پرش به محتوا

حکمت الهی در متون فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۱ اوت ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک'
جز (جایگزینی متن - ' الدین ' به '‌الدین ')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
جز (جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک')
خط ۳۶: خط ۳۶:


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
دکتر مهدی محقق در مقدمه‎اش بر پیشینه علمی ایرانیان و علم دوستی آنان اشاره می‎کند و برای این امر از کلام عالمانی چون [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]]، [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن حوقل]]، [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|یاقوت حموی]]، ابن طیفور، ابن هانی اندلسی و... نمونه می‎آورد.<ref>ر.ک: مقدمه اول، صفحات یازده تا سیزده</ref>  
دکتر مهدی محقق در مقدمه‎اش بر پیشینه علمی ایرانیان و علم دوستی آنان اشاره می‌کند و برای این امر از کلام عالمانی چون [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]]، [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن حوقل]]، [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|یاقوت حموی]]، ابن طیفور، ابن هانی اندلسی و... نمونه می‎آورد.<ref>ر.ک: مقدمه اول، صفحات یازده تا سیزده</ref>  


وی سپس از پذیرش علوم سایر کشورها و ترجمه آن‎ها در قرون اولیه اسلامی یاد می‎کند و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|بوعلی]] و [[رازی، محمد بن زکریا|رازی]] و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابی]] را از ثمرات این امر می‎داند. وی از باهم خوانده شدن فلسفه و طب در زمانه پیشین سخن می‎گوید. او این دوره را با این عبارات توصیف می‎کند «از ممیزات این دوره تساهل و تسامح در اظهارنظر علمی بود. دانشمندان اندیشه‎های مخالف را تحمل می‎کردند و مجال رد و نقض و شکوک و ایراد را باز می‎گذاشتند.»<ref>همان، صفحه شانزده</ref>  
وی سپس از پذیرش علوم سایر کشورها و ترجمه آن‎ها در قرون اولیه اسلامی یاد می‌کند و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|بوعلی]] و [[رازی، محمد بن زکریا|رازی]] و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابی]] را از ثمرات این امر می‎داند. وی از باهم خوانده شدن فلسفه و طب در زمانه پیشین سخن می‎گوید. او این دوره را با این عبارات توصیف می‌کند «از ممیزات این دوره تساهل و تسامح در اظهارنظر علمی بود. دانشمندان اندیشه‎های مخالف را تحمل می‌کردند و مجال رد و نقض و شکوک و ایراد را باز می‎گذاشتند.»<ref>همان، صفحه شانزده</ref>  


اما این فضا دیری نپایید و با نفی فلسفه از جانب غزالی با نگارش تهافت الفلاسفه و طب، از جانب برخی دیگر که آن را دخالت در امر الهی می‎دانستند، جدال میان اهل دین و فلسفه بالا گرفت. تا جایی که [[فارابی، محمد بن محمد|فارابی]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] از چهره‎های نحس زمان به‎حساب آمدند و فلسفه به‎طعنه فل (کند ذهنی) و سفه (سفاهت) نامیده شد.<ref>ر.ک: همان، صفحات شانزده تا هجده</ref>  
اما این فضا دیری نپایید و با نفی فلسفه از جانب غزالی با نگارش تهافت الفلاسفه و طب، از جانب برخی دیگر که آن را دخالت در امر الهی می‎دانستند، جدال میان اهل دین و فلسفه بالا گرفت. تا جایی که [[فارابی، محمد بن محمد|فارابی]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‎سینا]] از چهره‎های نحس زمان به‎حساب آمدند و فلسفه به‎طعنه فل (کند ذهنی) و سفه (سفاهت) نامیده شد.<ref>ر.ک: همان، صفحات شانزده تا هجده</ref>  
خط ۵۰: خط ۵۰:
در این اثر شش رساله خطی ارائه شده است که اولی رساله اثبات واجب و توحید میرزا مسیحای فسائی است. وی در مقدمه این کتاب چنین می‎نویسد: «این چند کلمه‌‏اى است مختصر در بیان اثبات واجب و توحید او و ما یتوقف علیه من المقدمات که حسبة لله لمغفرته، از براى تصحیح اعتقاد طالبان راه دین و جویندگان مسائل معرفت و یقین، در سمط تحریر کشیده شده و بر ملخص أفکار حکماء متقدمین و متأخرین محتوى و بر بعضى فواید که این ذره بی‎مقدار به افاضه آن از جناب فیاض مطلق اختصاص دارد مشتمل است و فیض قدیم فیاض وهاب علیم مقصور نیست بر هیچ ماضى و غابر و کم ترک الأول للآخر... و این رساله مرتب است بر فاتحه و دو مقصد [و خاتمه‏]»<ref>متن کتاب، ص65-66</ref>  
در این اثر شش رساله خطی ارائه شده است که اولی رساله اثبات واجب و توحید میرزا مسیحای فسائی است. وی در مقدمه این کتاب چنین می‎نویسد: «این چند کلمه‌‏اى است مختصر در بیان اثبات واجب و توحید او و ما یتوقف علیه من المقدمات که حسبة لله لمغفرته، از براى تصحیح اعتقاد طالبان راه دین و جویندگان مسائل معرفت و یقین، در سمط تحریر کشیده شده و بر ملخص أفکار حکماء متقدمین و متأخرین محتوى و بر بعضى فواید که این ذره بی‎مقدار به افاضه آن از جناب فیاض مطلق اختصاص دارد مشتمل است و فیض قدیم فیاض وهاب علیم مقصور نیست بر هیچ ماضى و غابر و کم ترک الأول للآخر... و این رساله مرتب است بر فاتحه و دو مقصد [و خاتمه‏]»<ref>متن کتاب، ص65-66</ref>  


