بيان الحق بضمان الصدق (العلم الإلهي): تفاوت میان نسخه‌ها

من چون در‎ کتب‎ تألیف‎شده‎ در علوم فلسفی تأمل‎ کردم، بعضی را بیش ‎از حد طولانی یافتم؛ آن‎چنان‎که‎ فهم متعلمین به کنه آن نرسد و بر ضبط‎ و حفظش‎ قوای‎‎ حافظین توانایی نیابد و بعضی را نیز مختصر و لطیف‎‎ که‎ نکات اصول حکمی را در خود جمع آورده است، اما کتابی که بین دو طرف افراط‎ و تفریط از اندازه‎ و حجم‎، متوسط‎ باشد و متضمن همه مطالب مورداحتیاج جوینده حق در علوم‎ عقلی باشد و او را بی‎نیاز از غیر آن کند و حق‎جو را به نهایت آن برساند، نیافتم؛ لذا تمایل‎ پیدا‎ کردم‎ تا کتابی به این صفت جمع‎آورم بر سبیل شرح و تلخیص با‎ یکدیگر<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/4374/51 فسایی، محسن، ص51]</ref>.

نویسنده در مورد منابع و ساختار این اثر می‎نویسد: از همه کتب فلسفی‎ منسوب به [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شیخ‎الرئیس، حجةالحق ابوعلی حسین بن‎ عبدالله‎ بن‎ سینای‎ بخاری]] – روح الله‌رمسه و قدس‎نفسه - و نیز کتب شیخ حکیم [[فارابی، محمد بن محمد|ابونصر‎ فارابی]]‎ - قدس‎ الله‎ روحه العزيز - و نیز از دیگر کتب موجود متأخرین و متقدمین استخراج مطلب کردم؛ گرچه‎ نیازی‎ به‎ کتب‎ ایشان بعد از کتب این دو بزرگ، به‎ویژه کتب [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شیخ‎الرئیس ابوعلی‎ سینا‎]] - روح‌الله‌رمسه و قدس‌نفسه - ‎نخواهد افتاد. پس نظرم بر این تعلق گرفت‎ که‎ ترتیب‎‎ این کتاب را بر مسلک مشهور بنهم؛ یعنی منطق را بر سایر اجزای حکمت‎ مقدم‎ گردانم؛ چراکه آن وسیله رسیدن به ‎حق است. سپس علم طبیعی و بعد از آن‎ علم‎ الهی را به موجزترین وجه ممکن بدون اخلال به اصلی‎ از اصول ارائه نمایم‎، بلکه‎ در آن مطالب دشوار را شرح‎ کرده، نکات مخفی را تبیین نمایم‎ و شبهات‎ مورد‎ اعتراض را در جای خود حل کنم. این کتاب را «بيان‎ الحق بضمان الصدق» نامیدم‎. این‎ اسم،‎ سازگار با مسمای خود است؛ زیرا غرض من در آن تبیین حق‎‎ است‎، با صادق‎ترین آرا و اقوال. این روش قانون من‎ باشد در زمان حیاتم؛ هر زمان که اراده کردم‎ به‎ آن‎ بازگردم و تذکره من پس از وفاتم گردد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/4374/51 ر.ک: همان، ص51]</ref>.

[[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] در آغاز الهیات بيان الحق در این‎باره می‎نویسد:

جای آن داشت که مسائل رساله الحاقی علم الربوبية، در خود علم‎ ربوبی‎ ادغام‎ می‎شد؛ چراکه مسائل این رساله الحاقی به‎ صفات باری، عقل، نفس و ولایت و نبوت‎ اختصاص‎ دارد و این مطالب، دقیقاً مسائل علم ربوبی را تشکیل می‌دهد. [[لوکري، فضل بن محمد|لوکری‎]] اگرچه در‎ مقدمه‎ الهیات‎ بيان الحق وعده داده که به‎واسطه اهمال‎ دیگر نویسندگان در مسئله نفس در‎ حال‎ مفارقت از بدن بسط کلام‎ بدهد و مطالب جدیدی را ارائه کند که دیگران نگفته‌اند‎، اما در بحث از این مسائل عذر آورده، می‎نویسد:

همان‎ طور که بیان شد این اثر از دو جزء تشکیل شده است. مؤلف در جزء اول سخن از موضوع فلسفه اولی و منفعت آن به میان می‎آورد و سپس به تعریف جوهر و عرض و هیولا و صورت و مقولات نه‎گانه عرضی می‌پردازد و از موضوعاتی همچون تقدم و تأخر و قوه و فعل و کلیات پنج‎گانه سخن به میان می‎آورد. در جزء دوم سخن از علل چهارگانه و فاعلیت مبدأ اول و صدور افعال از مبادی عالیه و اقسام حرکت سخن می‎گوید و از موضوعاتی همچون قضای الهی و سعادت و شقاوت اخروی و منفعت عبادات در دنیا و آخرت بحث و گفتگو می‎نماید<ref>[https://alefbalib.com/Metadata/24564/%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82-%D8%A8%D8%B6%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AF%D9%82-(%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C) ر.ک: پایگاه جامع و تخصصی کلام و عقاید و اندیشه دینی]</ref>.

بخشی تکرار مطالبی‎ است‎ که‎ مصحح‎ محترم‎ برای بار سوم‎‎ اقدام‎ به نشرشان می‎نمایند. آیا ترجمه [[لوکري، فضل بن محمد|لوکری]] در ابتدای‎ مدخل منطق بيان الحق کافی نبوده است؟ مناسب بود‎ در‎ ابتدای‎‎ این جلد تنها به ذکر خلاصه‌ای از آن‎ها‎ و افزودن‎ نکات‎ تازه‎ پژوهشی‎ اکتفا‎ می‎شد.