خلق أفعال العباد: تفاوت میان نسخه‌ها

بخاری در این کتاب از فتنه‎ای که معتزله و جهمیه برپا کردند یعنی سخنشان مبنی بر اینکه «گفتند قرآن مخلوق است» صحبت می‎کند. وی اقوال و آرای آنان را رد می‎کند و علیه آنان اقامه دلیل می‎نماید. سلیمان بن داود هاشمی گفته: «من قال القرآن مخلوق فهو کافر و ان کان القرآن مخلوقا کما زعموا فلما صار فرعون اولی بأن یخلد فی النار إذ قال: «أنا ربکم الأعلی» و زعموا أن هذا مخلوق و الذی قال: إننی أنا الله لا اله الا انا فاعبدنی. هذا ایضا قد ادعی ما ادعی فرعون فلما صار فرعون اولی بأن یخلد فی النار من هذا و کلا منهما عنده مخلوق...؟» وی سپس در این کتاب از حدیث مستفیضی از جهمیه و افعال آنان صحبت می‎کند؛ او می‎گوید: ابوجعفر روایت کرده یحیی بن ایوب گفته که از ابو نعیم بلخی شنیده که گفته: مردی از اهل مرو رفیق جهم بود. سپس وی با او قطع دوستی کرد و جفا بر وی روا داشت. به وی گفتند چرا بر وی جفا می‎کنی؟ گفت از وی چیزی دیدم که اصلاً تصورش را هم درباره‎اش نمی‎کردم؛ روزی آیه فلان را می‎خواندم (آیه را یحیی فراموش کرده) او به من گفت: پیامبر اکرم(ص) چه ظرفیتی داشته! این سخنش را حمل بر صحت کردم. سپس وی سوره طه را خواند و هنگامی‎که به آیه «الرحمن علی العرش استوی» رسید گفت: خدا شاهد است که اگر راهی برای حذف آن بود، این آیه را از مصحف حذف می‎کردم. این سخنش را دیگر حمل بر صحت نکردم و رشته دوستی از وی بریدم.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص24-25</ref>

از حفص بن غیاث درباره آنان سؤال شد و وی سخن ابن ادریس درباره لزوم قتل جهمیه را تکرار کرد و گفت: تاکنون نشنیده بودم که کسی قائل به مخلوق بودن قرآن باشد.<ref>ر.ک: همان، ص25</ref> نویسنده سپس در کتاب از افعال بندگان صحبت کرده و به نظر خود نظر صحیح‎تر را که تقریر کتاب و سنت و علمای سلف است را توضیح می‎دهد. او می‎نویسد: درباره افعال عباد از علی بن عبدالله روایت شده که مروان بن معاویه روایت کرده که ابو مالک از ربعی بن حراش از حذیفه روایت کرده که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «ان الله یصنع کل صانع و صنعته» یعنی هر سازنده و محصول او را خدا خلق کرده است و برخی به آخر این عباراتِ روایت، عبارت: «و الله خلقکم و ما تعملون» را هم افزوده‎اند. وی همچنین می‎گوید از عبدالله بن سعید شنیدم که می‎گفت: از یحیی بن سعید شنیده که می‎گفته: همواره از اصحاب می‎شنیدم که می‎گفتند: «ان افعال العباد مخلوقة» یعنی افعال بندگان خدا مخلوق است؛ حرکاتشان و اصواتشان و اکتسابشان و نوشتنشان مخلوق است و اما قرآن و نوشتن آنان نیز مخلوق است ولی قرآنی که خوانده می‎شود و مبین است و در مصاحف نوشته شده، کلام الله است و خلق وی نیست؛ چرا که خود خدا فرموده: «بل هو آیات بینات فی صدور الذین أوتوا العلم.»<ref>ر.ک: همان</ref>