۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
نقد الآراء المنطقية و حل مشكلاتها: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'ی‌گ' به 'ی‌گ'
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ر' به 'ی‌ر') |
جز (جایگزینی متن - 'ی‌گ' به 'ی‌گ') |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
علم منطق که به علم میزان، رئیس علوم، خادم علوم و علم عقل نیز نامگذاری شده است، تاریخ آن به سه قرن قبل از میلاد حضرت مسیح(ع) | علم منطق که به علم میزان، رئیس علوم، خادم علوم و علم عقل نیز نامگذاری شده است، تاریخ آن به سه قرن قبل از میلاد حضرت مسیح(ع) برمی‌گردد. واضع آن ارسطو در 322 قبل از میلاد از دنیا رفت. این کار به امر ذوالقرنین صورت گرفت. بعد از ارسطو، جالینوس (متوفی 160م) و فرفوریوس (متوفی 303م) آمدند که فرفوریوس بر نوشتههای ارسطو مقدمه‌ای نوشت و آن را ایساغوجی (کلیات خمس) نامید. | ||
اولین شخصی که کتب ارسطو را به زبان عربی برگرداند، کاتب ابوجعفر منصور عباسی، عبدالله بن مقفع (متوفی 142ق) بود. | اولین شخصی که کتب ارسطو را به زبان عربی برگرداند، کاتب ابوجعفر منصور عباسی، عبدالله بن مقفع (متوفی 142ق) بود. | ||
فارابی (متوفی 339ق) نیز از جمله کسانی است که سعی وافری در تصحیح و شرح این علم نموده؛ بهگونهای که کتب او از بهترین آثار در این علم بشمار می‌رود و به همین سبب، به معلم ثانی مشهور گشت. | فارابی (متوفی 339ق) نیز از جمله کسانی است که سعی وافری در تصحیح و شرح این علم نموده؛ بهگونهای که کتب او از بهترین آثار در این علم بشمار می‌رود و به همین سبب، به معلم ثانی مشهور گشت. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
بخش اول کتاب در تصورات و بخش دوم آن در تصدیقات است. شیوه نویسنده بر این است که بخشی از قواعد و مطالب کتاب‌های منطق را ذکر و در ادامه اشکالاتی را که بر آن گرفته شده، با ذکر تعداد آنها بیان نموده و برخی از آنها را پاسخ داده و برخی دیگر را پذیرفته است. | بخش اول کتاب در تصورات و بخش دوم آن در تصدیقات است. شیوه نویسنده بر این است که بخشی از قواعد و مطالب کتاب‌های منطق را ذکر و در ادامه اشکالاتی را که بر آن گرفته شده، با ذکر تعداد آنها بیان نموده و برخی از آنها را پاسخ داده و برخی دیگر را پذیرفته است. | ||
نویسنده در تقسیم علم به تصور و تصدیق | نویسنده در تقسیم علم به تصور و تصدیق می‌گوید: «اتفق المنطقيون علی تقسيم العلم إلی التصور و التصديق و يرد عليه ستة إيرادات» (منطقدانان، یکزبان، علم را به تصور و تصدیق تقسیم نموده و بر این نظریه شش اشکال وارد شده است): | ||
# این نوع تقسیم، تقسیم یک چیز به خودش و غیرش است؛ زیرا هر علمی تصور است و هر تصوری علم است و این دو مترادفند. | # این نوع تقسیم، تقسیم یک چیز به خودش و غیرش است؛ زیرا هر علمی تصور است و هر تصوری علم است و این دو مترادفند. | ||
# اگر مقصود منطقیان از تصور، ادراک به شرط عدم حکم باشد، یعنی ادراک به شرط لا، پس لازمه‌اش این است که تصورات همراه با تصدیق، قسم سومی از علم باشد؛ زیرا نه از قسم تصورات ساده‌اند؛ چون با حکم