۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان رایج سیالکوتی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '}} [[' به '}} [['
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ب' به 'ه‌ب') |
جز (جایگزینی متن - '}} [[' به '}} [[') |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر =ديوان | | عنوان‌های دیگر =ديوان | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[رایج سیالکوتی، | [[رایج سیالکوتی، میر محمدعلی بن دوستمحمد]] (نویسنده) | ||
[[ظفر، محمد سرفراز]] (مصحح) | [[ظفر، محمد سرفراز]] (مصحح) | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =28615 | ||
| کتابخوان همراه نور =28615 | |||
| کد پدیدآور =18536 | | کد پدیدآور =18536 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۷: | ||
}} | }} | ||
'''دیوان رایج سیالکوتی'''، مجموعه اشعار [[رایج سیالکوتی، | '''دیوان رایج سیالکوتی'''، مجموعه اشعار [[رایج سیالکوتی، میر محمدعلی بن دوستمحمد|میر محمدعلی رایج سیالکوتی]] (متوفی 1150ق/1737م) است که با تصحیح [[ظفر، محمد سرفراز|محمد سرفراز ظفر]]، به چاپ رسیده است. | ||
==انگیزه تألیف== | ==انگیزه تألیف== | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۳: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با دو مقدمه از علی ذوعلم و مصحح آغاز و اشعار در قالب مناجات، مراثی، قصاید، غزلیات، | کتاب با دو مقدمه از علی ذوعلم و مصحح آغاز و اشعار در قالب مناجات، مراثی، قصاید، غزلیات، مثنوی‌ها، رباعی‌ها، قطعه‌ها، مستزاد، مخمس، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند، عرضه شده است. | ||
این دیوان | این دیوان پایان‌نامه دکتری مصحح در رشته زبان و ادبیات فارسی بوده و خود در مقدمه به‌اجمال به شرح حال، زادگاه، تحصیلات، سیرت شاعر، مسافرتها، مذهب و عقیده او، وفات و مدفن، شاگردان، ممدوحین و... اشاره کرده است. این تصحیح بر اساس نسخه خطی منحصربهفرد موجود در کتابخانه مرکز دانشگاه پنجاب صورت گرفته است. نکته حائز اهمیت در این دیوان مضامین بلندی است در مناجات‌نامه‌ها، نعتها، مناقب و مراثی. در این دیوان، اشعار در قالب‌های مختلف غزل، مثنوی، رباعی و... بیان شده است و حکایت از معرفت و ارادت شاعر به پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) دارد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مقدمه نخست، به این نکته اشاره دارد که تاکنون نام [[رایج سیالکوتی، | مقدمه نخست، به این نکته اشاره دارد که تاکنون نام [[رایج سیالکوتی، میر محمدعلی بن دوستمحمد|میر محمدعلی سیالکوتی]]، فقط در تذکره‌ها و کتب تاریخ زبان فارسی یافت می‌شد، اما به کوشش مصحح کتاب که از استادان زبان و ادبیات فارسی پاکستان است، دیوان رایج عرضه شده و روشن می‌شود که هنوز چهره‌ها و آثار درخشانی از زبان فارسی در این سرزمین، وجود دارد که ناشناخته است.<ref>ر.ک: مقدمه اول، صفحه نه - ده</ref>. | ||
