رساله صناعیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از میان نثرهاى علمى دوره صفویه آنچه مربوط به نشر دعوت و بیان اصول عقاید شیعه است بسیار ساده و عوام فهم و کاملاً زیر (تحت) تأثیر صرف و نحو عربى است. در کنار این نوع نثر علمى، کتبى هم دیده مى‎شود که شیوه علمى و قدیم و سبک موجز و پخته و عبارت‎پردازى درست فارسى و استعمال فعل‎هاى قدیم هریک به‎جای خود تحریر شده است که کتاب رساله الصناعیه [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|ابوالقاسم میرفندرسکی]] از این نوع است که تا اندازه‌اى به شیوه بابا افضل نوشته شده است. کتاب‎هایى که به نثر علمى نوشته مى‎شوند، معمولاً از صنایع لفظى چون موازنه، سجع و مترادفات خالى است. در مجموع کتب علمى از نظر محدودیت در موضوع بحث، ناگزیر جز به اصطلاحات نمى‎توانند توجه کنند و معمولاً سادگى و روانى را در پیش مى‎گیرند. رساله صناعیه هم از این مسئله مستثنا نیست؛ ولى به‎گونه‎ای نثر علمى دوره‎هاى پیشین را به ذهن مى‎آورد.<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>

# جابه‎جایى ارکان دستورى جمله معمولاً فعل‎ها در جاى اصلى خود نیامده‎اند و این شاید به دلیل تأثیرى باشد که از عربى پذیرفته است.

نکته دیگرى که [[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] در همین باب بدان مى‎پردازد، رابطه نظام کل با افراد و اجزاست. او بر این باور است که نظام کل در ضمن افراد و اشخاص و اجزاى خود تحقق مى‎یابد؛ زیرا پوشیدن، نوشیدن، خوردن و سرپناه، نیاز فراگیر همگان است و هرکس براى برطرف کردن نیاز خود مى‎کوشد. هیچ‎کس نمى‎تواند به‎تنهایی، تمامى نیازهایش را برطرف سازد؛ بلکه هرکس را یارانى بایسته است تا به‎گونه‎ای نیازى از وى را پاسخ بگویند... در نظام اجتماعى هرکس که بخواهد زنده بماند و به زندگى خود ادامه دهد بایسته است که حال نظام کل را رعایت کند و نظام کل هم بدون افراد و اشخاص پایدارى نخواهد داشت. میر براى اثبات این مدعاى خود-نیاز کل به اجزاى خود و اجزاء به کل-از دو برهان انّى-حسى-و لمّى-عقلى-بهره مى‎گیرد. به دیگر بیان سودمندى و بایستگى پیشه‎ها را از دو راه: حس-برهان انّى-و عقل-برهان لمّى- به اثبات مى‎رساند. انگیزه‌اى که وى را واداشته تا بیشتر به گفت‎وگو در سودمندى پیشه‎ها بپردازد، این است که آشکارا بگوید: هرکس داراى توانایى‎هاى ویژه‌اى است. بایسته است که حرفه و پیشه خاصى را هرکس فرابگیرد و بدان همت ورزد.

پیشه‎ها در سودمندى دگرگونه‎اند و نیز در هدفمندی هم چندگونه‎اند. هرکس بکوشد تا پیشه‌اى فراگیرد که در آن سود بیشتر و ارزش بالاترى است. میر در رساله صناعیه خود مى‎خواهد توانمندی‎های بشر را به فعلیت درآورد و کسان جامعه را به سمت‎وسوی بالا و والایى از مهارت‎ها و پیشه‎ها بکشاند. بدین‎جهت تلاش مى‎کند تا دسته‎بندى و رده‎بندى ارزشى ارایه کند و بنمایاند که هرکس در لایه‎هاى گوناگون جامعه، در کجا جا گرفته است، چون حرفه‎ها، از جهت توان (قوّه) بى‎نهایتند؛ ولى آنچه به فعلیت رسیده به شمار درآمده‎اند. هرکس خود مى‎داند که به اقتضاى پیشه‌اى که دارد در چه جایگاهى قرار گرفته است و حال آن‎که مى‎تواند به فراگیرى حرفه‌اى دیگر، جایگاه خود را بالاتر و یا پست‎تر برد. گرچه او بر این باور است که پیشه‎هایى چون پیامبرى و پیشوایى همگانى نیست، بلکه از آن برگزیدگان خداوندگار است؛ ولى پیشه‎هاى دیگر، راه براى فراگیرى آن بر همگان گشوده است.

[[میرفندرسکی، ابوالقاسم|میرفندرسکی]] در تبیین دسته‎بندى و رده‎بندى پیشه‎ها این‎گونه آن‎ها را تقسیم مى‎کند: 1-پیشه‎هایى که موضوع آن‎ها کلى است و هدف فاعل صلاح موضوع است. این پیشه‎ها به‎گونه‎ای است که نظام کل جهان بر آن استوار است، همچون: پیامبرى، پیشوایى، مجتهدى و فیلسوفى. 2-پیشه‎هایى که موضوع آن‎ها جزئى است و غرض فاعل صلاح آن است، مانند پزشکى، داروسازى و... 3-پیشه‎هایى که موضوع آن‎ها کلى است و غرض فاعل نه صلاح و نه فساد آن است، بلکه به صلاح خود مى‎اندیشد، همچون آیین و آدابى که شاهان براى صلاح خود مى‎نهند. 4-پیشه‎هایى که موضوع آن جزئى است و غرض فاعل نه صلاح و نه فساد است، بلکه به صلاح خود مى‎اندیشد، مانند سنت‎ها و آدابى که بعضى از پیشه‎هاى جزئى براى صلاح و حفظ خود قرار مى‎دهند... او باور دارد که جامعه در لایه‎ها و طبقات گوناگون قرار مى‎گیرد. ورود به بعضى از لایه‎ها، مانند پیامبرى و پیشوایى ویژه افراد خاصى است؛ اما در دیگر پیشه‎ها راه براى ورود و خروج همگان باز است.<ref>همان، ص65-66</ref>