همراهند و نه از قبیل تصدیق؛ چون یا از اجزای تصدیقند و یا از شروط آن، نه خود آن و اگر مقصود آنان از تصور، ذات آن بدون اعتبار حکم و عدم حکم باشد، یعنی تصور لا بشرط، این، همان علم و عین مقسم است؛ پس صحیح نیست که قسمی از علم قرار بگیرد... | # اگر مقصود منطقیان از تصور، ادراک به شرط عدم حکم باشد، یعنی ادراک به شرط لا، پس لازمه‌اش این است که تصورات همراه با تصدیق، قسم سومی از علم باشد؛ زیرا نه از قسم تصورات ساده‌اند؛ چون با حکم همراهند و نه از قبیل تصدیق؛ چون یا از اجزای تصدیقند و یا از شروط آن، نه خود آن و اگر مقصود آنان از تصور، ذات آن بدون اعتبار حکم و عدم حکم باشد، یعنی تصور لا بشرط، این، همان علم و عین مقسم است؛ پس صحیح نیست که قسمی از علم قرار بگیرد... | ||
# علمی که مقسم است، تصور بر آن صدق می‌کند؛ پس نتیجه آن این است که مقسم، قسمی از اقسام خود باشد. | # علمی که مقسم است، تصور بر آن صدق می‌کند؛ پس نتیجه آن این است که مقسم، قسمی از اقسام خود باشد. | ||
# اگر تصدیق عبارت از حکم یا مجموع مرکب از تصورات سهگانه بههمراه حکم باشد، پس تصدیق قسیم تصور و مقابل با آن می‌شود؛ درحالیکه تصور عبارت از نفس علم است، پس تصدیق مقابل با علم می‌شود؛ حال چگونه تصدیق قسمی از علم میباشد و اگر تصدیق عبارت است از نفس تصور بر وجهی که حکم بر آن بار شود و اذعان در آن صورت گیرد، پس قسمی از تصور می‌شود؛ پس چگونه قسیم تصور و مقابل با آن قرار | # اگر تصدیق عبارت از حکم یا مجموع مرکب از تصورات سهگانه بههمراه حکم باشد، پس تصدیق قسیم تصور و مقابل با آن می‌شود؛ درحالیکه تصور عبارت از نفس علم است، پس تصدیق مقابل با علم می‌شود؛ حال چگونه تصدیق قسمی از علم میباشد و اگر تصدیق عبارت است از نفس تصور بر وجهی که حکم بر آن بار شود و اذعان در آن صورت گیرد، پس قسمی از تصور می‌شود؛ پس چگونه قسیم تصور و مقابل با آن قرار می‌گیرد؟ | ||
# تصور و تصدیق به علم و جهل تقسیم می‌شوند پس در آن خطا واقع می‌شود؛ بنابراین اگر علم به این دو تقسیم گردد، لازمه آن این است علم به علم و جهل تقسیم گردد و تقسیم علم به خودش و ضدش محال است. | # تصور و تصدیق به علم و جهل تقسیم می‌شوند پس در آن خطا واقع می‌شود؛ بنابراین اگر علم به این دو تقسیم گردد، لازمه آن این است علم به علم و جهل تقسیم گردد و تقسیم علم به خودش و ضدش محال است. | ||
# مورد قسمت، علم است؛ زیرا در اینجا بحث درباره تقسیم علم است و هر علمی یا تصور است یا تصدیق، بنابراین از شکل اول نتیجه این می‌شود که مورد قسمت یا تصور است یا تصدیق و این نتیجه باطل است؛ زیرا مورد قسمت اگر تصور باشد، صحیح نیست که به تصدیق تقسیم بشود و اگر تصدیق باشد جایز نیست که به تصور تقسیم شود<ref>ر.ک: همان، ص69-72</ref>. | # مورد قسمت، علم است؛ زیرا در اینجا بحث درباره تقسیم علم است و هر علمی یا تصور است یا تصدیق، بنابراین از شکل اول نتیجه این می‌شود که مورد قسمت یا تصور است یا تصدیق و این نتیجه باطل است؛ زیرا مورد قسمت اگر تصور باشد، صحیح نیست که به تصدیق تقسیم بشود و اگر تصدیق باشد جایز نیست که به تصور تقسیم شود<ref>ر.ک: همان، ص69-72</ref>. | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
نویسنده بعد از ذکر هریک از اشکالات مذکور، به آنان پاسخ می‌دهد و نسبت به اشکال آخر نیز به بحث مغالطات ارجاع می‌دهد<ref>ر.ک: همان، ص72</ref>. | نویسنده بعد از ذکر هریک از اشکالات مذکور، به آنان پاسخ می‌دهد و نسبت به اشکال آخر نیز به بحث مغالطات ارجاع می‌دهد<ref>ر.ک: همان، ص72</ref>. | ||
