علم الاكتناه العربي الإسلامي: تفاوت میان نسخه‌ها

اثر حاضر، ازآنجاکه حاصل گذران عمری تتبع مؤلف در نسخه‌شناسی عربی است‎، حاوی‎ نکات‎ بسیار ارزشمندی است که نویسنده درباره پیدایی خط‎ عربی‎ آورده و این خط را تحول‎یافته از خط نبطی دانسته است. نبطی‎ها جانشینان قوم ثمود بودند و در مناطق آنان‎ سکنی‎ داشتند‎ و خط خود را از آرامی‎ها و فنیقی‎ها آموخته بودند. اهل حیره‎ این خط را از مردم انبار آموختند و این هر دو قوم در سیطره نفوذ ایرانیان و دولت ساسانی بودند، سرانجام‎ اهل‎ حجاز‎ در مراودات خود با اهالی این مناطق، خط مزبور را از‎ اهالی‎ حیره و انبار آموختند. نویسنده مبحثی را به تاریخ و تمدن نبطی‎ها اختصاص داده است و می‌گوید: حساب جمل‎ و حروف‎ ابجدی‎ را نیز عرب‌ها از این خط عاریه گرفتند. وی در این‎باره خواننده را‎ به‎ کتاب سلیمان بن عبدالرحمان الذییب ارجاع می‌دهد که در آن 90 تصویر از‎ کتیبه‌های‎ نبطی‎ و آرامی به کوشش کتابخانه ملی ملک فهد منتشر شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/379 ر.ک: همان]</ref>.

وی‎ سپس‎ به تحقیق در نسخه‌های منحصربه‎فرد و چگونگی پرداختن‎ به‎ مسوده‌ها‎ و مبیضه‌ها اشاره می‌کند و راه‎حل‎های عمل‎گرایانه‌ای ارائه می‌دهد‎. همچنین‎ به هریک از مباحث مربوط به تصحیح نسخه‌های خطی نظیر مشکلات فهرست‎نویسی، تعدد‎ نسخ‎، افتادگی پیش و پس صفحات، نوع‎ خط‎ و شناسایی آن‎ اشاره‎ می‌کند‎ و مواردی را که خود با آنها‎ برخورد‎ داشته برمی‌شمارد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/379 ر.ک: همان]</ref>.

نویسنده به مشکلات متعدد فهرست‎نویسان‎ در‎ چند‎ صفحه‎ اشاره‎ می‌کند و در این‎ زمینه‎ اگرچه ظاهرا چیزی را از قلم نمی‌اندازد، اما کفایت مطلب ادا نمی‌گردد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/379 ر.ک: همان]</ref>.

نویسنده،‎ علاقه‎مند‎ است‎ بداند‎ حروف‎ تعقیبه (رکابه، پاورق) که به‎منزله نشانه‌های اختصاری برای انتهای سطور و صفحه‎بندی مهم بوده‌اند، از چه زمانی معمول شده است. او در این مورد به یکی از‎ قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی که بر ورق نگاشته شده، به‌عنوان «آداب الفلاسفة»، اثر حنین بن اسحاق (متوفی260ق) اشاره می‌کند که در دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. او می‌گوید: «تعقیبه‌ها» بعدها به‎‎صورت‎ شماره‌گذاری صفحات درآمده‌اند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/380 ر.ک: همان، ص380]</ref>.

نویسنده سپس به صنعت کاغذ اشاره‎ می‌کند‎ و صفحاتی را به کاغذ و استنساخ‎ اختصاص‎ می‌دهد و انواع کاغذها را به‌تفصیل برمی‌شمارد. او در این زمینه به تحقیق استاد ایرج افشار درباره به‌کارگیری کاغذ در نسخه‌های خطی اسلامی‎ که در‎ دومین همایش «مؤسسة الفرقان‎ للتراث‎ الإسلامي» در لندن در سال 1993م، منتشر شده، اشاره می‌کند که گویا صنعت کاغذسازی در ایران از رونق و شکوفایی بیشتری نسبت به سایر مناطق در جهان اسلام برخوردار بوده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/380 ر.ک: همان]</ref>.

نویسنده‎ همچنین‎ به هنر خوش‎نویسی، زرکوبی و تذهیب و نظایر آن نیز اشاراتی دارد و معتقد است که این هنرها از قرن هفتم هجری به بعد تحت تأثیر اروپاییان رواج یافته است. وی در پایان‎ کتاب‎ مطالبی را‎ هم به تزویرشناسی و جعل در نسخه‌های خطی اختصاص می‌دهد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/380 ر.ک: همان]</ref>.

مطالعه کتاب حاضر می‌تواند برای دانشجویان و علاقه‎مندان به تصحیح نسخه‌های خطی و همچنین استادانی‎ که مایلند از تجربه‎ عملی‎ یک پژوهشگر جهان عرب در پرداختن به نسخه‌های خطی مطلع شوند، مفید باشد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/42156/380 ر.ک: همان]</ref>.