دیوان اشعار محمدتقی بهار: تفاوت میان نسخه‌ها

مشتمل بر قصايد و مثنويات و غزليات و قطعات و مطايبات و رباعيات  

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''دیوان اشعار محمدتقی بهار'''، مشتمل بر قصاید، مثنویات، غزلیات، قطعات، مطایبات و رباعیات محمدتقی صبوری، معروف به [[بهار، محمدتقی|ملک‎الشعرای بهار]] (متوفی 1330ش) است. محمد ملک‎زاده بر این کتاب مقدمه نوشته است.  

کتاب، مشتمل بر دو بخش است: در بخش اول ابتدا شرح حال [[بهار، محمدتقی|بهار]] به قلم محمد ملک‎زاده و سپس شرح حالی به قلم خودش با عنوان قلب شاعر ارائه شده است. در بخش دوم اشعار [[بهار، محمدتقی|بهار]] به تفکیک قالب‎های شعری دسته‎بندی و ذکر شده است. در ابتدای بسیاری از اشعار، توضیحاتی در رابطه با آن نوشته شده است.  

محمد ملک‎زاده مقدمه‌اش بر این اثر را با این عبارت آغاز کرده است: «در شرح احوال و تاریخچه زندگانی [[بهار، محمدتقی|بهار]] از طرف دانشمندان و دوستان ادب‎دوست [[بهار، محمدتقی|بهار]] و تذکره‎نویسان و غیرهم، مخصوصاً پس از فوت آن مرحوم، بسیار قلم‎فرسایی شده و شاید در مجموع نوشتجات مذکوره در باب کلیات حوادث زندگانی [[بهار، محمدتقی|بهار]] چیزی فروگذار نشده باشد؛ بنابراین آنچه در این باب در مقدمه این کتاب بنویسم تقریباً همان است که دیگران هم نوشته‌اند و شیفتگان آثار [[بهار، محمدتقی|بهار]] کم‎وبیش از زندگانی او آگاهی دارند». سپس به یادداشت‎های [[بهار، محمدتقی|بهار]] در شرح احوال خودش اشاره کرده است تا خوانندگان تاریخچه حیات شاعر را از زبان و قلم خود شاعر بخوانند<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه سی‎وسه</ref>.  

[[بهار، محمدتقی|بهار]] شاعری قصیده‎سرا و هنر به‎خصوص او در این قسمت بود. [[بهار، محمدتقی|بهار]] در قصیده‎پردازی بیشتر به سبک خراسانی توجه داشته و اغلب از قصاید رودکی، فرخی، لبیبی، مسعود سعد، منوچهری، امیر معزی و امثال آنها استقبال می‌کرده است. او خود درباره سبک شعر خویش می‌گوید: «تتبعات من در سبک کلاسیک و سبک معاصر و ساده هر دو پیشرفت کرده، توانستم به هر رویه و سبکی که بخواهم شعر بگویم؛ چه قصاید کلاسیک، چه مستزادها و مسمط‎های ملی ساده، چه قطعات و رباعیات و مثنویات عوام‎پسند و چه غزل‎های عاشقانه به سبک عراقی»<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‎وچهار</ref>.

اما در نثرنویسی دنبال تحول بزرگی را که انقلاب مشروطه در نثر فارسی ایجاد کرده بود، گرفت. او در یادداشت‎های خود چنین می‎نویسد: «من در نثر کلاسیک هم مانند شعر، ابتدا سبک تاریخ بیهقی را انتخاب کرده بودم؛ اما علل سیاسی و احتیاج مردم به نثر ساده باعث شد که سبک نثرنویسی من از نو به طرزی تازه آغاز شد و یک‎باره از مراجعه به سبک قدیم منصرف گردیدم»<ref>ر.ک: همان</ref>.

در مطالب مقدماتی کتاب، همچنین متنی ادبی از [[بهار، محمدتقی|بهار]] با عناوین «قلب شاعر» و «تربیت چیست؟» آمده است. وی در این متن از مطالبی چون شیوه تربیتی حاکم بر خانواده‌اش و یا مشکلات و مصائبش سخن گفته است. در بخشی از این متن می‎خوانیم: «مرا از شهر خودم که آشیانه گرم من در آنجا بود، در وسط زمستان، بیرون انداختند... زندگانی عائله را با ربح مبلغ خیلی کمی که از پس‎انداز و صرفه‎جویی عاقلانه مادرم پیش‎بینی شده بود، فوراً تأمین نموده، صد تومان رفقایم برایم راه انداخته و مرا در گاری پست که روی آن مثل شکم دریده نهنگ باز و نسیم خنک آمیخته به برف ما را در آن قبر متحرک نوازش می‎نمود، با چند نفر همراهان مقصر نشانیده، روانه کردند»<ref>ر.ک: همان، صفحه پنجاه‎وهشت</ref>.