مصحح در مقدمه خود، ضمن بررسی زندگی‌نامه شاعر، سروده‌های او را با پاره‌ای از ابیات همعصرانش چون بیدل و ناصرعلی و آفرین مقایسه کرده و | مصحح در مقدمه خود، ضمن بررسی زندگی‌نامه شاعر، سروده‌های او را با پاره‌ای از ابیات همعصرانش چون بیدل و ناصرعلی و آفرین مقایسه کرده و به‌خصوص مضامین اشعار شاعر را تجزیه و تحلیل کرده و برخی از مضامین اجتماعی را از آنها بیرون کشیده است. به گفته وی سبک رایج، سبکی پیچیده و پرابهام و پر از تشبیهات است و صنایع بدیعی به‌وفور در آنها به‌کار گرفته شده است.<ref>ر.ک: آل داود، سید علی، ص72</ref>. | ||
رایج دیدگاهی عرفانی داشت. در دیوان او اشعار عرفانی و صوفیانه فراوان به چشم می‌آید. مضامین مورد توجه او بیثباتی جهان، فقر و غنا، عجز و انکسار و | رایج دیدگاهی عرفانی داشت. در دیوان او اشعار عرفانی و صوفیانه فراوان به چشم می‌آید. مضامین مورد توجه او بیثباتی جهان، فقر و غنا، عجز و انکسار و وحدت‌الشهود است که بهفراوانی در اشعار او آمده است<ref>ر.ک: همان، ص71-72</ref>. | ||
قسمت اعظم محتویات دیوان رایج، غزلیات اوست که نزدیک به 550 صفحه کتاب را در بر گرفته است. دیگر سروده‌های او شامل قصاید، مثنویات، قطعات، رباعیات، | قسمت اعظم محتویات دیوان رایج، غزلیات اوست که نزدیک به 550 صفحه کتاب را در بر گرفته است. دیگر سروده‌های او شامل قصاید، مثنویات، قطعات، رباعیات، ترجیع‌بند، ترکیب‌بند و اشعاری در منقبت و مراثی امامان شیعه(ع) است. رایج علی‌رغم آنکه بر مذهب تسنن بود، ولی به آن تعصب نمی‌ورزید. قصاید و اشعار متنوع او در مدح امامان دوازده‌گانه شیعه(ع) که در صفحات اول دیوانش مضبوط است، نشانه‌ای بر گرایش و علاقه او به تشیع شمرده می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص72</ref>. | ||
رایج در سروده‌هایش از امثال و اصطلاحات فراوانی استفاده کرده که برخی از آنها در ایران رایج نبوده است. اینک گزیده‌ای از اصطلاحات مذکور و نمونه اشعار او را نقل می‌کنیم: | رایج در سروده‌هایش از امثال و اصطلاحات فراوانی استفاده کرده که برخی از آنها در ایران رایج نبوده است. اینک گزیده‌ای از اصطلاحات مذکور و نمونه اشعار او را نقل می‌کنیم: | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۶: | ||
رشته بر پا بودن: | رشته بر پا بودن: | ||
{{شعر}}{{ب|''رشته بر پایم در این باغ از رگ | {{شعر}}{{ب|''رشته بر پایم در این باغ از رگ گل‌کرده‌اند ''|2='' بلبلم اما دهان غنچه منقار من است''}}{{پایان شعر}} | ||
زهره ریختن: | زهره ریختن: | ||
{{شعر}}{{ب|''ز آشوب حوادث زهره مردان نمی‌ریزد ''|2='' بود دارالامان اهل تمکین | {{شعر}}{{ب|''ز آشوب حوادث زهره مردان نمی‌ریزد ''|2='' بود دارالامان اهل تمکین بی‌پناهی‌ها''}}{{پایان شعر}} | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۸: | ||
لب تیغ مکیدن: | لب تیغ مکیدن: | ||
{{شعر}}{{ب|''نغمه | {{شعر}}{{ب|''نغمه بی‌وصل رخت نوحه شنیدن باشد ''|2='' بوسه جام لب تیغ مکیدن باشد''}}{{پایان شعر}} | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۵: | ||
هواگیر شدن: | هواگیر شدن: | ||
{{شعر}}{{ب|''هر سحر در چمن شوق توام چون طاووس ''|2='' داغهای دل بی‌تاب هواگیر شود'' | {{شعر}}{{ب|''هر سحر در چمن شوق توام چون طاووس ''|2='' داغهای دل بی‌تاب هواگیر شود''<ref>ر.ک: همان</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
