اللمعة في تحقيق مباحث الوجود و الحدوث و القدر و أفعال العباد: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حسيني، عزت عطار|عطار حسینی]] در مقدمه‎اش پس از ابراز تواضع با این مضمون که چگونه فردی چون من درباره کتابی بحث و اظهار نظر کند که آن را [[حلبي مذاري، ابراهيم بن مصطفي|علامه حلبی]] نوشته و استاد [[کوثري، محمد زاهد|کوثری]] برگزیده است، گوید: به جهت امتثال امر و پاسخ‎گویی به اشتیاق استاد [[کوثري، محمد زاهد|کوثری]] نسبت به نگارش مقدمه توسط من، به این کار اقدام کردم. وی در ادامه این کتاب را نشانه‎ای در تحقیق مباحث وجود و معجزه‎ای در فلسفه قضا و قدر و تکلیف بندگان دانسته است؛ چراکه نویسنده حاذق آن در رابطه با هریک از مباحث، بحث کافی و روشنی ارائه نموده است؛ آراء ثالیس را در مبحث وجود ذکر کرده و به کلام فارابی در جمع بین دیدگاه افلاطون و [[ارسطو]] منتقل شده و پس از اشاره به اقوال [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|صاحب قبسات]]، به طرح دیدگاه‎های [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]]، [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرای شیرازی]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] و جمهور حکما پرداخته است. وی همچنین این کتاب را مشتمل بر مباحث بی‎نظیر پراکنده در کتب مختلف دانسته که محقق در این علم اگر بخواهد به آنچه در این کتاب کوچک، اما پرفایده آمده، در کتب مختلف دست یابد، باید زمان زیادی را صرف کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28940/1/3 ر.ک: مقدمه ناشر، ص4-3]</ref>‎.  

[[کوثري، محمد زاهد|محمد زاهد کوثری]] در مقدمه‎اش به معرفی کتاب و ذکر شرح حال نویسنده اقدام کرده است. وی در توصیف کتاب می‎نویسد: «مبالغه نیست اگر بگویم کتابی در این حجم ندیده‎ام که این انبوه علم را در خود جای داده باشد»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28940/1/6 ر.ک: مقدمه محقق، ص6]</ref>‎.  

مقاله اول در بیان حدوث و قدم عالم است. در بخشی از این مقاله به کلام ثالیس اشاره شده است: «همانا عالم دارای آفریننده‎ای است که عقول نمی‎توانند هویت او را درک کنند و تنها از جهت آثارش او را درک می‎کنند؛ چراکه او کسی است که نامش شناخته نمی‎شود چه برسد به هویتش؛ مگر از جهت کارها و نوآوری و آفرینشش...»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28940/1/21 ر.ک: متن کتاب، ص21]</ref>‎.  

در بخشی از این مقاله قضا و قدر به دو قسم علمی و عینی تقسیم شده است. قضای علمی، علم به ضرورت وجود اشیاء و لزوم آنهاست که در این مرتبه، حکـم بـه‎ تحقـق‎ اشیاء در شرایط خاصی‎ شده‎ و این علم الهـی (خواه در مرتبـه ذات و خـواه در مرتبـه فعـل) منشـأ حتمیت و ضرورت اشیاء است. قدر علمی نیز به معنای تحدید هر شیء با تمام خصوصیاتش در علم الهـی اسـت‎، قبـل‎ از اینکـه عالم و اشیای حادث، خلق شـوند و این عـلم منشأ حدود و اندازه اشیاء است. قضای عینی، یعنی نفس ضرورت و حتمیت اشیاء از آن جهت که منتسب به واجب الوجود‎ است‎؛ به‎عبارت‎دیگر، ضرورت عینی و خارجی شیء، هنگام وجـود عـلت تامه‎اش می‎باشد. قدر عینی، نفس‎ تعیین وجود و اندازه وجود اشیاء است، از آن جهـت کـه منتسـب‎ بـه‎ خـدای‎ واجب الوجود می‎باشد و در حقیقت، خصوصیاتی اسـت کـه شیء از عللش، هنگام تحقق و تـلبس بـه وجود ‎‎خارجی‎ کسب می‎نماید و جایگاه و وضع شیء را در عالم وجود بیان می‎نماید. به‎طور‎ کلی‎، می‎توان‎ گفت که در مرتبه عینی، آن حقیقت علمی، حالت عینـی مــی‎یابـد و هــر پدیده‎ای در شرایط‎ و اندازه خـاص خـود، تحقق می‎یابد. قضا و قدر علمی، ناظر به تقدیر و ضرورت در‎ علم خداوند سبحان و تقدیر‎ و قضـای‎ عینـی، ناظر به تقدیر و ضرورت خارجی هستند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/77842/3 ر.ک: احمدوند، نفیسه، ص4-3]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28940/1/60 متن کتاب، ص61-60]</ref>‎.  

موضوع مقاله سوم، صحت تکلیف بندگان است. در این مقاله مبادی افعال انسان معرفی شده است. افعالی که بدون شعور صادر می‎شود، مانند هضم و نمو و افعالی که با شعور، اما بدون اختیار است، مانند توهم بیماری که سبب بیماری می‎شود. برخی افعال با شعور و اختیار است؛ یعنی با قدرت و اراده انسان انجام می‎شود. این افعال نیز بر دو قسم است: برخی مانند حرکات بدنی و به‎کار گرفتن حواس جسمانی و برخی مانند تخیل و تفکر نفسانی است. نویسنده بحث را در اینجا محدود به این دو قسم آخر دانسته و چون اختیار، تابع قدرت و اراده است، ابتدا به تشریح و تبیین قدرت و اراده پرداخته و سپس کیفیت صدور افعال انسانی از این دو را توضیح داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28940/1/95 ر.ک: همان، ص98-95]</ref>‎. پس از آن دیدگاه مذاهب مختلف در این رابطه را مورد بررسی قرار داده و دیدگاه ابوعلی جبایی، قاضی عبدالجبار و دیگر علمای معتزلی در رابطه با تکلیف و اختیار انسان را چنین خلاصه کرده است: معنای اینکه بنده اختیار حقیقی دارد آن است که وی گرچه مرتبط به حق تعالی در ایجاد ذات و صفات و افعال غیر اختیاری است (ذات و صفات و افعال غیر اختیاری او توسط خدا ایجاد شده است)، اما در افعال اختیاری منقطع از اوست و از جهت خلق و اراده و علم به افعال مستقل است. در حقیقت حق تعالی بنده را خلق کرده و قدرت مؤثر در افعال اختیاری به اراده‎اش را نیز برای او آفریده است؛ پس هنگامی که بنده فعل اختیاری خود را انجام می‎دهد تنها قدرت خود او مؤثر است بدون مشارکت یا معاونت قدرت حق تعالی<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28940/1/109 ر.ک: همان، ص109]</ref>‎.