در ابتدای اشعار [[بهار، محمدتقی|بهار]] 370 قصیده ارائه شده است. اولین قصیده «در رثاء پدر» نام دارد. که [[بهار، محمدتقی|بهار]] آن را در سن هجده سالگی، در سال 1282ش، در سوگ و رثای پدر خویش که در همان سال وفات یافته بود، در مشهد سروده است و ماده تاریخ درگذشت پدرش را نیز در بر دارد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص5</ref>. پس از آن قصیده‌ای در مدح حضرت محمد(ص) ارائه شده است. این قصیده نیز در اولین سال [[بهار، محمدتقی|ملک‎الشعرایی بهار]]، در سال 1282ش، در مشهد گفته شده و در جشن ولادت حضرت رسول اکرم(ص) در آستان قدس رضوی خوانده شده است.<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>.

در ادامه اشعاری در منقبت اهل‎بیت(ع)، به‎ویژه امام رضا(ع) و قصاید متعددی در موضوعات مختلف تاریخی، اجتماعی، اخلاقی و مانند آن ذکر شده است.  

در ادامه، منتخبات غزلیات، قطعات، رباعیات و قطعه‎های کوتاه، مطایبات و تفنن‎های ادبی، تصنیف‎ها و اشعار به لهجه محلی ارائه شده است.  

[[بهار، محمدتقی|بهار]] در اشعارش به اخلاق، توجّه ویژه‌ای دارد که‎ این‎ مسئله‎ از یک جهت ناشی از دغدغه شاعر‎ و نگاه‎ وی‎ به‎ انسان‎ است‎ و از جهت دیگر به دوره خاص تاریخی‎ای مربوط می‌شود که [[بهار، محمدتقی|بهار]] در آن، می‎زیسته است؛ عصری که جامعه ایران با انواع هرج‎ومرج‎ها و بی‎ثباتی‎های سیاسی‎ و فرهنگی و اجتماعی در دوران قاجار و سپس انتقال حکومت به پهلوی‎ها مواجه بوده است. این مسئله، لزوم توجّه به زندگی بشر و ارزش‎های انسانی را دوچندان می‌کند. بهار، مردم را‎ به‎ عکس‎العمل نسبت به ظلم و ستم دعوت می‌کند و شاهان را به عدل و داد فرامی‎خواند، از هوای نفس و طمع برحذر می‎دارد و نیکی و حسن خلق را می‎ستاید. بهار در اشعارش‎ از‎ رذایل اخلاقی شکوه می‌کند و به فضایل اخلاقی می‌پردازد. دغدغه شاعر در زمینه اخلاقی، اهمیت شعر او را از جنبه اخلاقی نشان می‎دهد<ref>ر.ک: داودیان، محمدحسن، ص2</ref>.

حُسن خُلق از نظر [[بهار، محمدتقی|بهار‎]] اهمیت‎ زیادی‎ دارد و همواره بر آن تأکید کرده است. او معتقد است که تندخویی، دوستی‎های چندین و چند ساله را در یک لحظه به‎ پایان‎ می‌رساند‎:

{{شعر}}{{ب|''تندی مکن که رشته چل ساله دوستی''|2=''در‎ حال‎ بگسلد چو شود تند آدمی''}}{{ب|''هموار و نرم باش که شیر درنده را''|2=''زیر قلاده توان برد، با ملایمی''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>.

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و در انتهای آن نیز لغت‎نامه، فهارس قطعات، ترجیع‎بندها، ترکیب‎بندها، مخمس‎ها، چارپاره‎ها، مسمط‎ها و قصاید به‎ترتیب حروف اول مصراع‎ها و نمایه الفاظ ذکر شده است.  

پس از مقدمه کتاب، تصاویر متعددی از [[بهار، محمدتقی|ملک‎الشعرای بهار]] به‎همراه خانواده یا شخصیت‎های سیاسی، علمی و فرهنگی و... ارائه شده است.

در پاورقی‎های کتاب معنای برخی از الفاظ دشوار ذکر شده است.