سبک شعر رایج، پیچیده و پرابهام است و دارای همه خصوصیات و صناعات ادبی می‌باشد که در آن زمان در شعر فارسی متداول بوده است؛ به‌عنوان مثال، به نمونه‌هایی از صناعات ادبی در شعر او اشاره می‌شود: | سبک شعر رایج، پیچیده و پرابهام است و دارای همه خصوصیات و صناعات ادبی می‌باشد که در آن زمان در شعر فارسی متداول بوده است؛ به‌عنوان مثال، به نمونه‌هایی از صناعات ادبی در شعر او اشاره می‌شود: | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۲: | ||
#:{{ب|''گدا را زین کریمان نیست بی حرف سبک ریزش ''|2='' بلی بی سعی بادی میوه کی از شاخسار افتد''}} | #:{{ب|''گدا را زین کریمان نیست بی حرف سبک ریزش ''|2='' بلی بی سعی بادی میوه کی از شاخسار افتد''}} | ||
#:{{ب|''شد هرکه منعم از عرق شرم فارغ است ''|2='' کاغذ یقین چو چرب شود نم نمی‌کند''}} | #:{{ب|''شد هرکه منعم از عرق شرم فارغ است ''|2='' کاغذ یقین چو چرب شود نم نمی‌کند''}} | ||
#:{{ب|''چه امکان است از جهل اعتراف او به نادانی ''|2='' لباس چرب نتوان شستشو کردن | #:{{ب|''چه امکان است از جهل اعتراف او به نادانی ''|2='' لباس چرب نتوان شستشو کردن به‌آسانی''}}{{پایان شعر}} | ||
#مراعات نظیر: مراد از آن صنعت، آوردن واژه‌هایی در شعر است که با یکدیگر مناسبت داشته باشند. رایج این صنعت را به‌کثرت به‌کار برده است{{شعر}} | #مراعات نظیر: مراد از آن صنعت، آوردن واژه‌هایی در شعر است که با یکدیگر مناسبت داشته باشند. رایج این صنعت را به‌کثرت به‌کار برده است{{شعر}} | ||
#:{{ب|''پنبه و داغ بود یاسمن و لاله به هم''|2='' | #:{{ب|''پنبه و داغ بود یاسمن و لاله به هم''|2=''سربه‌سر سینه عاشق شده باغ از تو جدا''}} | ||
#:{{ب|''ز لطف اگر سوی دیری نظر کنی گردد''|2=''برهمن و شرر و بت، کلیم، شعله و طور''}} | #:{{ب|''ز لطف اگر سوی دیری نظر کنی گردد''|2=''برهمن و شرر و بت، کلیم، شعله و طور''}} | ||
#:{{ب|''سینه خون است از این غصه عزایم خوان را ''|2=''نکهت و غنچه و گل گشته پری و مینا''}} | #:{{ب|''سینه خون است از این غصه عزایم خوان را ''|2=''نکهت و غنچه و گل گشته پری و مینا''}} | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۳: | ||
#:{{ب|''سرگشتگیم گشت که تا گرد تو گردم''|2=''ای گرد تو گردم به کجا گرد تو گردم''}} | #:{{ب|''سرگشتگیم گشت که تا گرد تو گردم''|2=''ای گرد تو گردم به کجا گرد تو گردم''}} | ||
#:{{ب|''پوشید ز من چشم به تیغ مژه‌ام کشت''|2=''آن ترک جدل خواست به من ترک جدل کرد''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''پوشید ز من چشم به تیغ مژه‌ام کشت''|2=''آن ترک جدل خواست به من ترک جدل کرد''}}{{پایان شعر}} | ||
