۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
سامرا؛ عاصمة الدولة العربية في عهد العباسيين: تفاوت میان نسخه‌ها
سامرا؛ عاصمة الدولة العربية في عهد العباسيين (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۷ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۸:۲۴
، ۱۷ اوت ۲۰۱۹جایگزینی متن - 'اي ' به 'ای '
جز (جایگزینی متن - 'كساني' به 'كسانی') |
جز (جایگزینی متن - 'اي ' به 'ای ') |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
}} | }} | ||
'''سامراء عاصمة الدولة العربية في عهد العباسيين'''، تأليف احمد عبدالباقي نویسنده معاصر عراقی به عربی است. دراين اثر دو جلدي، تاريخ سامراء به عنوان پايتخت عباسيان در طول | '''سامراء عاصمة الدولة العربية في عهد العباسيين'''، تأليف احمد عبدالباقي نویسنده معاصر عراقی به عربی است. دراين اثر دو جلدي، تاريخ سامراء به عنوان پايتخت عباسيان در طول سال‌های 221- 279ق مورد مطالعه قرار گرفته است. | ||
== ساختار== | == ساختار== | ||
در | در ابتدای كتاب، مقدمه مفيدي از مؤلف آمده است كه بخشي از آن ارائه خواهد شد. مباحث در ده باب تدوين شده است كه هر يك به تناسب دارای تعدادي فصول است. از ابواب مذكور پنج باب آن در مجلد اول و مابقي در جلد دوم آمده است. | ||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
تأسيس شهر سامرا از مهم‌ترين | تأسيس شهر سامرا از مهم‌ترين كارهای معتصم بالله بود. اين پايتخت جديد نقش مهمي در مسير تمدن عربی در طول بيش از نيم قرن ايفا كرد. علاقه معتصم به عمران و نيز مال فراواني كه در اختيار او بود، اقدام به اين كار بزرگ را برای او آسان نمود. او مكان مناسبي را از جهت لطافت هوا و آب فراوان و امنيت موقعيت اختيار كرد و با تأمين مالي آن تصميم به ايجاد آن در مدت كوتاهي گرفت و توانست در سال 221ق كار را آغاز و در سال بعد آن را به پايان برساند. او كسانی را از تمامي بلاد در ساخت آن مشاركت داد و بنای شهر را توسعه داد و خانه‌ها و قصرها و بازارهای آن را به يكديگر وصل نمود. | ||
اين شهر اگر چه نقش مهمي در | اين شهر اگر چه نقش مهمي در بنای تمدن اسلامی داشت؛ اما آنچنان كه بايد مورد توجه مورخين قرار نگرفت. در اين دوران همچنين بزرگاني در ميادين مختلف علم و ادب ظهور يافتند كه كمتر از آنها ياد شده است. نویسنده در مقدمه اظهار اميدواري میكند كه بتواند بخشي از اين اهمال را جبران نمايد و ديدگاه‌هایی كه در مباحث كتاب مطرح می‌شود، در ايجاد تصويري روشن از تاريخ مذكور موفق باشد. خلاصه‌ای از مطالب به ترتيب ابواب بدين شرح است: | ||
1-از مطالبی كه در منابع مختلف؛ مانند: [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]، تجارب الامم و [[معجم البلدان]] آمده است، چنين برداشت می‌شود كه عامل اصلی انتقال پايتخت از بغداد، كثرت نظاميان در بغداد و شاكايات مردم از هتك حرمت و تعدي اتراك نسبت به آنها بوده است كه معتصم بالله را به چاره انديشي میاندازد. نویسنده در اين مبحث در | 1-از مطالبی كه در منابع مختلف؛ مانند: [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]، تجارب الامم و [[معجم البلدان]] آمده است، چنين برداشت می‌شود كه عامل اصلی انتقال پايتخت از بغداد، كثرت نظاميان در بغداد و شاكايات مردم از هتك حرمت و تعدي اتراك نسبت به آنها بوده است كه معتصم بالله را به چاره انديشي میاندازد. نویسنده در اين مبحث در ابتدای فصل چهارم اين باب اشاره میكند كه منبع اصلی ما در اين بحث "كتاب البلدان" يعقوبي(متوفي 284ق) است چرا كه نزدیک ترين فرد با زمان تأسيس آن بوده است. در ادامه چگونگی طراحیاسلامی شهر و نامگذاری شهر مورد بررسی قرار گرفته است. | ||
