پرش به محتوا

تاریخ آبادان در روزگار اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۶ سپتامبر ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ن‎ه' به 'ن‌ه'
جز (جایگزینی متن - 'ه‎ج' به 'ه‌ج')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
جز (جایگزینی متن - 'ن‎ه' به 'ن‌ه')
خط ۲۷: خط ۲۷:
}}
}}
   
   
'''‏تاریخ آبادان در روزگار اسلامی'''، نوشته [[جلالي عزيزيان، حسن|حسن جلالی عزیزیان]]، کتابی است در مورد تاریخ و جغرافیای شهر آبادان در دوران رنساس اسلامی (عصر درخشان شکوفایی شهرهای اسلامی قرن‎های اول تا پنجم، خاصه قرن چهارم هجری) که در آن به مباحث طبیعی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و انسانی شهر آبادان پرداخته شده است.
'''‏تاریخ آبادان در روزگار اسلامی'''، نوشته [[جلالي عزيزيان، حسن|حسن جلالی عزیزیان]]، کتابی است در مورد تاریخ و جغرافیای شهر آبادان در دوران رنساس اسلامی (عصر درخشان شکوفایی شهرهای اسلامی قرن‌های اول تا پنجم، خاصه قرن چهارم هجری) که در آن به مباحث طبیعی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و انسانی شهر آبادان پرداخته شده است.
   
   
==ساختار==
==ساختار==
خط ۴۹: خط ۴۹:
# آبادان اردشیر باستانی<ref>ر.ک: همان، ص12-13</ref>.
# آبادان اردشیر باستانی<ref>ر.ک: همان، ص12-13</ref>.


فصل سوم در باب جغرافیای طبیعی آبادان است. بطلمیوس، آن را جزو اقلیم سوم (به گفته جغرافی‌نویسان قدیم، اقلیم حار) می‌داند. آبادان دارای آب‎وهوای صحرایی، گرم و خشک است. گرمای شهر در تابستان‎ها توان‎فرساست و میزان بارش باران در آن بسیار کم و محدود است که آن‎هم در فصل زمستان است. آب‎وهوای جزیره به سبب نزدیکی به صحرای گرم حجاز و خلیج فارس گرم و مرطوب بوده، گاه به پنجاه‌وهشت درجه می‌رسد<ref>ر.ک: همان، ص47-61</ref>.
فصل سوم در باب جغرافیای طبیعی آبادان است. بطلمیوس، آن را جزو اقلیم سوم (به گفته جغرافی‌نویسان قدیم، اقلیم حار) می‌داند. آبادان دارای آب‎وهوای صحرایی، گرم و خشک است. گرمای شهر در تابستان‌ها توان‎فرساست و میزان بارش باران در آن بسیار کم و محدود است که آن‌هم در فصل زمستان است. آب‎وهوای جزیره به سبب نزدیکی به صحرای گرم حجاز و خلیج فارس گرم و مرطوب بوده، گاه به پنجاه‌وهشت درجه می‌رسد<ref>ر.ک: همان، ص47-61</ref>.


فصل سوم کتاب در مورد جغرافیای اقتصادی آبادان است. تمدن و شکوفایی و رونق اقصادی شهر در پرتو صدور محصولات مهم آن چون نمک و خرما و حصیر عبادانی و سامانی بود. نخلستان‎های بصره تا عبادان، در تمامی بلاد اسلام شهرت داشت و خرمای مرغوب آن به اقصی نقاط عالم صادر می‌شد. پس از صدور محصول استراتژیک حصیر عبادانی، منافع حاصله از فروش خرمای بصری، نمک عبادان و ماهی‎های خلیج فارس، جزء اصلی‌ترین درآمدهای مردم محسوب می‌گردید.
فصل سوم کتاب در مورد جغرافیای اقتصادی آبادان است. تمدن و شکوفایی و رونق اقصادی شهر در پرتو صدور محصولات مهم آن چون نمک و خرما و حصیر عبادانی و سامانی بود. نخلستان‌های بصره تا عبادان، در تمامی بلاد اسلام شهرت داشت و خرمای مرغوب آن به اقصی نقاط عالم صادر می‌شد. پس از صدور محصول استراتژیک حصیر عبادانی، منافع حاصله از فروش خرمای بصری، نمک عبادان و ماهی‎های خلیج فارس، جزء اصلی‌ترین درآمدهای مردم محسوب می‌گردید.


از حیث عمران و آبادی، این شهر را در قرون نخستین اسلامی کوچک، ولی آباد می‎بینیم، که از آن با ‎عناوین حصارکی کوچک، شهری، شهرکی، قلعه کوچکی و حصاری یاد می‌شود. بعد‎ها عبارات نیز تغییر یافت و از قرون هفت و هشت قمری که شهر به دلیل پیشرفت کرانه‌های آن به درون دریا و رشد بصره و خرمشهر، اهمیت بازرگانی خود را از دست داد، رفته‎رفته رو به ویرانی نهاده و به قریه یا قریه بزرگ و بالاخره به دهکده‌ای در شمال خلیج فارس تبدیل گردید.
از حیث عمران و آبادی، این شهر را در قرون نخستین اسلامی کوچک، ولی آباد می‎بینیم، که از آن با ‎عناوین حصارکی کوچک، شهری، شهرکی، قلعه کوچکی و حصاری یاد می‌شود. بعد‎ها عبارات نیز تغییر یافت و از قرون هفت و هشت قمری که شهر به دلیل پیشرفت کرانه‌های آن به درون دریا و رشد بصره و خرمشهر، اهمیت بازرگانی خود را از دست داد، رفته‎رفته رو به ویرانی نهاده و به قریه یا قریه بزرگ و بالاخره به دهکده‌ای در شمال خلیج فارس تبدیل گردید.
خط ۶۶: خط ۶۶:
در ادامه به نقل احادیثی چند در باب فضیلت عبادان پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص۸۳-۹۰</ref>.
در ادامه به نقل احادیثی چند در باب فضیلت عبادان پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص۸۳-۹۰</ref>.