نویسنده بعد از مباحث تصور و تصدیق در پایان کتاب به مباحث مغالطات می‌پردازد. ایشان در این مباحث نمونههایی از مغالطات صورتگرفته را ذکر و به آنها پاسخ می‌دهد. اولین مغالطه‌ای که ایشان به آن اشاره می‌کند، قیاس مستفاد از آیه شریفه '''وَ لَوْ عَلِمَ اَللّٰهُ فِيهِمْ خَيراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ''' ﴿انفال: 23﴾ (اگر خدا [نسبت به پذیرفتن هدایت، شایستگی و..] خیری در آنان می‌دید، یقیناً ایشان را شنوا [ی حقایق و معارف] می‌کرد و اگر [با لجبازی و عنادی که فعلاً دارند] آنان را شنوا کند، باز اعراضکنان، روی [از حق] | نویسنده بعد از مباحث تصور و تصدیق در پایان کتاب به مباحث مغالطات می‌پردازد. ایشان در این مباحث نمونههایی از مغالطات صورتگرفته را ذکر و به آنها پاسخ می‌دهد. اولین مغالطه‌ای که ایشان به آن اشاره می‌کند، قیاس مستفاد از آیه شریفه '''وَ لَوْ عَلِمَ اَللّٰهُ فِيهِمْ خَيراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ''' ﴿انفال: 23﴾ (اگر خدا [نسبت به پذیرفتن هدایت، شایستگی و..] خیری در آنان می‌دید، یقیناً ایشان را شنوا [ی حقایق و معارف] می‌کرد و اگر [با لجبازی و عنادی که فعلاً دارند] آنان را شنوا کند، باز اعراضکنان، روی [از حق] می‌گردانند)، است. شرح آن چنین است: قیاسی که در این آیه شریفه وجود دارد از قبیل شکل اول است که نتیجه آن چنین می‌شود: «لو علم الله فيهم خيرا لتولوا»؛ یعنی اگر خداوند خیری در آنان می‌دید اعراض می‌کردند؛ که این یک نتیجه کاذب است؛ زیرا انصراف از حق با علم خدا به وجود خیر در آنها منافات دارد. نویسنده در جواب می‌گوید: در اینجا قیاس از نوع شرطی مرکب از دو قضیه متصله است که شرط انتاج آن لزومیه بودن کبری است در صورت لزومیه بودن صغری؛ لکن در اینجا هرچند صغری لزومیه است، ولی کبری اتفاقیه است. بدین معنا که ملازمه‌ای بین شنواندن و رویگردانی وجود ندارد؛ زیرا اگر ملازمه وجود داشته باشد، هرجا که بحث شنواندن از جانب خدا باشد باید روگردانی نیز وجود داشته باشد؛ درنتیجه میبایست هیچ مطیعی در جهان وجود نداشته باشد<ref>ر.ک: همان، ج2، ص573</ref>. | ||
تعداد مغالطات و جواب آنها در این بخش به عدد 34 ختم می‌شود که نویسنده بعد از ذکر هرکدام و جوابیه آن، به تعدادی از مغالطات در متن کتاب نیز اشاره و به آدرس آنها بسنده می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص588-591</ref>. | تعداد مغالطات و جواب آنها در این بخش به عدد 34 ختم می‌شود که نویسنده بعد از ذکر هرکدام و جوابیه آن، به تعدادی از مغالطات در متن کتاب نیز اشاره و به آدرس آنها بسنده می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص588-591</ref>. | ||