگیری شعر فارسی پیوسته در آن حضور داشته، «عشق مجازی» است که این موضوع بالطبع در شعر [[ | #:یکی از موضوعاتی که از ابتدای شکلگیری شعر فارسی پیوسته در آن حضور داشته، «عشق مجازی» است که این موضوع بالطبع در شعر [[نعمت‌الله ولی|شاه نعمت‌الله]] نیز مشاهده می‌شود. عشق مجازی در دیوان وی، از جنس عشق‌های زمینی قرون سوم تا ششم که با رفاه و تمتعات جسمانی توأم بوده، نیست و در واقع، دنباله عشق متعالی‌ای می‌باشد که بنیان آن را سنایی گذاشت و با حافظ و سعدی، به اوج رسید. عشق مطرح در شعر [[نعمت‌الله ولی|نعمت‌الله]]، برخلاف عشق‌های سده‌های پیشین، توأم با کامیابی، شادی و رفاه بوده و پر از رنج و ناملایمات و غمهاست و شاعر به‌جای آنکه به توصیف ظاهر و صورت معشوق به شکل عینی بپردازد، در توصیف او تخیلات، اوهام و ذهن خود را دخیل کرده و توصیفاتش را از برون‌گرایی سوق می‌دهد و سعی می‌کند که معشوق خود را درعین‌حالی که زمینی است، با توصیفات معنوی و روحانی وصف کند و از اینجاست که معشوق او از جایگاه شایسته‌تری نسبت به سده‌های قبل برخوردار شده و تا حدودی دست نیافتنی است. وی اکثر اشعار عاشقانه خود را در قالب غزل سروده و گاهی نیز از قالب رباعی استفاده کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص513-514</ref>. | ||
# خدا: | # خدا: | ||
#:از دیگر مضامین رایج در شعر [[ | #:از دیگر مضامین رایج در شعر [[نعمت‌الله ولی|نعمت‌الله]]، توصیف ذات باری تعالی است که این مقوله، به چند صورت در شعر او، حضور پیدا کرده است. گاه [[نعمت‌الله ولی|نعمت‌الله]] در اشعار خود، به توصیف خداوند پرداخته و از علم و حکمت خداوند و مسائل مربوط به آفرینش سخن گفته است و گاه با خداوند در قالب اشعار لطیفی مناجات می‌کند. اما وی بیش از همه، از خداوند در ارتباط با وحدت وجود سخن گفته است و حتی در بیشتر اشعار مناجاتی و توصیفی نیز اشاره‌ای به این مطلب داشته است. وی در تمام قالب‌ها، اعم از قصیده، غزل، ترجیع، مثنوی و رباعی، از مقوله وحدت وجود سخن به میان آورده است.<ref>ر.ک: همان، ص114-115</ref>. | ||
# انسان: | # انسان: | ||
#:[[ | #:[[نعمت‌الله ولی|شاه نعمت‌الله]] حجم نسبتا قابل ملاحظه‌ای از اشعارش را به توصیف «انسان»، به‌خصوص، انسان کامل و عارف، اختصاص داده است. او در اشعار، انسان را خلیفه خدا و جامع صفات الهی معرفی کرده و با توجه به اینکه وی از معتقدان سرسخت وحدت وجود است، انسان را ظهور و تجلی اسم اعظم خداوند می‌داند. وی گاه در اشعارش، به پیچیدگی و کیفت خلقت انسان اشاره دارد و گاه از مقام معنوی و برتر او، سخن می‌راند و از میان اجزای وجودی انسان، نظر خاصی به «دل» که به قول او خزانه اسرار ربوبی است، دارد<ref>ر.ک: همان، ص517</ref>. | ||
از دیگر ویژگی‌های دیوان شاه نعمت‌الله ولی، می‌توان به الفت و تسلط کمنظیر وی با قرآن و معارف دینی اشاره نمود. در دیوان اشعار وی، مضامین و آموزه‌های قرآنی به‌وفور یافت می‌شود و به‌خاطر آشنایی زیاد و احاطه فراوان او بر آیات قرآن، به شیوه‌های مختلف ادبی (اقتباس، تضمین، تلمیح، تشبیه و...) از آیات قرآن بهره‌برداری شده است<ref>ر.ک: ذوالفقاری، محسن؛ امیدعلی، حجت‌الله، ص151</ref>. | از دیگر ویژگی‌های دیوان شاه نعمت‌الله ولی، می‌توان به الفت و تسلط کمنظیر وی با قرآن و معارف دینی اشاره نمود. در دیوان اشعار وی، مضامین و آموزه‌های قرآنی به‌وفور یافت می‌شود و به‌خاطر آشنایی زیاد و احاطه فراوان او بر آیات قرآن، به شیوه‌های مختلف ادبی (اقتباس، تضمین، تلمیح، تشبیه و...) از آیات قرآن بهره‌برداری شده است<ref>ر.ک: ذوالفقاری، محسن؛ امیدعلی، حجت‌الله، ص151</ref>. | ||