المسايرة في علم الكلام و العقائد التوحيدية المنجية في الآخرة: تفاوت میان نسخه‌ها

وی در این اثر از روش [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] در کتاب «قواعد العقائد من إحياء علوم‎ الدين» - رساله‌ای‎ که در قدس شریف نوشته شده است و به همین جهت به رساله قدسیه اشتهار یافته و حاوی چهار رکن و در هر رکنی ده اصل آمده که در نهایت با فصلی که در آن از اسلام و ایمان بحث شده، خاتمه یافته است - پیروی کرده است؛ البته این کتاب مفصل‎تر از رساله غزالی بوده و خواننده را با اعتقادات ماتریدیه و اشاعره و مکاتب ناشناخته‌ای چون سمرقندیه آشنا می‌سازد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/10655/1/13 ر.ک: قاری، کمال‎الدین، ص13] </ref>.

رکن اول کتاب در معرفت خداوند متعال است. در این رکن، علم به وجود خداوند و قدم و بقای او و اینکه جوهر و جسم و عرض نیست، جهت و مکان نداشته و دیده نمی‌شود، مطرح شده است؛ مثلاً نویسنده در اصل هفتم این رکن، جهت نداشتن خداوند را این‎گونه تبیین می‌کند: خداوند جهت ندارد؛ چراکه جهاتی که بالا و پایین و راست و چپ است، با پیدایش انسان و مانند او، که بر دو پا راه می‌روند، ایجاد می‌شود و فوق به معنای آن‎ چیزی است که محاذی سر اوست و در رابطه با موجوداتی که بر چهار پا یا شکم راه می‌روند، بالای پشت آنها را فوق می‌گویند؛ پس جهت امری اعتباری است؛ چراکه مورچه وقتی بر سقف راه می‌رود، فوق نسبت به آن، سمت زمین است؛ چراکه زمین به موازات پشت اوست و اگر هر موجودی مانند کره دایره‌ای باشد، هیچ‎یک از این جهات را نخواهد داشت. خداوند تعالی در ازل، درحالی‎که هیچ‎یک از موجودات نبوده‌اند، وجود داشته است؛ پس بوده، ولی نه در جهتی؛ وانگهی جهت‎دار بودن، یعنی متحیز بودن؛ درحالی‎که خداوند متحیز نیست؛ چراکه جوهر و جسم نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39811/1/16 ر.ک: متن کتاب، ص17-16] </ref>.  

نویسنده مباحث دیگری چون موضوع حشر و نشر، سؤال نکیر و منکر، میزان، صراط، امامت و شروط آن را در رکن چهارم تحت عنوان سمعیات مطرح کرده است. وی در موضوع امامت، نصب امام را به‎لحاظ نقلی واجب می‌داند، نه عقلی. او خلفا را امامان برحق پس از رسول‎الله(ص) دانسته و با اشاره به اینکه شیعه معتقد به امامت [[امام على(ع)|علی(ع)]] است، تأکید می‌کند که اکثریت معتقدند که رسول‎الله(ص) نصی بر امامت احدی نداشته‌اند؛ بدین ‎معنا که امر به آن کرده باشند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39811/1/156 ر.ک: همان، ص156]</ref>.

در خاتمه کتاب، موضوع ایمان و متعلقات و احکام آن مطرح شده است. به اعتقاد اشاعره، ایمان تنها تصدیق به قلب است. خوارج اطاعت را نیز شرط می‌دانند و گناهکار را کافر می‌خوانند؛ چراکه جزئی از ماهیت ایمان را دارا نیست. در این بین کرامیه معتقدند که تنها اقرار به زبان کافی است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39811/1/172 ر.ک: همان، ص172]</ref>.