دانشنامه کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

# مدخل: مدخل‎ هر‎ واژه‎ای است که بر اساس شیوه‎نامه گزینش مدخل، موضوع کلامی تشخیص داده شده و ذیل آن مقاله درج می‎شود.

[[سبحانی تبریزی، جعفر|آیت‌الله سبحانی]] در مقدمه می‌گوید: دایرة‎المعارف که به زبان فارسی معاصر «دانشنامه» نامیده می‎شود، گاهی جنبه همگانی دارد و گاهی جنبه تخصصی و در فرض دوم نیز گاهی به یک علم اختصاص دارد و گاهی با چند علم مرتبط است. سپس به پیشینه دانشنامه‎نویسی اشاره می‌کند. ایشان درباره دانشنامه علم کلام می‌گوید: تا آنجا که ما اطلاع داریم در جهان اسلام دانشنامه‎ای که به علم کلام اختصاص داشته باشد، تدوین نشده است. گستردگی مباحث کلامی از یک‎سو و فراهم نبودن فرصت و مجال کافی برای بسیاری از کسانی که علاقه‎مند به آگاهی مسائل کلامی‌اند از سوی دیگر، نگارش دانشنامه‎ای در این‎باره را ضروری می‌سازد<ref>ر.ک: مقدمه آیت‌الله سبحانی، ص7-9</ref>.

آجال، آخرالزمان، آخرت، آدم، آزادی، آفتاب‎پرستی، آقاخانیه (آغاخانیه)، آیه، ابلیس، احباط و تکفیر و... ازجمله مدخل‎هایی است که در جلد اول این دانشنامه آمده است؛ مثلاًدر مدخل احباط و تکفیر، ابتدا از معنای لغوی و اصطلاحی آن، سپس تعداد دفعاتی که این دو واژه در قرآن آمده، مطلع می‎شویم و در ادامه نظر متکلمان را در این‎باره می‎خوانیم<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص178-179</ref>.

احباط در اصطلاح متکلمان بدان معناست که گناه یا عقاب متأخر، موجب از بین رفتن طاعت یا ثواب متقدم می‎شود. در مقابل، تکفیر به معناى آن است که طاعت یا ثواب متأخر باعث از بین رفتن معصیت یا عقاب متقدم می‌گردد. در برخى منابع احباط و تکفیر را به معناى پوشانیدن عمل دانسته‎اند؛ یعنى عمل قبیح، آثار ثواب را می‎پوشاند؛ همین‎گونه عمل شایسته، آثار قبیح گناهان را می‎پوشاند. این معنا از احباط و تکفیر، معنایى دقیق و ظریف است که در جمع اقوال مختلف در این بحث و رسیدن به حقیقت مسئله، بسیار مفید و راهگشا خواهد بود.

بحث احباط در کلام اسلامى به‎صورت گسترده مطرح شده و دیدگاه‎های متفاوتى در این زمینه ارائه گردیده است. نزد متکلمان، معروف است که معتزله به احباط و تکفیر معتقدند، هرچند در چگونگى آن، اختلاف‎نظر دارند. از طرفى اشاعره و بیشتر امامیه و مرجئه قائل به بطلان احباط هستند. از میان متکلمان امامیه به نوبختیان نسبت داده شده که احباط اعتزالى را پذیرفته‎اند؛ البته از برخى آثار نوبختیان، قول به بطلان احباط استفاده می‎شود؛ بنابراین معلوم می‎شود که همه نوبختیان به ثبوت احباط معتقد نبوده‎اند. علاوه بر نوبختیان، برخى از متکلمان متأخر امامیه، احباط به معناى تعدیل‎شده آن را پذیرفته‎اند<ref>ر.ک: همان، ص179</ref>.