قصرهایی كه توسط معتصم بالله احداث شد و از جمله دارالاماره سامراء و مكان‌هایی كه در آن ايجاد شده بود، به تفصيل ذكر شده است. متوكل بالله فرزند معتصم؛ مانند پدرش به بنا و عمران علاقه زيادي داشت و او نيز قصرها و ابنيه و | قصرهایی كه توسط معتصم بالله احداث شد و از جمله دارالاماره سامراء و مكان‌هایی كه در آن ايجاد شده بود، به تفصيل ذكر شده است. متوكل بالله فرزند معتصم؛ مانند پدرش به بنا و عمران علاقه زيادي داشت و او نيز قصرها و ابنيه و خيابان‌های جديدي احداث نمود. او همانند پدرش كه ديواري را در ضلع شرقي برای محافظت از آن بنا نموده بود، ديوار جديدي بر محدوده ساختمان‌های جديد ايجاد نمود. به گزارش يعقوبي او مسجد جامعي نيز در مكان وسيعي در خارج منازل بنا نمود به گونه‌ای كه در صورت حضور لشكريان ضيق مكاني نباشد. از نكات قابل توجه در اين گزارشات تاریخی توجه حاكمان به مهندسي اسلامی است كه در عصر حاضر كمتر مورد توجه قرار می‌گيرد. متوكل كه همچون فرزندي خلف كارهای پدر را تكرار میكرد، شهري نيز به نام متوكليه ايجاد نمود كه ويژگى‌های آن در ضمن يك فصل شرح شده است. پس از متوكل فرزندان او تا زمان معتمد بالله حكومت را در اين شهر به عهده داشتند. در زمان وي بود كه بازگشت به بغداد صورت گرفت و زمان هجران سامرا شروع شد. | ||
2- در مقطع زمانى كه سامرا به عنوان پايتخت عباسيان از رونق برخوردار بود، نه نفر از بنى‌عباس بر آن حكومت كردند. چگونگى بيعت گرفتن، ضعف‌ها و قوت‌هاى اين خلفا، صفات و سيره حكومتى آنها و خلع و قتل آنها از مباحثى است كه از منابع مختلف گردآورى شده است. | 2- در مقطع زمانى كه سامرا به عنوان پايتخت عباسيان از رونق برخوردار بود، نه نفر از بنى‌عباس بر آن حكومت كردند. چگونگى بيعت گرفتن، ضعف‌ها و قوت‌هاى اين خلفا، صفات و سيره حكومتى آنها و خلع و قتل آنها از مباحثى است كه از منابع مختلف گردآورى شده است. | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
5- رفتار خلفاى عباسى با علويون از بخش‌هاى قابل توجه كتاب است كه نویسنده با انصاف آن را نگارش كرده و احترام لازم را نسبت به ائمه اطهار(ع) به جا مى‌آورد. او سبب بغض متوكل نسبت به علويون تنها ولايت واخلاص آنها نسبت به ائمه مى‌داند. تخريب قبر امام حسين(ع) و منازل اطراف آن را به نقل از طبرى ذكر مى‌كند. امامين عسكريين دو امامى بوده‌اند كه با متوكل هم عصر بوده و شرح حال آنها ذكر شده است. در ادامه اين باب نهضت‌هاى علويون اين عصر و آسيب شناسی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. | 5- رفتار خلفاى عباسى با علويون از بخش‌هاى قابل توجه كتاب است كه نویسنده با انصاف آن را نگارش كرده و احترام لازم را نسبت به ائمه اطهار(ع) به جا مى‌آورد. او سبب بغض متوكل نسبت به علويون تنها ولايت واخلاص آنها نسبت به ائمه مى‌داند. تخريب قبر امام حسين(ع) و منازل اطراف آن را به نقل از طبرى ذكر مى‌كند. امامين عسكريين دو امامى بوده‌اند كه با متوكل هم عصر بوده و شرح حال آنها ذكر شده است. در ادامه اين باب نهضت‌هاى علويون اين عصر و آسيب شناسی آنها مورد بررسی قرار گرفته است. | ||
6- با گسترش قلمرو حكومت اسلامی از گوشه و كنار فتنه‌هایی سر برآورد. بررسی اين ناآرامیها در دو فصل صورت گرفته است. در ابتدا | 6- با گسترش قلمرو حكومت اسلامی از گوشه و كنار فتنه‌هایی سر برآورد. بررسی اين ناآرامیها در دو فصل صورت گرفته است. در ابتدا فتنه‌های بزرگی؛ مانند: قيام بابك خرمدين رهبر جنبش خرميان تشريح شده است. مأمون بسيار تلاش نمود كه وي را شكست دهد؛ اما كاری از پيش نبرد. معتصم نيز تمام همت خود را بر سركوبي او به كار گرفت. او اين مهم را به كمك يك ايراني به نام افشين به اتمام رساند. مازيار حاكم طبرستان از ديگر متمردين از حكومت بود كه شرح سركوبي او و ديگر ناآرامیها در ادامه مى‌توان مطالعه نمود. | ||
7- محنه يا محنت عنوانى است كه اكثر نويسندگان و مورّخان، چه متقدم و چه متأخر براى محاكم تفتيش عقايد عصر مأمون، معتصم و واثق به كار مى‌برند. اين دوره عموماً دامنگير فقها و محدّثان اهل سنت شده است و بدين سبب، جمهور اهل سنّت آن را شر و بلايى براى اسلام و مصيبتى براى مسلمين مى‌دانند. در اين اثر نيز همانند ساير آثار تاریخی به علل و عوامل ايجاد آن و پيآمدهايش كمتر توجه شده است و بيشتر به سير حوادث تاريخى توجه شده است. | 7- محنه يا محنت عنوانى است كه اكثر نويسندگان و مورّخان، چه متقدم و چه متأخر براى محاكم تفتيش عقايد عصر مأمون، معتصم و واثق به كار مى‌برند. اين دوره عموماً دامنگير فقها و محدّثان اهل سنت شده است و بدين سبب، جمهور اهل سنّت آن را شر و بلايى براى اسلام و مصيبتى براى مسلمين مى‌دانند. در اين اثر نيز همانند ساير آثار تاریخی به علل و عوامل ايجاد آن و پيآمدهايش كمتر توجه شده است و بيشتر به سير حوادث تاريخى توجه شده است. | ||
8- | 8- درگيرى‌های عباسيان و روميان تا زمان معتصم بالله ادامه داشت. در اين مقطع كه پايتخت به سامرا انتقال يافت، بلاد شام جزيي از دولت اسلامی شد و از سلطه امپراتوري بيزانس آزاد گرديد. به تدريج ارتباطات فرهنگی و تجاری بين دولت اسلامی و بلاد روم بالا گرفت كه نتايج آن در اين باب مورد بررسی قرار گرفته است. | ||
9- از نتايج سيطره اتراك بر خلافت تضعيف حكومت مركزي و ظهور | 9- از نتايج سيطره اتراك بر خلافت تضعيف حكومت مركزي و ظهور دولت‌های شبه مستقل در شرق يا غرب حكومت بود. درجه استقلال اين امارات به مقدار علاقه آنها به خلافت بستگي داشت. امارات بني‌اغلب، طاهريين، بني طولون و صفارين و چگونگی تأسيس و استمرار آنها از منابع مختلف گردآوري شده است. | ||
10- | 10- خلفای عباسي؛ همانند ديگر حاكمان به دلائل مختلف جلساتي انفرادي با برخی افراد داشته‌اند. برخی از كتب تاریخی و ادبي حكايات و اخبار اين جلسات را ذكر كرده‌اند كه مطالب ارزشمندي را از آنها می‌توان به دست آورد. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
در | در ابتدای كتاب مقدمه‌ای به قلم محقق و در پاورقی تنها آدرس مصادر ذكر شده است. در آخر نيز فهرست مشخصات مصادر اوليه و جديد به تفكيك آمده است. | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||