۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
تحديد نهايات الأماكن لتصحيح مسافات المساكن: تفاوت میان نسخه‌ها
تحديد نهايات الأماكن لتصحيح مسافات المساكن (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۵:۵۲
، ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۹جایگزینی متن - 'هاي' به 'های'
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'هاي' به 'های') |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''تحديد | '''تحديد نهایات الأماكن لتصحيح مسافات المساكن''' كتابى است به زبان عربى و موضوع اصلى آن تعيين مختصات جغرافيايى مناطق مختلف به روش جغرافياى رياضى (نجومى) است. | ||
درباره زمان تألیف كتاب، مؤلف در فصل سوم كتاب مى‌نويسد: | درباره زمان تألیف كتاب، مؤلف در فصل سوم كتاب مى‌نويسد: | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
«تحديد | «تحديد نهایات الاماكن لتصحيح مسافات المساكن»، مهم‌ترين اثر دانشمندان مسلمان دربار جغرافياى رياضى است. در اين كتاب از تعيين عرض و طول جغرافيايى شهرها و ميل دائرةالبروج و اندازه‌گيرى زمان خسوف و اختلاف طول‌هاى جغرافيايى و روش تعيين سمت قبله بحث شده است. | ||
تعيين سمت قبله براى غزنه -جايى كه ابوريحان در آن به نگارش اين اثر دست زد- كه مسئله‌ى رياضى نسبتاً دشوارى بود و به استفاده از مثلثات كروى پيشرفته نياز داشت، به بيرونى مجال داد تا از فوايد رياضيات و نجوم رياضى سخن بگويد. موضوع تعيين سمت قبله به عنوان يك امر شرعى، مستلزم به كارگيرى جغرافياى رياضى بود و بر اين اساس بيرونى در كنار علوم «اواخر» (اسلامى) از علوم «اوايل» (يونانى) نيز دفاع كرده است. | تعيين سمت قبله براى غزنه -جايى كه ابوريحان در آن به نگارش اين اثر دست زد- كه مسئله‌ى رياضى نسبتاً دشوارى بود و به استفاده از مثلثات كروى پيشرفته نياز داشت، به بيرونى مجال داد تا از فوايد رياضيات و نجوم رياضى سخن بگويد. موضوع تعيين سمت قبله به عنوان يك امر شرعى، مستلزم به كارگيرى جغرافياى رياضى بود و بر اين اساس بيرونى در كنار علوم «اواخر» (اسلامى) از علوم «اوايل» (يونانى) نيز دفاع كرده است. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
بيرونى در تحديد علاوه بر عرضه‌ى چندين روش براى تعيين سمت قبله، فصل‌هاى جامعى را به مسائل عملى ديگر؛ چون تعيين نصف النهار محل، فاصله‌ى ميان شهرها، روش‌هاى رصد و مانند آن اختصاص داده است. | بيرونى در تحديد علاوه بر عرضه‌ى چندين روش براى تعيين سمت قبله، فصل‌هاى جامعى را به مسائل عملى ديگر؛ چون تعيين نصف النهار محل، فاصله‌ى ميان شهرها، روش‌هاى رصد و مانند آن اختصاص داده است. | ||
بيرونى هنگامى كه به محاسبه اختلاف طول جغرافيايى بغداد و غزنه مى‌پردازد، درباره مسائل مقدماتى مختلفى بحث مى‌كند. راه‌هاى تعيين عرض بلاد، ميل دايرةالبروج، توزيع خشكى‌ها و ساختمان آنها، طول يك درجه نصف‌النهار، و تعيين اختلاف عرض جغرافيايى از روى رصد خسوف و كسوف. | بيرونى هنگامى كه به محاسبه اختلاف طول جغرافيايى بغداد و غزنه مى‌پردازد، درباره مسائل مقدماتى مختلفى بحث مى‌كند. راه‌هاى تعيين عرض بلاد، ميل دايرةالبروج، توزيع خشكى‌ها و ساختمان آنها، طول يك درجه نصف‌النهار، و تعيين اختلاف عرض جغرافيايى از روى رصد خسوف و كسوف. رصدهایى را كه خود او و ديگران كرده‌اند و روش‌هایى را كه به كار برده‌اند، وصف مى‌كند. قضيه‌اى را كه بطلميوس آورده، و تفاوت طول جغرافيايى دو محل را برحسب عرض هر يك و فاصله بين آنها در امتداد دايره عظيميه زمين به دست مى‌دهد، به كار مى‌برد. | ||
بيرونى مى‌گويد كه عربان در تعيين فواصل سه روش داشته‌اند: يا محاسبات بطلميوس را چنانكه هست گرفته‌اند، يا طبق نظريات وى رصديابى كرده‌اند، يا از سفر جهانگردان و سير پست مايه گرفته‌اند. ابوريحان در فعاليت علمى خويش از روش‌هاى سه گانه تبعيت كرده است. وى، فاصله بين دو شهر را از روى جاده‌هاى كاروان رو و طول منازل تخمين مى‌زند. آن گاه با محاسبات متوالى اختلاف طول بغداد، رى، جرجانيه، بلخ و غزنه را به دست مى‌آورد و يكبار هم اين كار را از طريق يك مسير جنوبى كه از شيراز و زرنج مى‌گذشت، انجام مى‌دهد. | بيرونى مى‌گويد كه عربان در تعيين فواصل سه روش داشته‌اند: يا محاسبات بطلميوس را چنانكه هست گرفته‌اند، يا طبق نظريات وى رصديابى كرده‌اند، يا از سفر جهانگردان و سير پست مايه گرفته‌اند. ابوريحان در فعاليت علمى خويش از روش‌هاى سه گانه تبعيت كرده است. وى، فاصله بين دو شهر را از روى جاده‌هاى كاروان رو و طول منازل تخمين مى‌زند. آن گاه با محاسبات متوالى اختلاف طول بغداد، رى، جرجانيه، بلخ و غزنه را به دست مى‌آورد و يكبار هم اين كار را از طريق يك مسير جنوبى كه از شيراز و زرنج مى‌گذشت، انجام مى‌دهد. | ||