# خودستایی: رایج بسیار «خودستایی» کرده است. وی در زمان و محیطی زندگی می‌کرد که از لحاظ سیاسی، دوره فترت بود و ادبیات رو به تنزل نهاده بود و غیر از چند امیر، هیچکس به شعر و شاعری التفات نمی‌نمود. در چنین اوضاع، رایج اگر جهت اظهار مقام شعر و شخصیت خود چیزی گفته، | # خودستایی: رایج بسیار «خودستایی» کرده است. وی در زمان و محیطی زندگی می‌کرد که از لحاظ سیاسی، دوره فترت بود و ادبیات رو به تنزل نهاده بود و غیر از چند امیر، هیچکس به شعر و شاعری التفات نمی‌نمود. در چنین اوضاع، رایج اگر جهت اظهار مقام شعر و شخصیت خود چیزی گفته، بی‌جا نگفته است. ذیلا به نمونه‌هایی از خودستایی وی، اشاره می‌شود:{{شعر}} | ||
#:{{ب|''به معنی وارس و طرز کلامش بین و تحسین کن''|2=''که رایج در سخن‌سازان سراپا افتخار افتد''}} | #:{{ب|''به معنی وارس و طرز کلامش بین و تحسین کن''|2=''که رایج در سخن‌سازان سراپا افتخار افتد''}} | ||
#:{{ب|''شه معنی سپاهم شهرتم تخت روان باشد''|2=''به هر محفل که می‌خوانند شعرم غلغل کوس است''}} | #:{{ب|''شه معنی سپاهم شهرتم تخت روان باشد''|2=''به هر محفل که می‌خوانند شعرم غلغل کوس است''}} | ||
#:{{ب|'' | #:{{ب|''کهنه‌پیرم رایج اما از توانایی فکر''|2=''زین کلام تازه و تر نوجوانی گشته‌ام''<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه بیست‌وهشت - سی</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
در دیوان رایج، اشعار عرفانی نیز وجود دارد. وی ادعا می‌کند که هرچه می‌گوید، از زبان مولوی رومی است، اما نمی‌خواهد بگوید که من چون مولوی روم هستم:{{شعر}}{{ب|''در نکته‌های وحدت من سرسری مبین''|2=''حرف از زبان مولوی روم می‌رود'' | در دیوان رایج، اشعار عرفانی نیز وجود دارد. وی ادعا می‌کند که هرچه می‌گوید، از زبان مولوی رومی است، اما نمی‌خواهد بگوید که من چون مولوی روم هستم:{{شعر}}{{ب|''در نکته‌های وحدت من سرسری مبین''|2=''حرف از زبان مولوی روم می‌رود''<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌ویک - سی‌وسه</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
مصحح در آخر کتاب، فهرست مفصلی از ترکیبات و اصطلاحات اشعار شاعر را گرد آورده و نمونه‌های اشعار را هم نقل کرده است.<ref>ر.ک: آل داود، سید علی، ص72</ref>. | مصحح در آخر کتاب، فهرست مفصلی از ترکیبات و اصطلاحات اشعار شاعر را گرد آورده و نمونه‌های اشعار را هم نقل کرده است.<ref>ر.ک: آل داود، سید علی، ص72</ref>. | ||
در | در پاورقی‌ها به اختلاف نسخ اشاره شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۲۹: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
#[[:noormags:30572|بی‌نام، | #[[:noormags:30572|بی‌نام، «معرفی‌های گزارشی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آینه پژوهش، مرداد و شهریور 1376، شماره 45 (6 صفحه، از 70 تا 75)]]. | ||
#[[:noormags:47280|آل داود، سید علی، «شعر فارسی در هند»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: نشر دانش، سال شانزدهم، بهار 1378، شماره 1 (3 صفحه، از 71 تا 73)]]. | #[[:noormags:47280|آل داود، سید علی، «شعر فارسی در هند»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: نشر دانش، سال شانزدهم، بهار 1378، شماره 1 (3 صفحه، از 71 تا 73)]]. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۴۲: | خط ۱۴۴: | ||
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | ||