الإفحام لأفئدة الباطنية الطغام: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده در مقدمه کتاب توضیح می‎دهد: گروهی از اسماعیلیه با استدلالات دروغین و غلط، اذهان مردم را مشوش و عقایدشان را فاسد کرده‎اند. وی در جاهای مختلف به مناسبت، اقوال آنان را نقد و بررسی می‎کرده ولی در نهایت دیده که این مقدار از تلاش در راستای روشن‎سازی فساد اقوال آنان، پاسخگو نیست و ازاین‎جهت سعی می‎کند کتابی در رد اندیشه‎ها و معتقدات آنان بنگارد که اولاً در آن نظرشان را با استدلالاتی که بر آن می‎کنند تقریر کند و پس‎ازآن به رد و ابطال آن بپردازد که حاصل، کتاب حاضر است.<ref>همان</ref>

نویسنده در استدلال اول، توضیح می‎دهد که گروه باطنیه، در واقع اساساً به وجود خداوند اقرار ندارند زیرا آنان به دو إله قائلند که بر یکی لقب «سابق» و بر دیگری لقب «تالی» می‎دهند. آنان معتقدند که «سابق» علت «تالی» است به‎گونه‎ای که «تالی» معلول آن واقع می‎شود؛ یعنی در صدر این استدلال درباره حدوث عالم نزد باطنیه این‎گونه آمده که حدوث این جهان این‎گونه تمام می‎شود که سابق عالم را به‎واسطه تالی خلق می‎نماید زیرا «سابق» کامل است و «تالی» ناقص. همچنین در این استدلال توضیح داده شده که سابق، زمان ندارد، ازلی است و از چیزی به وجود نیامده است. خلاصه این‎که «سابق» مخلوق نیست ولی «تالی» از سابق به وجود آمده و ازاین‎روست که حادث است. آنان معتقدند، پس‎ازاین پروسه، «نفس» از «تالی» حادث می‎گردد و این نفس از طریق حرکتش حرارت و از سکونش برودت را به وجود می‎آورد و کیفیات اربعه که مصدر کون و فساد هستند از این حرکت و سکون حادث می‎شوند و این‎گونه است که عالم حادث می‎گردد. این عقاید آنان شباهت زیادی با نظریه فلاسفه در فیض و صدور دارد. «سابق» در نظر اسماعیلیه در جایگاه عقل محض است و «تالی» در جایگاه عقل اول که نفس پس‎ازآن به وجود می‎آید و....<ref>همان، ص25-26</ref>

نویسنده پس‎ازآن که در سه استدلال قبلی گمراهی اسماعیلیه در اعتقادشان به الوهیت و نبوت و امامت را نشان داد، چهارمین استدلال کتاب را به بیان وجهه نظر آنان در تأویل نصوص قرآنی و ظواهر جلیه و اخبار و روایات قرار می‎دهد. آنان سعی کرده‎اند نظریاتشان را به نصوصی از قرآن کریم و روایات نبوی(ص) مستحکم کنند ولی ازآنجاکه دیدند ظاهر این نصوص و احادیث، مطالب مورد نظر آنان را نمی‎رساند، دست به تأویل زدند و روایات را بر اساس آنچه موافق مذهبشان بود، تأویل کردند. نویسنده در این باب با الفاظ ذیل، آنان را توصیف می‎کند: «فانهم لما عجزوا عن صرف الخلق عن التصدیق، عمدوا بلطف الاحتیال و دقة الاستدراج، فصرفوا ظواهر الشرع و نصوصه الی هذیانات لفقوها و تهویسات جمعوها و زورها... فقالوا کل ما ورد من التکالیف و الحشر و النشر، و ضمائر النصوص و الظواهر، و جمیع المجزات، فهی بأجمعها أمثلة و رسوم إلی بواطن مکذوبة و امور محرفة موهومة» وی می‎نویسد: آنان نمازهای پنج‎گانه را دلیل بر اصول خمس (سابق، تالی، اساس، ناطق، امام) می‎دانند و روزه (امساک از غذا) را به امساک از کشف سر تأویل می‎نمایند. آنان معتقدند کعبه پیامبر(ص) است و علی(ع) درب آن.<ref>همان، ص28-29</ref>

نویسنده، هفتمین استدلال کتاب را به احوال قیامت و امور اخروی اختصاص داده است. از نظر مؤلف، این استدلال خلاصه و نتیجه آرای فاسدی است که در استدلالات قبلی از اسماعیلیان توضیح داده است. اسماعیلیه معتقدند لا شئ از لا شئ به وجود می‎آید و لا شئ به سمت لا شئ خواهد رفت؛ در پس هر شبی روزی است و پیش از هر روزی شبی...، هر انسانی از نطفه به وجود آمده و هر نطفه‎ای متعلق به انسانی بوده است... آنان ازاین‎جهت معتقد به این شده‎اند که روز قیامت اشاره دارد و رمز است به خروج امام و قیام قائم زمان که همان هفتمین است که ناسخ شرع است و تغییردهنده امر. از نظر آنان قیامت یعنی گذشت زمانی که ما در آن زندگی می‎کنیم و معاد یعنی بازگشت عالم به اصل خودش یعنی عناصر اربعه آب و هوا و آتش و خاک.<ref>همان، ص30-31</ref>

محقق، کلماتی را که برای توضیح یافتن متن به آن افزوده، در میان [ ] قرار داده است. او برخی کلماتی را که به نظرش در متن زائد بوده و معنایی نداشته‎اند را در میان ( ) قرار داده است. وی همچنین به تصحیح برخی خطاهای موجود در نسخه خطی در آیات قرآنی و تخریج آیات موجود در کتاب پرداخته است. او علامت (!!) را در دو جا در کتاب به کار برده است؛ درجایی که مؤلف از سخن خصم متعجب شده و در جمله‎هایی که به نظر محقق، غیر تام بوده‎اند. در برخی جاها مؤلف عبارات را به‎صورت خاصی نوشته مثلاً در عبارت «لا یخلوا» که الف جمع، همواره در صیغه جمع یا مفرد در عبارات کتاب هست. یا لفظ «جزو» به‎جای «جزر» همچنین «دعوا» به‎جای دعوی، «بدایة» به‎جای «بدائه» و....<ref>همان، ص31-32</ref>