بيرونى در مقدمه‌ى اين اثر، به مسائل مربوط به فلسفه‌ى طبيعى در مورد آفرينش و تشكيل ربع مسكون نيز پرداخته كه بيانگر وضعيت چنين | بيرونى در مقدمه‌ى اين اثر، به مسائل مربوط به فلسفه‌ى طبيعى در مورد آفرينش و تشكيل ربع مسكون نيز پرداخته كه بيانگر وضعيت چنين پژوهش‌هایى در روزگار بيرونى است. براى مثال، در نظريه‌هاى زمين‌شناسى موجود بازنگرى‌هایى مى‌شد تا بتوانند وجود سنگواره‌ها را در بخش‌هایى از سرزمين‌هاى مسكونى كه ظاهراً هرگز به دريا نزدیک نبوده است، توضيح دهند. به مدد اين گونه پژوهش‌هاى بيرونى است كه از ساير آثار مفقود درباره‌ى زمين‌شناسى، نظير في «بناءالمُدن» ابن عميد، آگاه مى‌شويم. | ||
برخى مطالب مهم كتاب عبارتند از: 1. بيرون آوردن عرض بلد با بهره‌گيرى از ستارگان ابدى‌الظهور و اشاره به رصدهاى بنى‌موسى،... تعيين عرض جرجانيه توسط بيرونى. 2. تعيين عرض يك شهر از روى عرض شهرى ديگر و رصد خجندى در رى. 3. بيرون آوردن ميل اعظم به صورت مستقل، اشاره به رصدهاى دانشمندان يونانى؛ همچون اراتستن، هيپارخوس و بطلميوس. | برخى مطالب مهم كتاب عبارتند از: 1. بيرون آوردن عرض بلد با بهره‌گيرى از ستارگان ابدى‌الظهور و اشاره به رصدهاى بنى‌موسى،... تعيين عرض جرجانيه توسط بيرونى. 2. تعيين عرض يك شهر از روى عرض شهرى ديگر و رصد خجندى در رى. 3. بيرون آوردن ميل اعظم به صورت مستقل، اشاره به رصدهاى دانشمندان يونانى؛ همچون اراتستن، هيپارخوس و بطلميوس. | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
يك نسخ خطى بسيار نفيس از اين كتاب(كه ظاهراً تنها نسخ موجود آن است) با شمار 3386 در كتابخانه سلطان فاتح نگهدارى مى‌شود. اين نسخه در رجب 416 و در غزنه نگاشته شده است. از آنجا كه اين نسخه در عصر بيرونى و در محل سكناى او نوشته شده است، برخى بر آن‌اند كه اين نسخه به خط خود بيرونى است؛ اما [[مینوی، مجتبی|مجتبى مينوى]] اين احتمال را رد كرده است. متن عربى تحديد در 1962م، نخست در آنكارا (به كوشش محمد بن تاويت طنجى) و سپس در قاهره (به كوشش پ. بولگاكوف و ملاحظ امام ابراهيم احمد و در ضمن يكى از شماره‌هاى مجلة معهد المخطوطات العربية) به چاپ رسيده است. در1967م. نيز جميل على، ترجم انگليسى آن را در بيروت به چاپ رسانده است. ادوارد استوارت كندى نيز آن را به انگليسى شرح كرده، و [[احمد آرام]] ترجم فارسی نه چندان دقيقى از آن ارائه داده است. | يك نسخ خطى بسيار نفيس از اين كتاب(كه ظاهراً تنها نسخ موجود آن است) با شمار 3386 در كتابخانه سلطان فاتح نگهدارى مى‌شود. اين نسخه در رجب 416 و در غزنه نگاشته شده است. از آنجا كه اين نسخه در عصر بيرونى و در محل سكناى او نوشته شده است، برخى بر آن‌اند كه اين نسخه به خط خود بيرونى است؛ اما [[مینوی، مجتبی|مجتبى مينوى]] اين احتمال را رد كرده است. متن عربى تحديد در 1962م، نخست در آنكارا (به كوشش محمد بن تاويت طنجى) و سپس در قاهره (به كوشش پ. بولگاكوف و ملاحظ امام ابراهيم احمد و در ضمن يكى از شماره‌هاى مجلة معهد المخطوطات العربية) به چاپ رسيده است. در1967م. نيز جميل على، ترجم انگليسى آن را در بيروت به چاپ رسانده است. ادوارد استوارت كندى نيز آن را به انگليسى شرح كرده، و [[احمد آرام]] ترجم فارسی نه چندان دقيقى از آن ارائه داده است. | ||
نسخه حاضر در برنامه همان ترجمه فارسی اين اثر است كه توسط [[احمد آرام]] صورت گرفته و داراى | نسخه حاضر در برنامه همان ترجمه فارسی اين اثر است كه توسط [[احمد آرام]] صورت گرفته و داراى پاورقى‌هایى به قلم مترجم و نيز فهرست نام‌هاى جاها و اقوام، كسان، كتاب‌ها و سوره‌هاى قرآن و نيز فهرست مطالب مى‌باشد. | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||