فصل پنجم در باب فانوس دریایی خشبات است؛ قدیمی‌ترین فانوس دریایی خلیج فارس، که برخی نقل‎های تاریخی درباره آن چنین نوشته‌اند: در فاصله سه میلی از عبادان، میان دریا جایی بود که خشاب و خشبات نام داشت. ستون‎های بلندی از چوب که از آب سر برآورده و بالای آن دیده‎بانی ساخته بودند که شب‌ها چراغ راهنما برای کشتی‎ها در آن روشن بود تا از دهانه دجله مطلع شوند؛ زیرا آن قسمت خطرناک بود و اگر کشتیی گم می‌شد، به علت تنکی آب، بیم به گل نشستن بود<ref>ر.ک: همان، ص91-106</ref>.
فصل پنجم در باب فانوس دریایی خشبات است؛ قدیمی‌ترین فانوس دریایی خلیج فارس، که برخی نقل‎های تاریخی درباره آن چنین نوشته‌اند: در فاصله سه میلی از عبادان، میان دریا جایی بود که خشاب و خشبات نام داشت. ستون‌های بلندی از چوب که از آب سر برآورده و بالای آن دیده‎بانی ساخته بودند که شب‌ها چراغ راهنما برای کشتی‎ها در آن روشن بود تا از دهانه دجله مطلع شوند؛ زیرا آن قسمت خطرناک بود و اگر کشتیی گم می‌شد، به علت تنکی آب، بیم به گل نشستن بود<ref>ر.ک: همان، ص91-106</ref>.


جغرافیای نظامی، موضوع فصل ششم این نوشتار است. اهمیت استراتژیک شهر و لشگرگاه نظامی آن، که حد ثغور مرزداران در قرون نخستین اسلامی محسوب می‌شده است، در این فصل بررسی شده است. به نقل تاریخی اول کسی که در عبادان لشکرگاه ساخت، عباد بن حصین بود. نگارنده بر این باور است که منشأ پیدایش عبادان، نیاز نظامی به این منطقه فوق‎العاده حساس و مشرف بر ارتباطات زمینی - دریایی شمال خلیج فارس بوده است.
جغرافیای نظامی، موضوع فصل ششم این نوشتار است. اهمیت استراتژیک شهر و لشگرگاه نظامی آن، که حد ثغور مرزداران در قرون نخستین اسلامی محسوب می‌شده است، در این فصل بررسی شده است. به نقل تاریخی اول کسی که در عبادان لشکرگاه ساخت، عباد بن حصین بود. نگارنده بر این باور است که منشأ پیدایش عبادان، نیاز نظامی به این منطقه فوق‎العاده حساس و مشرف بر ارتباطات زمینی - دریایی شمال خلیج فارس بوده است.


در ادامه نویسنده نیم‎نگاهی به نقش مردم در این شهر در جنگ‎های منطقه‌ای و نهضت شیعیان زنگی در زمان عباسیان دارد. قیام زنگیان را بایستی یکی از گسترده‌ترین قیام‎های شیعی در تاریخ متقدم جهان اسلام به حساب آورد. هدف از این قیام، رهایی انسان‎های زجرکشیده و ایجاد عدل و قسط اسلامی در بین قشرهای محروم بود. این نهضت یک نهضت خالص مذهبی، اجتماعی و اقتصادی بود که به کامیابی‎های زیادی هم دست یافت، لیکن از طرز اداره امور و تشکیلات این انقلاب همه‌جانبه اطلاعات چندانی در دسترس نیست<ref>ر.ک: همان، ص107-118</ref>.
در ادامه نویسنده نیم‎نگاهی به نقش مردم در این شهر در جنگ‎های منطقه‌ای و نهضت شیعیان زنگی در زمان عباسیان دارد. قیام زنگیان را بایستی یکی از گسترده‌ترین قیام‎های شیعی در تاریخ متقدم جهان اسلام به حساب آورد. هدف از این قیام، رهایی انسان‌های زجرکشیده و ایجاد عدل و قسط اسلامی در بین قشرهای محروم بود. این نهضت یک نهضت خالص مذهبی، اجتماعی و اقتصادی بود که به کامیابی‎های زیادی هم دست یافت، لیکن از طرز اداره امور و تشکیلات این انقلاب همه‌جانبه اطلاعات چندانی در دسترس نیست<ref>ر.ک: همان، ص107-118</ref>.


فصل هفتم از کتاب در باب مشاهیر عبادان است. در این فصل، شمار اندکی از هزار شخصیت تاریخ پرفراز و نشیب این شهر، در عرصه نظامی، فقه، حدیث و روایت، قضاوت، قرائت، رجال، عرفان و تصوف، کلام، شعر و... معرفی شده است.<ref>ر.ک: همان، ص119-136</ref>.
فصل هفتم از کتاب در باب مشاهیر عبادان است. در این فصل، شمار اندکی از هزار شخصیت تاریخ پرفراز و نشیب این شهر، در عرصه نظامی، فقه، حدیث و روایت، قضاوت، قرائت، رجال، عرفان و تصوف، کلام، شعر و... معرفی شده است.<ref>ر.ک: همان، ص119-136</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش