كتاب الحيدة: تفاوت میان نسخه‌ها

==گزارش محتوا==

برخی مورخین در انتساب این کتاب به [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|کنانی]] تشکیک کرده‌اند؛ کسانی چون ذهبی در ميزان الاعتدال و به‌تبع او سبکی در طبقات الشافعية. محقق کتاب نفی اسناد کتاب حیده به [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|کنانی]] را استدلالی عقلی دانسته، نه تحقیقی تاریخی. از [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|کنانی]] اثر دیگری نیز در دست نداریم که بتوانیم به آن رجوع کنیم و نظرات او در این کتاب را با آن مقابله کنیم. از طرفی ابن ندیم و خطیب بغدادی که متقدم بر ذهبی و سبکی بوده‌اند در اسناد کتاب حیده به [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|عبدالعزیز کنانی]] تشکیک نکرده‌اند. درهرحال این موضوع قطعی است که [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|کنانی]] کتابی با نام الحيدة نوشته است، اما این کتاب که بعد از خروجش از مجلس مأمون بر اصحابش املا کرد، در ابتدا بیشتر از ده ورق نبود؛ چراکه خود در ابتدای صفحه 136 کتابش به این موضوع اشاره کرده است<ref>ر.ک: همان، ص19-17</ref>‎. با توجه به اینکه نسخی که از الحيدة به دست ما رسیده، اختلاف زیادی با هم دارد، ممکن است مباحثی را ناسخین به آن افزوده باشند؛ چراکه آنها بسیاری از اوقات تحریف می‌کنند یا الفاظ را تصحیف کرده یا به متن کتابی که موافق مذهبشان باشد، مطالبی را از جانب خود می‌افزایند تا به‌وسیله آن برخی معانی را توضیح دهند یا با شواهدی که می‌شناسند مطالبی را تأیید کنند<ref>ر.ک: همان، ص21</ref>‎.

# کتاب با مناظره [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|عبدالعزیز کنانی]] و بشر مریسی آغاز شده است. این مناظره از ابتدای کتاب تا صفحه 124 بر مبنای یک اصل می‎چرخد که عبارت است از کتاب و سنت نبوی. از اینجای کتاب، بشر درخواست می‌کند که اصل دیگری مبنا قرار گیرد و مناظره بر مبنای استدلال و قیاس پیگیری شود، نه بر اساس تنزیل و سنت<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>‎.

# عبدالعزیز از بشر می‌پرسد که دلیل تو بر اینکه قرآن مخلوق است چیست؟ بشر می‌گوید: قرآن شیء است و به نص قرآن هر چیزی مخلوق است. سپس عبدالعزیز می‌گوید: «اگر منظور تو از اینکه قرآن شیء است، این است که موجود است و معدوم نیست، بله شیء است؛ اما اگر منظور تو این است که شیء اسمی برای قرآن است و قرآن مانند اشیاء دیگر است، خیر». معنای سخن عبدالعزیز این است که جاری می‌شود بر کلام الهی همان که خداوند بر خودش جاری کرده است. خداوند شیء را یکی از اسامی خود قرار نداده، بلکه نفسش را اکبر اشیاء دانسته و خود را از اشیاء مخلوقه خارج کرده و گفته است: '''ليس كمثله شيء''' (الشوری: 11) و اسامی خود را در کتابش برشمرده و خود را به «شیء» نام نبرده است؛ پس اگر شیء دلالت بر اثبات وجود می‌کند، کلام الهی شیء است؛ اما اگر دلالت بر اشیاء مخلوقه می‌کند، کلام الهی خارج از آن است<ref>ر.ک: همان، ص30-29</ref>‎.

آنگاه که سائلی پرسید: علم خداوند چیست؟ [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|عبدالعزیز]] گفت: ما نمی‌توانیم حقیقت خداوند متعال را بشناسیم و نمی‌توانیم کنه علمش را درک کنیم<ref>ر.ک: همان، ص32-31</ref>‎.  

# در بخش دیگری از مناظره، معنای «جعل» مورد بحث قرار گرفته است. بشر می‌گوید: خداوند متعال در کتابش می‌فرماید: '''إنا جعلناه قرآنا عربيا''' (الزخرف: 3) و «جعلناه»، به معنای «خلقناه» است. عبدالعزیز چنین پاسخ می‌دهد: جعل در لغت عرب دو معنا دارد: یکی از معانی‌اش خلق است و معنای دیگر تصییر است. در آیاتی چون '''الحمد لله الذي خلق السموات و الأرض''' (الأنعام: 1)، جعل به معنای خلق است، اما در آیاتی چون '''و جعلوا لله شركاء الجن''' (الأنعام: 100)، معنای جعل، تصییر است، نه خلق<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>‎.

# بهترین مطلبی که درباره این مناظره می‌شود گفت این است که محاوره‌ای زیبا بین دو عالم است که دو دیدگاه مختلف دارند؛ بشر مریسی از اهل تأویل و استدلال و قیاس بشمار می‌رود و [[کناني، عبدالعزيز بن يحيي|کنانی]] از اهل حدیث و سنت و هنگامی‌که بدانیم که بشر مریسی از موالی و عبدالعزیز از کنانه است، می‌توانیم بگوییم مناظره این دو شخصیت شبیه درگیری‎های فکری است که در بغداد بین شعوبیه و اعراب رخ می‌داد. دلیل بر این مطلب مسخره شدن غیر عرب‌ها – که زبان عربی را به‌درستی نمی‌فهمند - ‎توسط عبدالعزیز و مدح فراوان مأمون به‎خاطر علمش به زبان قومش است<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>‎.

==وضعیت کتاب==

در انتهای کتاب برای استفاده محققین، فهارس فنی تدوین شده که عبارتند از: فهارس اعلام، بلدان و مکان‌ها، شعوب و قبائل و دولت‎ها و فرق و مذاهب، مصطلحات و در آخر فهرست مطالب.  

==پانویس ==