معرفة السنن و الآثار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''معرفة السنن و الآثار'''، تألیف محدث و فقیه شافعی، احمد بن حسین بن علی بیهقی (متوفی 458ق)، از جمله منابع مهم حدیثی اهل سنت بر مبنای فقه شافعی است. این طبع از کتاب با تحقیق و مقدمه عبدالمعطی امین قلعجی منتشر شده است.

در ابتدای کتاب اقوال علمای اهل سنت در رابطه با بیهقی گردآوری شده است؛ به‎عنوان‎مثال ابن تیمیه (متوفی 728ق)، بیهقی را اعلم اصحاب شافعی (متوفی 204ق) در زمینه حدیث دانسته است<ref>ر.ک: مقدمه، ج1، ص8</ref>‏. پس‎ازآن اقوال علما درباره کتاب ذکر شده است؛ سبکی (متوفی 771 یا 773ق) در طبقات الشافعیة هیچ فقیه شافعی را بی‌نیاز از این کتاب ندانسته است<ref>ر.ک: همان، ص9</ref>‏. ابن حجر (متوفی 852ق) نیز می‌نویسد: هر کس می‌خواهد به تمام آراء شافعی وقوف یابد باید به کتاب «المعرفة السنن و الآثار» بیهقی مراجعه کند؛ چراکه کامل‎ترین تتبع را در این زمینه انجام داده است<ref>ر.ک: همان</ref>‏.

قلعجی سپس شرح‎حال شافعی را مورد مطالعه قرار داده است. در بخشی از این مقدمه به مطالعه پیشینه آثاری پرداخته که در رابطه با شافعی نوشته شده است؛ داود بن علی اصفهانی اولین کسی است که آثاری در این رابطه نوشت. پس از او زکریا بن یحیی ساجی و عبدالرحمن بن ابی حاتم کتاب‌هایی نوشتند. محمد بن حسین آبری کتاب جامعی در 74 باب نوشت و یا ابن فندق بیهقی نیز کتاب بزرگی در مناقب نوشت؛ اما شافعی از کسانی نیست که شرح‎حالش در اوراق یا جزوه‎هایی نوشته شده باشد؛ بلکه علمای بزرگ در رابطه با سیره او کتاب‌های فراوانی نوشته‌اند. برخی از آن‎ها موجود و بیشترش از بین رفته است<ref>ر.ک: همان، ص16 </ref>‏.

پیش از بیهقی سه نفر از مصنفین نصوص شافعی را جمع کردند: قاسم بن محمد بن علی شاشی (متوفی 400ق) با نگارش کتاب «التقريب»، احمد بن محمد بن محمد زوزنی معروف به ابن عفریس با نگارش «جمع الجوامع» و احمد بن حسن بن سهل با نگارش «عیون المسائل». با وجود این سه اثر، عدم ضبط دقیق الفاظ شافعی همان‎گونه که نوشته بود یا بر اصحابش املا کرده بود سبب رضایت بیهقی نگردید و لذا کتابی با نام «مبسوط كلام الشافعي في كتبه بدلائله و حججه» را تألیف نمود. پس‎ازآن «السنن الكبری» را نوشت. سپس «معرفة السنن و الآثار» را نوشت که به گفته سبکی منظورش «معرفة الشافعي بالسنن و الآثار» بوده است<ref>ر.ک: همان، ص38-37 </ref>‏.

بیهقی‎ در این کتاب مجموعه‌ای از احادیث نبوی را در کنار آثار‎ صحابه‎ و تابعین‎ در زمینه فروع دین فراهم آورده است. در این کتاب اقوال امام شافعی با ترتیب «مختصر المُزني في فروع الشافعية» گرد آمده و از آن دفاع شده‎ است‎. بیهقی در این اثر مآخذ خود را در نقل اقوال شافعی مورد‎ به‎ مورد نشان داده و با بیان ادله حکم‎ از‎ کتاب‎ و سنت نبوی و آثار صحابه، به دفاع از‎ شافعی‎ برخاسته است. این اثر را به ‎ ‎عبارتی، باید یکی از منابع فقه تطبیقی‎ دانست‎ که به گفته سبکی هیچ‎ فقیه‎ شافعی از‎ آن بی‌نیاز نیست. بیهقی در این کتاب‎ به‎ ردِّ سخنان احمد بن سلامة طحاوی حنفی (متوفی 321ق) -که بر امام شافعی و اصحاب‎ او‎ ایراد وارد کرده است- پرداخته و احادیث‎ مسندی را که امام‎ شافعی‎ در موضوع اصول و فروع دین‎ آورده‎ را نقل کرده و به جرح و تعدیل سند و بیان صحت و ضعف آن‎ها پرداخته است. همچنین‎ با‎ نظر و اجتهاد خود، برخی از‎ راویانی‎ را‎ که دیگران مورد‎ وثوق‎ ندانسته‌اند، توثیق کرده‎ است<ref>ر.ک: ساغروانیان، سید جلیل، ص123</ref>‏.

این اثر بیهقی از حیث شیوه نقل احادیث و آثار و کلام فقها شبیه اثر دیگرش «السنن الكبری» است؛ جز این‎که در «معرفة السنن» ردیه‎های بسیاری بر کتاب «معاني الآثار» نوشته است. او در مقدمه‌اش به این موضوع اشاره کرده می‌نویسد: چون نگارش این کتاب را آغاز کردم. یکی از اهل علم، مرا از کتاب ابوجعفر طحاوی (متوفی 321ق) مطلع کرد. وی از تضعیف اخبار صحیح نزد اهل علم در صورت مخالفت با رأیش و تصحیح اخبار ضعیف در صورت موافقت با رأیش شکایت کرده است. او از من درخواست کرده که به احکامی که ابوجعفر درباره تصحیح و تعلیل اخبار داشته پاسخ دهم<ref>ر.ک: الشهری، محمد بن ظافر، ص235</ref>‏.

در پاورقی‎های کتاب منابع روایات و ارجاع به دیگر منابع، اختلاف نسخ، معانی برخی الفاظ و مقایسه روایات با دیگر آثار بیهقی همچون السنن الکبری ذکر شده است.

<references/>