المنخول من تعليقات الأصول: تفاوت میان نسخه‌ها

'''المنخول من تعليقات الأصول'''، اثر ابوحامد محمد بن محمد بن محمد غزالی (متوفی 505ق)، کتابی است در علم اصول فقه که با تحقیق محمدحسین هیتو به چاپ رسیده است.

بروکلمان در صحت انتساب این کتاب به غزالی تشکیک کرده و احتمال داده است که این اثر، نوشته یکی از شاگردان غزالی است که آن را بر طبق دروس و نظرات غزالی نوشته است؛ درحالی‎که این کتاب، قطعا از آثار غزالی می‎باشد؛ زیرا خود وی در مقدمه کتاب دیگرش تحت عنوان «المستصفی»، به آن اشاره نموده و در کتاب «شفاء الغليل»، به آن احاله کرده است. علاوه بر این، تمامی اصولیون از عهد غزالی تاکنون، از این کتاب نقل نموده و بالاجماع، آن را به غزالی منسوب کرده‎اند. همچنین مورخینی که به شرح حال وی پرداخته‎اند، این کتاب را جزء آثار او، برشمرده‎اند<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص37</ref>.

در مقدمه محقق، ابتدا زندگی‎نامه تقریبا کامل و مفصلی از امام‎الحرمین جوینی<ref>ر.ک: همان، ص17</ref> و غزالی<ref>ر.ک: همان، ص24</ref> ارائه گردیده و سپس ضمن اشاره به جایگاه و موقعیت غزالی در میان عالمان علم اصول فقه<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>، به معرفی اجمالی دو کتاب وی، پرداخته شده است: «المستصفی»<ref>ر.ک: همان</ref> و اثر حاضر<ref>ر.ک: همان، ص37</ref>. در پایان نیز به اقدامات محقق بر روی کتاب، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>.

# این اثر، از اولین کتاب‎هایی است که غزالی آن را در علم اصول، تصنیف نموده و دو اثر دیگر او، تحت عنوان «المستصفی» و «شفاء الغليل»، پس از آن به نگارش درآمده است؛ زیرا غزالی در بعضی از مواضع «شفاء الغليل» به آن احاله داده و در «المستصفی» به این نکته اشاره کرده است که مطالب آن، وسیع‎تر از «المنخول» می‎باشد<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص40</ref>.

# غزالی این کتاب را در اوایل حیات علمی خود، قبل از اینکه در نظامیه بغداد، به تدریس مشغول شود، نوشته است<ref>ر.ک: همان</ref>.

# ابن سبکی در شرح حال غزالی در «طبقات الشافعية»، هنگام ذکر آثار او، به این نکته اشاره نموده است که وی این کتاب را، در زمان حیات استاد خود، امام‎الحرمین جوینی، نوشته است. اما در کتاب، عباراتی است که دلالت بر وفات استاد در زمان نگارش کتاب دارد، که از جمله آنها، این عبارت می‎باشد: «و المختار أنه لا يحتج به، لأن العقل لا يحيل ذلك في المعقولات و الشبهة مختلجة و القلوب مائلة إلی التقليد و اتباع الرجل المرموق فيه، إذ قال قولا»، سپس گفته است: «هذا مما اختاره الإمام رحمه الله» و یا در جای دیگری گفته است: «و التزام ما فيه شفاء الغليل و الاقتصار علی ما ذكره إمام‎الحرمين رحمه الله في تعاليقه من غير تبديل» که این عبارات، دلالت بر وفات استاد در زمان تألیف کتاب دارد<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>.

# غزالی در این کتاب، دارای شخصیت مستقلی نبوده و بیشتر، تابع افکار استاد خود، امام‎الحرمین بوده و همچنان‎که در پایان کتاب اشاره کرده است، به تدوین افکار و ترتیب تعلیقات او، بدون کم کردن یا افزودن چیزی به آن، پرداخته است. اما این امر در حقیقت، باعث نشده است که غزالی، در اکثر آراء استاد خود، ابداء رأی نداشته باشد و از برخی از آنها، اعراض ننموده و خلاف آن را اختیار نکرده باشد؛ به‎عنوان مثال، به چند نمونه از این موارد، اشاره می‎شود:

#:امام‎الحرمین مطقا ازدحام دو علت بر معلول واحد را شرعا ممتنع و عقلا جایز دانسته است، اما غزالی، خلاف این رأی را انتخاب نموده و چنین نوشته است: «و المختار أن العلل قد تزدحم علی حكم واحد».

# غزالی از برخی آراء و نظریات خود که در این کتاب، قائل به آنها بوده، در کتاب دیگرش «المستصفی» اعراض نموده و نظریات دیگری را برگزیده است؛ به‎عنوان مثال، وی در این کتاب، قائل به جواز احتجاج به مفهوم صفت مناسب حکم شده است؛ درحالی‎که در کتاب «المستصفی» از این قول اعراض نموده و قائل به عدم حجیت مفهوم مطلقا (مناسب حکم یا غیر مناسب) شده است<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.

# غزالی در این کتاب، اقوالی را به برخی از جمله امام مالک و ابوحنیفه نسبت داده است که منبع و مصدر آن معلوم نیست و حتی در برخی موارد، خلاف آن قول در منابع و مصادر ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>.

# غزالی در پایان کتاب خود، به وجه تقدیم مذهب شافعی بر سایر مذاهب اشاره کرده و از عباراتی در بطلان مذهب حنفیه استفاده نموده است که نشانگر تعصب وی، بر مذهب خود می‎باشد؛ درحالی‎که وی در آثار بعدی خود، موضعی میانه‎روتر را انتخاب نموده است<ref>ر.ک: همان، ص47</ref>.

# امتیاز خاصی که این کتاب، نسبت به کتاب «المستصفی» دارد، آن است که غزالی در این کتاب، غالبا اقوال را به قائلین آنها نسبت داده و به اسامی آنها، اشاره کرده است؛ درحالی‎که در «المستصفی» غالبا نظریه نویسنده ذکر گردیده و سپس به سایر نظرات و دیدگاه‎ها، به‎صورت «قيل...» اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>.

# ارائه شرح حال کامل برای تمامی اعلامی که غزالی به‎صورت موجز و مختصر، به ترجمه آنها پرداخته است، به‎جز برخی از صحابه که معروف می‎باشند<ref>ر.ک: همان، ص55-‎56</ref>.

<references/>