۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
الأغراض الطبية و المباحث العلائية (جرجاني): تفاوت میان نسخه‌ها
الأغراض الطبية و المباحث العلائية (جرجاني) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۱ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۹:۰۰
، ۲۱ اوت ۲۰۱۹جایگزینی متن - 'ها' به 'ها'
جز (جایگزینی متن - '.' به '.') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'ها' به 'ها') |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
این اثر، مشتمل بر | این اثر، مشتمل بر مقدمه‌ای کوتاه و پنج کتاب بدین ترتیب است: | ||
کتاب اول، در تعریف طب و موضوع آن و اجزای علمی و عملی آن، در پانزده گفتار و هر گفتار در ابوابی تنظیم شده است. | کتاب اول، در تعریف طب و موضوع آن و اجزای علمی و عملی آن، در پانزده گفتار و هر گفتار در ابوابی تنظیم شده است. | ||
کتاب دوم، در حفظ صحت و تندرستی، در یک گفتار و شانزده باب نگارش شده است. | کتاب دوم، در حفظ صحت و تندرستی، در یک گفتار و شانزده باب نگارش شده است. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
«ذخیره خوارزمشاهی»، مهمترین اثر [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] است. این کتاب، نخستین دائرةالمعارف پزشکی به زبان فارسی است که در آن یافتههای پزشکی عصر مؤلف، بهتفصیل | «ذخیره خوارزمشاهی»، مهمترین اثر [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] است. این کتاب، نخستین دائرةالمعارف پزشکی به زبان فارسی است که در آن یافتههای پزشکی عصر مؤلف، بهتفصیل آمده‌اند. [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] پس از تألیف این کتاب، دو خلاصه نیز از آن به نامهای «خفی علایی» و «الأغراض الطبية» به فارسی تدوین کرد. کتاب اخیر دانشنامه پزشکی متوسطی به حساب میآید که اهم مطالب پزشکی زمان مؤلف را در بر دارد. [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] در مقدمه آورده است: «بباید دانست هرکه به مجلس پادشاهی وسیلتی خواهد جست یا خدمتی و تحفه خواهد برد، هیچ وسیلت و خدمت و هیچ تحفه، چون تحفه علمی نیست؛ خاصه که پادشاه چون خداوند و... اتسز بن خوارزمشاه... باشد... اما هرکس که خدمتی علمی بر مجلس پادشاهی عرضه کند، صواب آن باشد که آن خدمت از سرمایه خویش سازد و از توبره خویش برآرد و سرمایه خادم، علم طب است و پیش از این مختصری [با نام] خفی ساخته بودست و اکنون به حکم فرمان و دستوری... مجدالدین ابومحمد صاحب بن محمد بخاری... و بهحسب آرزو و درخواست امام مجدالدین این خدمت ساخته آمد»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/10 ر.ک: شهرامی، افشین، ص10]</ref>. | ||
ازآنجاکه تاریخ تألیف کتاب بنا بر اشاره [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]]، مقارن با حکمرانی اتسز بوده است، میتوان زمان نگارش آن را بین سالهای 531-521ق، یعنی اواخر عمر مؤلف در نظر گرفت<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/10 ر.ک: همان]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/35904/2/2 مقدمه خانلری، دومین صفحه]</ref>. | ازآنجاکه تاریخ تألیف کتاب بنا بر اشاره [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]]، مقارن با حکمرانی اتسز بوده است، میتوان زمان نگارش آن را بین سالهای 531-521ق، یعنی اواخر عمر مؤلف در نظر گرفت<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/10 ر.ک: همان]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/35904/2/2 مقدمه خانلری، دومین صفحه]</ref>. | ||
مطالب مطرحشده در این اثر | مطالب مطرحشده در این اثر به‌اختصار بدین شرح است: | ||
کتاب اول، در پانزده گفتار به تعریف علم طب، موضوع و منافع آن، شرح ارکان چهارگانه (زمین، آب، هوا و آتش)، انواع مزاجها، اخلاط (خون، بلغم، صفرا و سودا)، گوارش، تفاوت میان اندامهای بسیط و مرکب، تعریف تندرستی و بیماری، انواع و زمان بحران (تغییر حال بیمار از بد به خوب و بالعکس) اختصاص دارد. | کتاب اول، در پانزده گفتار به تعریف علم طب، موضوع و منافع آن، شرح ارکان چهارگانه (زمین، آب، هوا و آتش)، انواع مزاجها، اخلاط (خون، بلغم، صفرا و سودا)، گوارش، تفاوت میان اندامهای بسیط و مرکب، تعریف تندرستی و بیماری، انواع و زمان بحران (تغییر حال بیمار از بد به خوب و بالعکس) اختصاص دارد. | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
# بیماریهای حنجره، حلق، دستگاه تنفس، مانند: خناق، تنگی نفس، ذات الریه. | # بیماریهای حنجره، حلق، دستگاه تنفس، مانند: خناق، تنگی نفس، ذات الریه. | ||
کتاب چهارم و پنجم به انواع داروها و طرز تهیه آنها اختصاص دارد. در کتاب چهارم، داروهای ساده (مفرده) در سه جزء: داروهای غذایی، حیوانی و مطلق نباتی و معدنی بررسی | کتاب چهارم و پنجم به انواع داروها و طرز تهیه آنها اختصاص دارد. در کتاب چهارم، داروهای ساده (مفرده) در سه جزء: داروهای غذایی، حیوانی و مطلق نباتی و معدنی بررسی شده‌اند. | ||
در کتاب پنجم، طرز ساخت داروهای ترکیبی یا مرکب (قرابادین)، از جمله سکنگبینها، شراب (عصاره) میوهها، داروهای لیسیدنی (لعوق)، قرصها، پودرهای دارویی (سفوف)، داروهای برطرفکننده مشکلات گوارشی، معجونها، ملینها (ایارجات) و... مطرح شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/11 ر.ک: شهرامی، افشین، ص12-11]</ref>. | در کتاب پنجم، طرز ساخت داروهای ترکیبی یا مرکب (قرابادین)، از جمله سکنگبینها، شراب (عصاره) میوهها، داروهای لیسیدنی (لعوق)، قرصها، پودرهای دارویی (سفوف)، داروهای برطرفکننده مشکلات گوارشی، معجونها، ملینها (ایارجات) و... مطرح شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/11 ر.ک: شهرامی، افشین، ص12-11]</ref>. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
ویژگیای که به اهمیت و اعتبار این اثر و آثار دیگر [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] میافزاید، استفاده او از آثار دانشمندان پیش از خود است. او بارها از دانشمندان و پزشکان یونانی، رومی، ایرانی و عرب در کتابهایش نام برده و به سبب ذکر مراجع فراوان، آثار پزشکی او جزو نوشتههای معتبر و مستدل در جهان است. او به نظریات، شیوههای درمان یا داروهای پیشنهادی دانشمندانی، مانند: بقراط، ارسطو، جالینوس، محمد بن زکریای رازی، علی بن عیسی کحال و ابوعلی سینا در مباحث مختلف اشاره کرده و همواره از استادانش به بزرگی و احترام یاد کرده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/13 ر.ک: شهرامی، افشین، ص14-13]</ref>. | ویژگیای که به اهمیت و اعتبار این اثر و آثار دیگر [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] میافزاید، استفاده او از آثار دانشمندان پیش از خود است. او بارها از دانشمندان و پزشکان یونانی، رومی، ایرانی و عرب در کتابهایش نام برده و به سبب ذکر مراجع فراوان، آثار پزشکی او جزو نوشتههای معتبر و مستدل در جهان است. او به نظریات، شیوههای درمان یا داروهای پیشنهادی دانشمندانی، مانند: بقراط، ارسطو، جالینوس، محمد بن زکریای رازی، علی بن عیسی کحال و ابوعلی سینا در مباحث مختلف اشاره کرده و همواره از استادانش به بزرگی و احترام یاد کرده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/13 ر.ک: شهرامی، افشین، ص14-13]</ref>. | ||
الأغراض، از نظر واژهشناسی و برای بررسی سیر دگرگونی واژگان علمی و فنی در زبان فارسی نیز اهمیت دارد. بسیاری از اصطلاحات فارسی رایج در علم پزشکی در آن آورده | الأغراض، از نظر واژهشناسی و برای بررسی سیر دگرگونی واژگان علمی و فنی در زبان فارسی نیز اهمیت دارد. بسیاری از اصطلاحات فارسی رایج در علم پزشکی در آن آورده شده‌اند که در صورت نبود این اثر، ممکن بود این اصطلاحات از میان بروند. بررسی این اصطلاحات میتواند به معادلسازی برای بسیاری از کلمات بیگانه کمک کند؛ چنانکه امروزه با توجه به پیشرفت چشمگیر در علوم و گسترش وسائل ارتباط جمعی، با هجوم واژگان بیگانه به زبان فارسی، بهویژه در علم پزشکی مواجه‌ایم. [[جرجانی، اسماعیل بن حسن|جرجانی]] با بهکارگیری معادلهای مناسب، تحقیق این مطلب را نشان داده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/39610/14 ر.ک: همان، ص14]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
این نسخه از کتاب چاپ عکسی از روی | این نسخه از کتاب چاپ عکسی از روی نسخه‌ای خطی است که توسط بنیاد فرهنگ ایران در سال 1345 منتشر شده است. عنوان مباحث گفتار و ابواب به خط قرمز از متن متمایز گردیده است. در مقدمه، از این نسخه بهعنوان مجلد اول یاد شده و وعده داده شده که بهزودی مجلد دوم که حاصل مقابله این نسخه با نسخههای معتبر و قدیمتر و فهرست اصطلاحات و لغات و اعلام و غیره خواهد بود، منتشر میشود. در این نسخه فهرست تفصیلی مطالب در ابتدای مباحث ذکر شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||