تسع رسائل في الحكمة و الطبيعيات: تفاوت میان نسخه‌ها

برخى از مطالبى كه در رساله اول مطرح شده، عبارت است از: حكمت و اقسام آن (نظرى و عملى)؛ متناهى بودن ابعاد؛ زمان؛ جهت؛ تقسيم اجسام طبيعى به دو قسم مركب و بسيط(مركب؛ يعنى جسمي كه از اجسام مختلف الطبائع تشكيل يافته و بسيط؛ يعنى جسمي كه از اجسام مختلف الطبائع متشكل نگرديده است)؛ آثار اجسام علوى(تأثير خورشيد و ماه از همه آشكارتر است، اما كواكب ديگر گر چه تأثيرات و افاضاتشان حق است ولى پنهان است و به آسانى قابل دسترسى نيست).

برخى از مطالب رساله پنجم عبارت است از: ماهيت حكمت؛ تقسيم حكمت به عملي و نظري؛ تقسيم حكمت نظري به سه قسم علم اسفل يا علم طبیعی و علم اوسط يا علم رياضي و علم اعلي يا علم الهي؛ تقسيم حكمت عملي به سه قسم تدبير نفس يا علم اخلاق، تدبير منزل و تدبير مدن؛ تقسيم حكمت طبيعى به دو قسم اصلی(1- شناخت امور عامه. 2- امور عالم و آسمان‌ها. 3- بحت از حال كون و فساد و توليد و نشو. 4- بيان احوال عناصر اربعه. 5- شناخت حال كائنات. 6- معرفت حال كائنات نباتي. 7- معرفت حال كائنات حيواني. 8- معرفت نفس) و فرعى(طب، احكام نجوم، علم الفراسة، علم التعبير، علم الطلسمات، نيرنجيات، و علم كيميا)؛ اقسام اصلی حكمت رياضي(علم عدد، علم هندسه، علم هيئت و علم موسيقي)؛ اقسام فرعی حكمت رياضي(جبر و مقابله و جمع و تفريق، علم مساحت و عمل حيل متحركه و عمل جرّ اثقال و علم اوزان و موازين و علم آلات جزئيه و علم مناظر و مرايا و علم نقل المياه و...)؛ اقسام اصلى علم الهي(معرفت معاني عامه برای موجودات، بررسی اصول و مبادي، تأمل در اثبات خدا و وحدانيت او و...)؛ فروع علم الهي(شناخت كيفيت نزول وحي و جواهر روحانی و علم معاد و شناخت چگونگی حالات اشقيا و سعدا در عالم آخرت)؛ اقسام نه‌گانه حكمت منطقى(1- تبيين احكام الفاظ و معاني. 2- بيان تعداد معاني مفرده. 3- تبيين تركيب معاني مفرده با سلب و ايجاب. 4- تبيين تركيب قضايا براى به دست آوردن قياس. 5- بيان شرايط قياس. 6- تعريف قياسات نافعه. 7- تعريف مغالطات. 8- تعريف مقياس‌هاى خطابيه بلاغيه نافعه. 9- شعر و چگونگی آن.).

هشتمين رساله، درباره عهد است. مؤلف، در اين رساله حالات نفس را كه در اثر رياضت حاصل مى‌شود، نام مى‌برد و حدود و ثغور هر يك را همراه با حالت مقابل آن تبيين مى‌نمايد؛ حالاتى همچون كتمان سر، علم، بيان، فطانت حس، اصالت رأي، حزم، صدق، وفاء رحمت، حياء عزم، همت، حسن عهد، تواضع، عفت و...

نهمين رساله در علم اخلاق است. مؤلف، مى‌گويد: هر انسان طالب كمالي بايد نفس خود را تكميل كند، هم به لحاظ نظري كه با علوم حاصل مى‌گردد و هم به لحاظ عملي كه با فضايلي كه اصول آنها عفت، حكمت، عدالت و شجاعت و اجتناب از رذايل است، حاصل مى‌شود. در مرحله بعدي هر يك از اين اصول فضايل را تبيين كرده و حالت مقابل آن را بيان مى‌كند هم‌چنين تعدادي از فضايل، نام برده مى‌شوند و تبيين مى‌گردند كه هر يك در زير مجموعه كدام قوه قرار مى‌گيرند؛ به اين ترتيب كه سخاء، قناعت، به قوه شهواني مربوطند و صبر، حلم، كرم، عفو، صفح، تجاوز، كتمان سر مربوط به قوه غضبيه مى‌باشند و...