ترجمه روزنامه‌جات هندوستان: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حسینی اشکوری، صادق|اشکوری]] در مقدمه‌اش با اشاره به انتشار مجموعه‎ آثاری که بیشتر آنها برگرفته از روزنامه‌های هندی در زمان ظل‎السلطان است، می‎نویسد: اکثر نسخه‌های انتخاب‎شده در عصر مسعودمیرزا ظل‎السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین شاه قاجار (درگذشته 1336ق)، از روی روزنامه‌های منتشرشده در هندوستان ترجمه شده است.<ref>ر.ک: مقدمه، اولین صفحه</ref>‎.

اولین بخش کتاب با مطلبی از روزنامه کشف الاخبار چاپ بمبئی به تاریخ پنجم ژوئن آغاز شده است: «وقایع‎نگار مقیمه در قاهره می‎نویسد که زبیر پاشا الحال در خارج قاهره در طرف غربی نهر محمودیه در کنار راه آهن در یکی از عمارات حکومتی اقامت دارد. حالت مشارالیه بالمره غرب‎زده است. شخص مذکور چند نوبت ممالک اروپ را سیاحت کرده و اغلب از شهرهای فرنگستان را مشاهده نموده و از جمیع عجایب و غرایب آن ملک مستحضر است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص2-1</ref>‎.

سپس با معرفی ویژگی‎های ظاهری زبیر پاشا با این اوصاف که: «مردی است بلندقامت و خوش‎چشم (یا تیزچشم)، غالب لباس سیاه می‌پوشد و شال سفید به دور گردن می‎بندد»، به نقل شرح حالش از زبان خودش پرداخته و ظلم‎ و ستم و ضبط اموالش توسط حکومت مصر را این‎گونه توصیف می‌کند: «همچنان‎که شرح حال بر تمام جهانیان روشن و آشکار است، بر شما نیز ظاهر و علانیه است که خدمتی ‎که من در حق حکومت مصر کردم، هیچ‎یک از ملازمین نکردند و الحال این است جزای من... هیچ غم و اندوهی برای تلف شدن اموال و املاک خود ندارم؛ زیراکه این مقسوم عامه بندگان خداست. در این ‎صورت از مقدرات الهی اندیشه نیست... و نه برای مفارقت اهل و عیال و وابستگان خود اندوهگین می‎باشم؛ به‎ جهت اینکه پس از اینکه عزت انسان از دست رفت، برای این‎گونه چیزها تأسف شایسته نیست. سرور و انبساط من در آن چیزی است که خدای عز و جل مرا داشته است. بلی ستم‎هایی که از جنرال گردن بر من رسیده هرگز فراموش نخواهم کرد و پیاپی مرا ملول داشته؛ چنان‎که خود جنرال موصوف بر این معنی اقرار می‎نماید که آنچه در حق من روا داشته است از روی خطا بوده و مخصوصاً به توسط تلگراف از من معذرت خواسته و حکومت مصر را اطلاع داد که آنچه اسباب و اموال از زبیر پاشا ضبط دیوان شده است، به‎ناحق بوده و از روی انصاف نیست؛ سزاوار این است که جمیع مایملک مغصوبه مشارالیه مسترد شود»<ref>ر.ک: همان، ص6-4</ref>‎.

زبیر پاشا در ادامه از سعایت یکی از خادمان فرزندش سلیمان، نزد ژنرال گردن که منجر به عزل او شد، گلایه می‌کند و از کشته شدن تعدادی از علما به دستور او سخن می‌گوید: «سلیمان چون از صورت معامله مطلع شد، به قصد برائت ذمه چند نفر از علمای سودان را به نزد جنرال گردن فرستاد تا تصدیق بر حسن خدمات سلیمان و تکذیب اقاویل مفتری سابق الذکر نمایند. جنرال موصوف قبل از رسیدگی مشارالیهم را به قتل رسانید. ثانیاً دو نفر دیگر از علما را فرستاده، مشارالیه آنها را نیز هلاک نمود و آنچه تصور می‎نماییم که آیا این چه نوع رفتاری بوده که در حق فرستادگان مرعی داشته‌اند، درجه خیال من به انتها نمی‌رسد»<ref>ر.ک: همان، ص10</ref>‎.  