دومین اثر، رساله اثبات واجب حکیم ملا رجبعلی تبریزی است. وی در ابتدای رساله مباحث آن را چنین تشریح می‎کند: «بدان که این نوشته مشتمل است بر مقدمه و پنج مطلب و خاتمه. مقدمه- در بیان معنى وجود و معنى اشتراک لفظى و معنوى در این مقام و ذکر اسامى جماعتى که قایلند که این اشتراک لفظ وجود و موجود میان واجب و ممکن اشتراک لفظى است. مطلب اول: در اثبات واجب‎الوجود بالذات. مطلب دوم: در اثبات احدیت واجب‎الوجود بالذات، یعنى نفى ترکیب. مطلب سوم: در اثبات واحدیت واجب‎الوجود بالذات، یعنى در نفى شریک بر سبیل اجمال. مطلب چهارم: در بیان آنکه صفت عین ذات نمی‌تواند بود. مطلب پنجم: در بیان آنکه اشتراک لفظ وجود و موجود میان واجب تعالى و ممکنات اشتراک لفظى است، نه معنوى. خاتمه- در بیان احادیثى که شاهدند بر این دو مطلب آخر.»<ref>همان، ص151</ref>  
دومین اثر، رساله اثبات واجب حکیم ملا رجبعلی تبریزی است. وی در ابتدای رساله مباحث آن را چنین تشریح می‌کند: «بدان که این نوشته مشتمل است بر مقدمه و پنج مطلب و خاتمه. مقدمه- در بیان معنى وجود و معنى اشتراک لفظى و معنوى در این مقام و ذکر اسامى جماعتى که قایلند که این اشتراک لفظ وجود و موجود میان واجب و ممکن اشتراک لفظى است. مطلب اول: در اثبات واجب‎الوجود بالذات. مطلب دوم: در اثبات احدیت واجب‎الوجود بالذات، یعنى نفى ترکیب. مطلب سوم: در اثبات واحدیت واجب‎الوجود بالذات، یعنى در نفى شریک بر سبیل اجمال. مطلب چهارم: در بیان آنکه صفت عین ذات نمی‌تواند بود. مطلب پنجم: در بیان آنکه اشتراک لفظ وجود و موجود میان واجب تعالى و ممکنات اشتراک لفظى است، نه معنوى. خاتمه- در بیان احادیثى که شاهدند بر این دو مطلب آخر.»<ref>همان، ص151</ref>  


سومین رساله، در اثبات واجب و توحید جلال‎الدین محمد دوانی است. وی بهانه نگارش این کتاب را شهودی می‎داند که بر او عارض شده است.<ref>ر.ک: همان، ص160-163</ref>. ایشان می‎نویسد: «خواستم که ثواقب معانى چند که اول ظهور ایشان از افق دل این حقیر بوده، به حکم سلطان وقت و قهرمان زمان، به مدد کلک بیان از حجاب عزت و کمون، به سرحد ظهور و عیان رساند؛ چه اتفاق انکشاف امثال این حقایق از خصایص اوقات تواند بود و به مشاعل نیرات حجج و برهان و قنادیل دلیل و بیان راه به نهانخانه اسرار نبوت نتوان برد... و شروع در ترصیص این رساله رفت مرتب بر دو مقام و در هر مقامی دو موقف، به حمدالله- تعالى- که معارف ذوقیش بر وجهى واقع شد که هوشمندان دانا که صرافان بازار معارفند، اگر به معیار ذوق سلیم بسنجند، به تمام عیارى آن ظاهراً قائل آیند و مباحث علمى و رسمى بر نهجى گزارش یافت که ممارسان صناعات نظرى را، قیاسا مجال جدال نماند و لیس البیان مثل العیان.»<ref>همان، ص163</ref>
سومین رساله، در اثبات واجب و توحید جلال‎الدین محمد دوانی است. وی بهانه نگارش این کتاب را شهودی می‎داند که بر او عارض شده است.<ref>ر.ک: همان، ص160-163</ref>. ایشان می‎نویسد: «خواستم که ثواقب معانى چند که اول ظهور ایشان از افق دل این حقیر بوده، به حکم سلطان وقت و قهرمان زمان، به مدد کلک بیان از حجاب عزت و کمون، به سرحد ظهور و عیان رساند؛ چه اتفاق انکشاف امثال این حقایق از خصایص اوقات تواند بود و به مشاعل نیرات حجج و برهان و قنادیل دلیل و بیان راه به نهانخانه اسرار نبوت نتوان برد... و شروع در ترصیص این رساله رفت مرتب بر دو مقام و در هر مقامی دو موقف، به حمدالله- تعالى- که معارف ذوقیش بر وجهى واقع شد که هوشمندان دانا که صرافان بازار معارفند، اگر به معیار ذوق سلیم بسنجند، به تمام عیارى آن ظاهراً قائل آیند و مباحث علمى و رسمى بر نهجى گزارش یافت که ممارسان صناعات نظرى را، قیاسا مجال جدال نماند و لیس البیان مثل العیان.»<ref>همان، ص163</ref>
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش