الإيضاح في أصول‌الدين: تفاوت میان نسخه‌ها

# آنکه با بداهت عقلی و بدون نیاز به تفکر و تحلیل درک می‎شود و از ضروریات عقلی محسوب می‎شود؛

# آنکه مستقیم درک نمی‎شود، بلکه به‎وسیله واسطه‌ها درک می‎شود و این وسائط گاهی واسطه‌های ضروریه هستند که از علوم ضروریه به حساب می‎آیند و گاهی از وسائط استدلالیه هستند که از علوم استدلالی محسوب می‎شوند.

# به‎دست‎آمده از اخبار واحد و ظنی، که برخی موارد آن تلقی به قبول می‎شود و برخی از آنها مورد قبول نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/24462/1/29 ر.ک: متن کتاب، ص‎29-36]</ref>.

# واجبات کفایی: واجباتی است که اگر شخصی آن را به‎پا دارد، از دیگران ساقط می‎شود؛ مانند حل شبهات مخالفین دین و برخی واجبات دینی<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/24462/1/66 ر.ک: همان، ص66]</ref>.

درباره قدم علم الهی استدلال شده به اینکه: قدر متیقن در مورد علم این است که علم، صفتی ذاتی است و صفات ذاتیه برای ذات باری تعالی ثابت است و این موجب می‎شود ثبوت و موجودیت صفت علم از زمان وجود ذات خداوند از ازل، فلذا علم جاری مجرای حیات خداوند و قدیم است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/24462/1/134 ر.ک: همان، ص‎134-137]</ref>.

از جمله فصول مهم این نوشتار، موضوع خلقت الهی است. اینکه خداوند متعال خالق جواهر و اجسام است، شکی در آن نیست؛ لکن در اینکه آیا خداوند خالق افعال عباد است، اختلاف زیادی وجود دارد. مذهب اهل حق و اهل سنت این است که خداوند متعال خالق افعال بندگان است؛ فلذا آنچه از حرکات و سکنات و امثال آن از عباد صادر می‎شود، خلقت آنها به خداوند برمی‌گردد.

# اینکه خداوند متعال با همین چشم مادی رؤیت می‎شود، نه با چشم دل و حس ششم<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/24462/1/407 ر.ک: همان، ص‎407]</ref>.

فصل بعدی در موضوع وعید (وعده‌های عذاب الهی) است. اعتقاد مؤلف بر این است که انجام وعید‎های الهی در حق ارباب کبائر و ذنوب، بر خداوند متعال واجب نیست و اگر بخواهد می‌تواند ایشان را مورد عفو خویش و شفاعت شافعین قرار دهد و اگر بخواهد می‌تواند ایشان را عذاب کند. معتزلیان بر این باورند که وعید‎های الهی واجب الاجر است و شایسته نیست ترک آنها. خود معتزله دراین باب اختلاف دارند؛ گروه کمی از ایشان بر این باورند که واجب است بر خداوند متعال عذاب کردن مذنبین به‎قدر ذنوبشان و سپس خارج شدن آنها از عذاب الهی و اکثریت معتزله معتقدند کسی که داخل در عذاب الهی می‎شود، در آن مخلد می‌گردد و به‌هیچ‎وجه از آن خارج نمی‎شود. سپس مؤلف در ادامه بحث، مدعای خویش را با آیات قرآن کریم و روایات به‎تفصیل ثابت می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/24462/1/425 ر.ک: همان، ص‎425]</ref>.

فصل نهایی کتاب در باب نبوت و امامت است. مؤلف در باب نبوت، به ذکر اقوال در این باب و ذکر استدلالات بر ادعای خویش می‌پردازد. سپس وارد بحث امامت می‎شود. وی که شخصی سنی‎مذهب است، در مورد جانشینی پس از رسول اکرم(ص) بیان می‌دارد که مسئله امامت و خلافت پس از نبی مکرم اسلام(ص)، برای حفظ شریعت اسلام و اقامه عدل و حدود الهی و تدبیر امور بلاد و عباد، امری ضروری و حتمی است و تعیین امام به‎وسیله اجماع امت صورت می‌گیرد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/24462/1/479 ر.ک: همان، ص‎479]</ref>.