در بخش دیگری از مطالب کتاب به نقل از کشف الاخبار، نامه هربرت پاشا را ارائه کرده، می‎نویسد: «هربرت پاشا در تاریخ یازدهم آوریل از قسطنطنیه، مضمونی متعلق به معاملات مصر برای اداره روزنامه لندن طیمس ارسال و مدیر اخبار مذکور شرح آن را بعینها درج روزنامه خود نموده است. صورت مکتوب پاشای موصوف ازاین‎قرار است: از قراری‎ که به ‎وضوح رسید، اهالی انگلیستان مایلند که در حق دوست قدیمی و محب صمیمی ایشان دولت عثمانی راستی و انصاف از رفتار مرعی و منظور شود. از استماع این مطلب بسیار مسرور و خوشوقت شده‌ام. «مستر کلید استون»، در مجلس وکلای ملت در یکی از تقریرات خود بیان نموده است (مطلبی را که تاکنون هیچ‎یک از وزرای اعظم انگلیستان بیان ننموده) که مسئله مصر در واقع یک نحوی است که دولت انگلیس و سایر دول متمدنه را درباره او ربطی است؛ لیکن بر ما لازم است که حقوق و روابطی که دولت عثمانی در باب مسئله مصر دارد، به‎طور درستی ملحوظ داریم...»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص15-14</ref>‎.

از جمله نکات جالب، ارسال یکی از اعضای پارلمان انگلستان به‎عنوان روزنامه‎نگار دیلی نیوز لندن به سودان است. هدف او اطلاع از عقاید و آرای مهدی و انتشار در روزنامه‌ها بوده است. او در رابطه با این موضوع می‎نویسد: «عقیده مهدی این است که چون به‎ طرف عامه اهالی دنیا به نظر تعمق ملاحظه نمايیم، این معنی بعید از انصاف و مروت به ‎نظر می‎آید که بعضی از افراد ناس صاحب دولت و حشمت باشند و برخی از ایشان برای نان شبینه مختاج و برای این معنی دلیل موجهی دارد که عمومی بنی ‎نوع بشر از غنی و فقیر از نسل یک پدرند؛ پس انصاف این است که تمام برادران در حالت مساوات یکسان باشند»<ref>ر.ک: همان، ص‎22-21</ref>‎.  

در خلال سده 18 و 19م، شرایط‎ اجتماعی‎ در بسیاری از جـوامع مـسلمان به‎گونه‌ای رقم خورد کـه پیـدایش مدعیان مهدویت با انگیزه اصلاح جامعه و مبارزه علیه استعمار رو به تزاید گذاشت. مـهدی سـودانی را بهترین نمونه‎ از‎ چنین مدعیانی دانـسته‌اند. آنچه از هـمه این عوامل بـرداشت مـی‌شود این است که ظـهور مـهدی سودانی و ادعای وی مبنی بر مهدی موعود بودن، نه بر اساس‎ وجود‎ خصوصیات‎ شخصی خـاص در وی و نـه‎ بر‎ اساس‎ پیشگویی و یا پیش‎بینی شـخصی خـاص مبنی بـر ظـهور وی، بـلکه معلول شرایط اجتماعی زمـان او بوده است. هیچ‎کدام از عوامل ذکرشده‎ برای‎ قیام و ادعای وی به شخص او مرتبط نمی‌شود‎، بلکه‎ هـمه بـیان‎کننده اوضاع اجتماعی مردمی است کـه سـودانی در مـیان آنـان زیـسته و از میان آنان بـرخاسته اسـت و این‎ مطلب‎ به‎خوبی مؤید این ادعاست که برخی ادعاهای منجی‎باورانه، معلول شرایط‎ اجتماعی ناشی از فـقر، ظـلم و فـساد است. موثقی نیز این ادعا را تأیید کـرده و مـی‎نویسد: بـنابراین زمـینه و ریـشه‎ ایـن‎ جنبش‎ را باید در اوضاع داخلی جستجو کرد. از‎ دیگر‎ نشانه‌های تأیید این ادعا‎، هدفی است که جنبش مهدی سودانی داشته و به آن دعوت می‌کرد؛ سودانی‎ و پیروانش‎ مردم‎ را به قـیام علیه تاراج‎گری اروپاییان و استبداد پادشاهان ترک و مصر فرامی‌خواندند‎. جمله معروف‎ آنها همان است که: «کندن هزار قبر بهتر از پرداخت یک دینار مالیات است». ازاین‎رو کاملاً مشخص است کـه ظـهور و دعوت مهدی سودانی کاملاً ماهیتی‎ ضد‎ استعماری، ملی‌گرایانه و استقلال‎طلبانه داشته است.<ref>ر.ک: کاظمی‎ راد، رضا؛ مقری، احمد، ص14</ref>‎.